18 mavzu: milliy daromad va milliy hisoblar tizimidagi boshqa daromad ko’rsatkichlari

18.2 YAngi milliy hisoblar tizimida milliy daromad ko’rsatkichlarining ifodalanishi

YAngi 1993 yildagi qabul qilingan MHTda Dj. Xiksning daromad haqidagi ta’limotiga yanada aniqliklar kiritildi va muhim makroiqtisodiy ko’rsatkichlar YAIM, milliy daromad,ixtiyoridagi daromad,jamg’arish va h.k. larni hisoblash uchun aniq ta’riflar va klassifikatsiyalar ishlab chiqildi. Agar tashqi iqtisodiy aloqalar omilini hisobga olinmasa,milliy daromad,iqtisodiyotning barcha sektorlarida yaratilgan qo’shimcha qiymatlar yig’indisiga teng. SHunday ta’rifga asoslanib,inflyatsiya natijasida yoki ishlab chiqarish bilan bog’liq bo’lmagan boshqa faqulodda sabablar bilan aktivlar qiymatining o’zgarishi daromad hisoblanmaydi.

DJ.Xiks ta’limotiga asosan asosiy kapital istemolini hisoblash uchun tiklashdagi qiymatdan foydalanish lozim,buxgalteriya hisobida esa bosh birlamchi baholashdan foydalaniladi. Tan olish kerakki,MHT asosida berilgan daromadning ta’rifi va makroiqtisodiy ko’rsatkichlarni hisoblash, buxgalteriya hisobi matriallari asosida MHT hisoblamalarini tuzish,uni tahlil qilish va ma’lumotlarning mohiyatini ochishda ancha qiyinchiliklar uchraydi. SHuning uchun yangi MHTda tanqid qiluvchilar tamonidan aytiladiki,bir tamondan MHTdan xo’jalik yurituvchi subektlar faoliyatini o’rganish uchun foydalaniladi deyilsa, ikkinchi tamondan MHTning daromad tushinchasidan xo’jalik yurituvchi subektlar foydalanilaolmaydilar.

YAngi MHTda DJ.Xiks ta’limotlari asosida daromadning yangi ko’rsatkichlari tizimi qo’llaniladi va ular taqsimlash jarayonining har xil, lekin o’zaro bog’liq jarayonlarini ifodalaydi.Bu tizim quyidagi ko’rsatkichlarni o’z ichiga oladi:

• 
  Birlamchi daromadlar;
  
• 
  Pul formadagi joriy transfertlar;
  
• 
  Ixtiyoridagi daromadlar;
  
• 
  Natura formadagi ijtimoiy transfertlar;
  
• 
  Tuzatish kiritilgan ixtiyoridagi daromad;
  
• 
  Milliy daromad;
  
• 
  Ixtiyoridagi milliy daromad;
  

Birlamchi daromadlar xo’jalik yurituvchi subektlarga qo’shilgan qiymatni birlamchi taqsimlash natijasida tushadi: mehnat haqi,foyda,aralash daromad,mulkdan olingan daromad;ishlab chiqarish va importga soliqlar,bular birlamchi taqsimlash natijasida davlatni boshqarish organlariga kelib tushgan daromadlarni anglatadi.

Lekin,mulkdan olingan daromad xo’jalik yurituchi subektlar tamonidan davlatni boshqarish organlariga to’langan (masalan,foydaga soliqlar,uy xo’jaliklari to’ladigan umumiy daromad solig’i va h.k. ) to’lovlar birlamchi daromadlar deb qaralmaydi, balki joriy transfertlar yoki qayta taqsimlash xarakteridagi to’lovlar deb qaraladi.

SHu mamlakat xo’jalik yurituvchi subektlari (rezidentlari)ga birlamchi daromadlar shu mamlakatda yaratilgan qo’shimcha qiymatdan kelib tushadi: ikkinchi tamondan shu mamlakatda yaratilgan qo’shimcha qiymatning bir qismi shu mamlakat YAIMni yaratishda qatnashgani uchun (asosan,ish haqi va mulkdan olingan daromad sifatida) norezidentlarga to’lanadi.