Yаxshi diksiya, ya’ni har bir tovushni, shuningdek so’zlar va iboralarni alohida va aniq, tushunarli qilib talaffuz etish bolada bir vaqtning o’zida artikulyatsiya apparatini rivojlantirish va takomillashtirish bilan birgalikda asta-sekin shakllanadi. Diksiyaga oid ishlar ona tilining barcha tovushlarini to’g’ri talaffuz qilishni shakllantirishga doir ishlar bilan uzviy bog’liqdir.
Bola nutqining barcha tomonlari jadal rivojlanayotgan 2 yoshdan 7 yoshgacha bo’lgan davrda uning so’zlar va iboralarni aniq va tushunarli talaffuz etishiga e’tiborni qaratish, bolalarda so’zlardagi barcha tovushlarni aniq aytgan, iboralardagi barcha so’zlarni tushunarli qilib talaffuz qilgan xolda ohista sur’atda taqlid qilish nutqini tarbiyalash zarur. Biroq har doim ham faqat taqlid qilish orqali yaxshi diksiyaga erishib bo’lmaydi. Bunga nutqni tinglash qobiliyatining yetarli darajada rivojlanmaganligi, artikulyatsiya apparati organlarining yetarlicha harakatchan emasligi, o’z ovozini boshqara olmaslik va boshqa kamchiliklar to’siq bo’lishi mumkin.
Tarbiyachi bolalarning adabiy talaffuz qoidalariga rioya qilishlari ustidan doimiy nazoratni amalga oshiradi. Bu o’rinda tarbiyachining vazifasi quyidagilardan iborat bo’lmog’i lozim: ona tilining orfoepik me’yorlarini o’zlashtirib olish yo’li bilan o’z nutqining’ talaffuz madaniyatini oshirish, mashg’ulotlarga tayyorgarlik ko’rishda muntazam ravishda turli qo’llanmalar, lug’atlardan foydalanish.
Nutq sur’atiga doir ishlar
Nutq sur’ati deganda, nutqning vaqt bo’ylab davom etish tezligi tushuniladi. Maktabgacha yoshdagi bolalar sekin so’zlashdan ko’ra ko’proq tez sur’atda so’zlaydilar. Bu nutqning tushunarliligi, aniqligiga salbiy ta’sir ko’rsatadi, tovush artikulyatsiyasi yomonlashadi, ba’zan alohida tovushlar, bo’g’inlar va hatto so’zlar tushib qoladi. Ayniqsa bu nuqsonlar uzun so’zlar yoki iboralarni talaffuz qilishda ko’p uchraydi.
Tarbiyachining faoliyati bolalarda so’zlar juda aniq jaranglaydigan ohista nutq sur’atini shakllantirishga yo’naltirilishi zarur.
