19-Mavzu: Kompyuterda innavatsion didaktik o’yinlar va didaktik materiallar yaratish texnologiyasi

19-Mavzu: Kompyuterda innavatsion didaktik o’yinlar va didaktik materiallar yaratish texnologiyasi.
Innovatsion ta`lim texnologiyalarining bu tamoyilida o`qituvchilar bilish faoliyatini boshqaruvchi qurilmalar ketma-ketligi yaratiladi. Pedagog mavzuni o`zlashtirishga oid dastlabki yo`llanmalar yaratadi va zarur bo`lgan murakkab holatlarda ularga individual tartibda yordam ko`rsatib, metodistmutaxassis bilan hamkorlikda mavzuni kompyuter yordamida o`zlashtirish dasturini tuzadi. Zamonaviy axborot texnologiyalari o`qituvchilarga axborotning noan`anaviy manbalariga kirib borishning cheksiz imkoniyatlarini ochib beradi, mustaqil ishlashning samaradorligini oshiradi, ijod qilish, yaratish va turli kasb malakalarini mustahkamlash uchun mutlaqo yangi imkonoyatlar beradi, voqealar hamda jarayonlarning kontseptual va matematik modellarini tuzish vositalarini qo`llagan holda o`qitishning yangi shakllari va usullarini amalga oshirish imkonini beradi. O`quv modelini tuzish o`rganilayotgan ob`ektni aniq tasavvur etish va bakalavr o`qituvchilarda o`qitishning bu shakliga nisbatan qiziqish orttirishga, shuningdek, o`quv materialini yanada chuqurroq o`zlashtirishga yordam beradi. Qator fanlar uchun model tuzish o`quv maqsadi bo`lib qolar ekan, pedagoglar va bakalavr o`qituvchilarga dasturlashtirish zaruratisiz interfaol asosda o`quv modellarini ishlab chiqish va o`zgartirishga imkon beruvchi instrumental dastur vositalari ishlab chiqiladi. O`qitishning axborot texnologiyalari pedagogga o`quv ishlarining alohida turlari kabi ularning har qanday yig`indisini qo`llash, pedagogga moslangan instrumental vositalar unga yangi bilimlar va texnologiyalar paydo bo`lishi bilan muvofiq ravishda o`quv, nazorat qiluvchi dasturlar mazmunini tezkorlik bilan yangilash imkonini beradi. Pedagoglar telekommunikatsiya tarmoqlari orqali turli xil axborotlarni oladilar, shuningdek amalda jahondagi o`z hamkasblari bilan muomala qilishning noyob imkoniyatlariga ega bo`ladilar. Bu kasbga oid muommali, birgalikda o`quv-uslubiy va ilmiy ishlarni bajarish, o`quv ishlanmalari, kompyuter dasturlari, ma`lumotlarni ayriboshlash uchun ham juda yaxshi sharoitlar yaratadi. O`qitishning yangi axborot texnologiyalari (YaAT)-amaliy va laborato-riyaga oid bilimlarning samaradorligini oshirish, bakalavr o`qituvchilar bilimini tekshirishning xolisligini amalga oshirish, o`zlashtirishni ko`tarish, lug`at zahirasi to`plashni tezligini oshirish, ularning axborot saviyasini kengaytirish, mikro va makro dunyosidagi voqealar va jarayonlarni, ichki murakkab texnik, biologik tizimlarni o`rganish uchun tasavvur hosil qilish, o`quv jarayoniga qimmat turadigan, noyob asbobuskunalarning o`rnini bosuvchi kompyuter modellaridan foydalangan holda mashg`ulotlar, laboratoriya ishlarini joriy qilish imkonini beradi. O`qitishning axborot va komp`yuter texnologiyalari yordamida: bakalavr o`qituvchilar tayyorlash sifatini doimiy ravishda oshirib borish; o`qitishning faol metodlarini qo`llash; bakalavr o`qituvchilarning mustaqil ishlashlari uchun metodika hamda zamonaviy avtomatlashtirilgan vositalar yaratish; ularning jamoaviy o`rganish faoliyati sharoitlarida o`qitishni individuallashtirish; ularning o`quv va ilmiy-tadqiqot faoliyatini integratsiyalash; kompyuter ta`lim uslubiyotining izchilligini ta`minlash; o`quv materiali mazmuni shakli va usullarini doimiy yangilanib, boyitib borilishini ta`minlash; uzluksiz ta`limning barcha bosqichlarida (ma`lumotnoma, bibliografik, ekspert xizmati va h.k.) o`quv jarayonining axborot bilan ta`minlanishining turli xildagi shakllarini yaratish va rivojlantirish; o`quv axborotlari va zarur dasturiy-uslubiy vositalarning markazlashgan fondining dolzarb ahvolini, uning to`ldirilishi hamda fanlar tsikllari va ularning mukammalligi darajasi bo`yicha o`quv jarayonining uslubiy yagonaligini ta`minlash uchun nusxalashtirishni saqlash; bakalavr o`qituvchilarning avtomatlashtirilgan test sinovidan o`tishlarini tashkil etish uchun zamin yaratishga erishish mumkin. O`quv jarayonini axborotlashtirishni dasturiy va uslubiy ta`minlash kompyuterni qo`llashning quyidagi yo`nalishlariga bo`linadi: bilimlarni nazorat qilish; vazifalarni hal etish bo`yicha trenajer; o`quv materiallari to`g`risidagi axborot-ma`lumotnoma tizimlarini qo`llash; pedagog dasturlardan foydalanish; modellashtiruvchi dasturlar, chizma o`quv-ma`lumotnoma tizimlari, o`yinlari, matnlar muharrirlari bilan ishlash; o`quv-modellashtirish muhiti, multimedia tizimlardan foydalanish. Multimedia mahsulotlari ta`lim tizimidagi o`quv faoliyatining turli shakllarini axborot bilan qo`llab-quvvatlash uchun mo`ljallangan. Ular: fanlar bo`yicha ma`ruzalar o`qish (komputerdan mavzuga oid sonli, chizma va boshqa ko`rgazmali materiallarni ko`rsatish uchun “E`lonlarning elektron doskasi” sifatida foydalanish); amaliy mashg`ulotlar o`tkazish. Multimediamateriallar bakalavr o`qituvchilar tomonidan o`rganilayotgan darsga oid mantiqiy vazifalarni mustaqil echish malaka va qobiliyatlarni egallashning vositasi sifatida foydalaniladi. Laboratoriyalarda bakalavr o`qituvchilar qiyin namoyon bo`ladigan jarayonlar va ko`rinishlar: atom yadrosining parchalanishi, kristallarning o`sishi va shakllanishi, astronomik ko`rinishlar, konstruktorlik ishlanmalarni kuzatish imkonini beradigan kompyuterda modellashtirish vositalaridan foydalanadilar; imtihonlar, kurs va diplom ishlarini himoya qilish kabilarda bakalavr o`qituvchilarning bilim hamda qobiliyatlarini nazorat qilish; ilmiy va kasbiy malakani oshirishga yo`naltirilgan ilmiy-uslubiy seminarlar, konferentsiyalar va ko`rgazmalar o`tkazish; multimediadan masofali o`qitishda foydalanish. Multimedia tizimi: materiallarni o`zlashtirish tezligini mustaqil boshqarish imkonini beradi; kasbiy malaka va qobiliyatni mustahkamlovchi alohida hollarni ko`p marta takrorlash imkonini beradi; mustaqil, matn, multiplikatsiya jo`rligida bakalavr o`qituvchilarga ularning bilim va intellektini rivojlantirib, boyitib kuchli ruhiy ta`sir etadigan jahon adabiyoti, me`morchilik, haykaltarosh durdonalari, shuningdek tarixiy qadriyatlarni ommalashtiradi. Hozirgi zamon axborot texnologiyalarining asosini quyidagi uchta texnika yutug`i tashkil etadi: 1. magnit lentalar, kinofilmlar, magnit disklar kabilarning paydo bo`lishi; 2. axborotni er sharining istalgan nuqtasiga vaqt va masofa bo`yicha muhim cheklashlarsiz etkazilishining ta`minlovchi aloqa vositalarining rivojlanishi, aholini aloqa vositalari bilan keng qamrab olinishi (radio eshittirish, televideniya, ma`lumotlarni uzatish tarmoqlari, yo`ldosh aloqa, telefon va internet tarmog`i kabilar); 3. axborotni kompyuterlar yordamida berilgan algoritm bo`yicha avtomatlashtirilgan ishlab chiqish imkoni (saralash, tasniflash, kerakli shaklda ifodalash, yaratish va h.k.). Hozirga zamon axborot texnologiyalarini amalga oshirishning eng muhim misollari videoteks, teleteks, elektron pochta kabi sistemadir. Kompyuter texnikasi hozirgi vaqtda tezkorlik bilan rivojlanmoqda. Bu eng avvalo operativ xotira hajmi (2 Gbtdan ortiq), vinchesterli disketlar tashqi xotirasi hajmi (500 Gbt) kabi texnik xarakteristikalarning yangi-lanishiga xos bo`lib, ularda tezkorlik oshmoqda. Bundan tashqari lazerli printerlar, yuqori hal etish qobiliyatiga ega bo`lgan rangli monitorlar, bosma plotterlar keng tarqaldi. Video va optik disklardan foydalanish matnli grafik axborotni bir vaqtda birgalikda yozish imkonini beradi, shu bilan birga uni qayta tiklashda yuqori sifatli tasvir hosil bo`ladi. Magnit yozuvdan farqli o`laroq, - 31 - optik disklardagi yozuv istalgan sondagi qayta tiklashlarda ham yomonlashmaydi. Kompyuterlar ishining programma-matematik ta`minoti yuqori texnologik ishlab chiqarish taraqqiyotining muhim yo`nalishi bo`lmoqda. Elektron pochta qog`ozsiz pochta aloqalari xizmatidan iborat bo`lib, aslida hujjatli xabarlarni to`plash, ishlab chiqish va taqdim etish hamda ma`lumotlarni uzatish tarmoqlari sistemasidir. Uning asosida aholiga elektron gazeta va jurnallar kabi axborot xizmati ko`rsatish amalga oshirilgan. Telekonferentsiyalar zamonaviy axborot texnologiyalarning amalga oshirilishiga misol bo`la oladi. Uni o`tkazish uchun quyidagi apparaturadan foydalaniladi: terminallar, televizion kameralar, videomagnitofonlar, kompyuterlar, grafik displeylar, katta namoyish ekranlari. Telekonferentsiyalarning afzalliklari quyidagilardan iborat: dolzarb masalalarni muhokama etilishini tezkorlik bilan tashkil etish imkoniyati; muhokama uchun istalgan rasmli materiallardan (grafiklar, chizmalar, matnlar va h.k.) foydalanish imkoniyati; turli masalalarni muhokama etishda ishtirok etuvchi mutaxassislar doirasini juda kengaytirish imkoniyati; xalqaro ma`lumotlar banklaridagi istalgan axborotlardan foydalanish imkoniyati va h.k. Ma`lumki, hozirga zamon texnik vositalari masofadan turib mukammal aloqani ta`minlaydi, ya`ni og`zaki va noog`zaki kommunikatsiyalardan foydalanish imkoniyati mavjud. Masofadan turib ta`lim berish kompyuter telekommunikatsiyalarini zamonaviy texnik vositalaridan foydalanishga asoslanadi. Masofadan turib ta`lim berish axborot bazasini boyitish, bakalavr o`qituvchilar bilan muassasa o`rtasidagi o`zaro munosa-batni jadallashtirish, ta`limning metodik boyligini to`ldirish imkonini beradi. Masofadan turib ta`lim berishni tashkil etishning asosiy manbalari quyidagilar hisoblanadi: o`quv axborotini bakalavr o`qituvchilarga yetkazish; pedagog bilan o`zaro aloqani amalga oshirish; zaruriyatga qarab masofadan turib guruhli ishlashni ta`minlash. Masofadan turib ta`lim berishni amalga oshirish, - 32 - tashkiliy, metodik o`quv, axborot-texnik, moliyaviy va ishlab chiqarish tadbirlari majmuini talab etadi. Uni samarali amalga oshirish uchun birinchi bosqichda bir yoki bir necha ta`lim muassasalari huzurida masofadan turib ta`lim berishning butun texnologiyasi ishlanadigan masofadan turib ta`lim berishning pilot markazlarini tashkil etish zarurdir. Kadrlar tayyorlash milliy dasturida ta`lim muassasalarining moddiytexnik va axborot bazasini zamonaviy talablar asosida shakllantirish, mustahkamlash va ularni takomillashtirish, o`quv jarayonlarini darsliklar, o`quv qo`llanmalari, uslubiy tavsiyanomalar va zamonaviy IUFlar bilan ta`minlash masalalariga alohida ahamiyat berilgan. Bularni hal etishda ta`lim sifatini oshirish va bu borada zamonaviy axborot texnologiyalardan foydalanish, raqobatbardosh bakalavr o`qituvchilarni tayyorlash alohida ahamiyat kasb etadi. Informatikadan dars samaradorligini oshirishda qo’llaniladigan innovatsion usullar kerakli bilimlar va etarli ko`nikma hosil qilishlarida o`quv laboratoriyalar ishini rivojlantirish, ularni yangi, eng zamonaviy qurilmalari bilan ta`minlash, virtual kompyuter texnologiyalarini keng qo`llash lozim. Virtual stendlar tajriba qurilmalari va o`quv laboratoriyalarining imkoniyatlarini oshiradi. Bu stendlarning an`anaviylaridan asosiy farqi sifatida quyidagilarni ko`rsatish mumkin: jarayonlarni tubdan kuzatish imkoniyati-bunda jarayonlarni real sharoitda kuzatishlarga ega bo`lish; o`qitishning ommaviyligi-masofaviy o`qitish texnologiyalaridan keng va samarala foydalanish; ta`lim muassasalarini tadqiqot-tajriba qurilmalari bilan jihozlashda talab etiladigan moliyaviy xarajatlarning kamligi. Ta`lim muassasalarida axborot texnologiyalari va masofaviy o`qitish markazlarini tashkil etish, malakali dasturchilar, dizaynerlar va tajribali pedagoglardan ishchi guruhlar tuzish, virtual laboratoriyalarning turi va tizimini belgilash, xorijiy va rivojlangan ta`lim muassasalaridan kerakli vositalar va dasturiy ta`minotlarni olish – virtual stendlarni keng tatbiq etishning asosiy omilidir.