15-mavzu: pedagogik mahorat haqida tushuncha, uning o‘qituvchi faoliyatida tutgan o’rni

Emosional holatni boshqarish. Boshlovchi pedagog birinchi marta o’zini juda ishonchsiz sezadi. O’ziga qarab turgan ko’zlarning taz’yiqi natijasida uni titroq bosadi, nutqi uzuq-yuliq, pala-partish, o’zini yo’qotib qo’yadi. (chunki u o’z ustidan kulishlaridan qo’rqadi). Bularning barchasi o’qituvchidan bo’lajak mashg’ulot oldidan o’zini ruhiy fiziologik jihatdan tayyorlashni, muloqot paytida o’z emosional holatini boshqara bilishni talab etadi.
O’z-o’zini boshqarish qobiliyatini aniqlash uchun B.M.Cherniy tuzgan testdan foydalanish mumkin:
“Ha yoki yo’q” so’zlari bilan hissiyot-holatingizga tegishli bo’lgan savollarga javob bering:
- Har doim xotirjam, toqatlimisiz?
- Sizning ta’bingiz har doim tuzukmi?
- Auditoriyada mashg’ulot o’tayotganda, unga diqqat va saranjomlik sizni tark etmaydimi?
- Siz o’z his-hayajoningizni boshqara olasizmi?
- Siz o’z o’rtoqlaringiz va yaqinlaringizga nisbatan diqqat e’tiborli va mehribonmisiz?
- Siz o’rganish kerak bo’lgan materialni yengil o’zlashtira olasizmi?
- Sizda o’zingiz xalos bo’lishni istagan salbiy odatlar yo’qmi?
- Siz qaysidir vaziyatda o’zimni noto’g’ri tutdim, deb afsuslanasizmi? “Ha va yo’q” javoblarini hisoblab, xulosa chiqarish mumkin. Agar barcha javoblar ijobiy bo’lsa, vazminlik, o’z-o’zini boshqara bilish, yoki o’ziga ortiqcha baho berishni ko’rsatadi. Agar barcha javoblar yoki ularning ayrimlariga salbiy javob to’g’ri kelsa, bu kishining notinchligi, o’ziga ishonchsizligi, o’ziga tanqidiy qarashidan dalolat beradi. Aralash javoblar (“Ha” ham “yo’q” ham) o’z nuqsonlarini ko’ra bilishni ko’rsatadi, bu esa o’z-o’zini tarbiyalash tomon birinchi qadamdir.
Yosh o’qituvchilarga maslahatlar
1. O’quvchilar bilan aloqa bog’lashga jamiyat manfaatlaridan kelib chiqib talablar qo’yib borish.
2. O’quvchilar bilan samarali o’zaro hamkorlik qilish uchun o’z shaxsini ular bilan teng qo’yishi.
3. O’qituvchi va o’quvchilararo munosabatlarda o’zaro hurmatga asoslangan maqsadli aloqa o’rnatishi lozim. O’qituvchi har bir o’quvchi shaxsini hurmat qilishi, o’z tengdoshlari orasida o’ziga ishonch hosil qilishi va o’quvchilarda yaxshi sifatlarni rivojlantirishi muhim.
4. O’qituvchi ba’zan o’z mavqyeini, imkoniyatini, g’amxo’rligini namoyish qilishi ham zarur.
5. O’qituvchining o’quvchilar bilan aloqasining samarasi doimo o’quvchilar nutq faoliyatini o’stirish, o’z nutqini rivojlantirish, foydasiz vaqt sarfini kamaytirish, aloqalar sonini ko’paytirish (savol, javob) asosida olib borilsa maqsadga muvofiq.
6. Arzimaydigan kamgina muvaffaqiyat uchun bolalarni saxiylarcha maqtash zarur (o’quvchilar jamoasida maqtash, kamchiliklarni esa o’quysnining o’ziga alohida aytish).
7. Agar siz o’quvchilar bilan ishni boshlaganingizdan keyin ham umidli o’zgarishlar bo’lmasa ham, ularga o’zlarining kamchiliklarni va e’tirozingizni aytmasligingiz darkor. Sizning asosiy vazifangiz - o’z mo’ljalingizga ota-onalarni yo’ldosh qilishga va hamfikr bo’lishga qaratilish kerak.
8. Yosh o’qituvchi o’quvchi yoki ota-ona bilan o’zaro bir fikrga kela olmaslik malakasi yetishmasligi yoki bir masala to’g’risida bir fikrga kela olmasligi, yo malakasiz suhbatlar asosida samaraga erisha olmaydi. Shuning uchun suhbat ikki tomonga ham qiziqarli bo’lishi va vazifani ham o’qituvchi o’zi hal etishi kerak.