15-lekcíYA. ǴAwashaniń qatar aralarina íslew beríw hám suwǵariw. ǴAwashani tóGÍNLEw hám chekankalaw. Paxtani jiynap teríp aliw reje

Ǵawashanı tóginlew hám chekankalaw.

Mineral tóginlerge azot, fosfor hám kaliy tóginleri kiredi. Eger paxta azot, fosfor, kaliy hám mikro elementlerden jeterli dárejede paydalanbasa talshıq sapası, may beriw muǵdarı, shigittiń sortlıq sapası tómenlep ketedi. Hazirgi kúnde mámleketimiz boynsha jetistirilip atırgan paxtanıń yarımınan kóbi mineral tóginler esabınan alınbaqta. Mineral tógin, jergilikli tógin, mikro tógin, bakterial tóginlerden nátiyjeli paydalanıw paxtadan joqarı ónim alıwdıń tiykarǵı kepilligi. 1 tonna paxta ónimin alıw ushın orta esapta 60 kg azotlı, 50 kg kaliyli, 20 kg fosforlı tógin zárúr. Jińishke talshıqlı ǵawasha sortları ushın belgilengen muǵdardan 10-15 % kóbirek beriw talap etiledi.

Tóginlerdi kartagrammalap bólistirip beriw arqalı nátiyjeli paydalanıw múmkin. Házirgi waqıtta mámleketimiz boyınsha jetistirilip atırǵan paxtanıń yarımı mineral tóginler esabınan alınbaqta. Tóginlerdiń nátiyjeligin asırıw ushın agrotexnikalıq ilajlarǵa tolıq ámel etiliwi kerek. Respublikamız boyınsha 1 kg azot esabınan 10-11 kg paxta jetistirilmekte, aldınǵı xojalıqlarda bul kórsetkish 16-20 kg hám onnanda kóbiregin quraydı. Ulıwma, ilimpazlardıń kórsetiwinshe gektarınan 40 c paxta ónimin alıw ushın azottı 250-280 kg, posfordı 180-200 kg, kaliydl 120-130 kg beriw kerekligi usınıs etilgen.
Gúzgi shúdigarlaw waqtında hám gawashanıń ósiw dáwirindegi azıqlandırıwda mineral tóginler jergilikli tóginler menen aralastırılıp berilse, olardıń nátiyjeligi jánede joqarı boladı. Shor jerlerde tóginlerden paydalanıwda dáslep, jerlerdiń meliorativ jaǵdayı jaqsılanıwı, yaǵnıy drenajlar taza hám talapqa juwap beretuǵın dárejede shuqır bolıwı, jerler oylı-bálent bolmawı, shor juwıw eń qolay agrotexnikalıq múddetlerde sapalı ótkeriliwi kerek.Topıraq ónimdarlıǵı azayıp ketken, onıń mexanikalıq quramı awır yaki suw ótkeriwsheńligi kúshli bolǵan atızlarǵa kóplep organikalıq tóginler beriw jaqsı nátiyje beredi.
Jergilikli tóginler-ishinde qıy tiykarǵı orındı iyeleydi. Qıydıń quramında ǵawasha ushın eń kerekli bolǵan azot, fosfor hám kaliy tóginleri, sonday-aq, ósimlikler kem muǵdarda talap etetuǵın mikro elementlerden: bor (V), marganec (Mp), kobal`t (So), mıs (Cu), cink (Zn), molibden (Mo) sıyaqlı zatlarda boladı. Bulardan basqa qıyda kal`ciy, magniy, kúkirt kislotası hám basqada paydalı zatlar boladı.Qıy eginlerge azıq bolıwınan basqa, ondaǵı organikalıq zatlar topıraq strukturasın jaqsılap, ónimdarlıǵın asıradı.Qıy qazılǵan shuqırlıqqa kómip qoyıladı (1-2 jıl dawamında), keyin usı qıydan gektarına keminde 10-15 t tógin beriledi. Qıy berilgen jerlerde topıraqtıń gewekligi artadı, suw ótkeriwsheńligi jaqsılanadı, ıǵallıqtı uzaq saqlap turadı. Qıy jerge berilgen mineral tóginlerdiń nátiyjeliligin asırıwda áhmiyetli faktor bolıp esaplanadı. Sonıń ushın mineral tóginlerdi organikalıq tóginler menen aralastırıp beriw usınıs etiledi. Asirese tóginlerdiń eriwsheńligin kúsheytirip onı ósimlik ańsat ózlestiretuǵın halǵa keltiredi
Toginlerdin nátiyjeligin asırıw kóp tárepten tóginlew usıllarına hám texnikasına baylanıslı. Bunda tógin beriletuǵın mexanizmlerden paydalanıw, tóginlerdi qanday terenlikke túsiwi sıyaqlı ilajlar ayrıqsha áhmiyetke iye boladı. Ǵawashalar ósiw dáwirinde tiykarınan suwǵarıw aldınan hám geyde kul`tivaciya menen birge azıqlandırıladı.Bunda ǵawashanıń qaptal tamırların artıqsha zıyanlap qoymawǵa ayrıqsha itibar beriliwi kerek, sonıń ushında ǵawasha jas waqtında túbinen azıqlandırıladı. Birinshi azıqlandırıwda, yaǵnıy ǵawashalar 3-5 shın japıraq shıǵarǵanda tóginlewshi soshnikleri ósimlikten 15-16 sm, ekinshisinde-ǵawasha ǵumshalap baslaǵan waqtında 20-22 sm qashıgıraq etip ornatıladı. Hár eki halattada tógin 15—18 sm terenlikke túsiwi kerek.