2-amaliy. Ma’lumotlar bazasi va banki haqida ma’lumotlar

2-amaliy. Ma’lumotlar bazasi va banki haqida ma’lumotlar.

Ishning maqsadi. Talabalarda ma’lumotlar bazasi va banki haqida ma’lumotlar bo‘yicha amaliy bilim va ko‘nikmalar hosil qilish.

Qisqacha nazariy ma’lumotlar
Ma’lumotlar bazasi (MB) – bu ma’lum sohaga tegishli bo‘lgan, o1zaro bog‘langan va tartiblangan ma’lumotlar majmuasi bo‘lib, u ko‘rilayotgan obyektlarning xususiyatini, holatini va obyektlar o‘rtasidagi munosabatni tavsiflaydi.
Darhaqiqat, hozirgi kunda inson hayotida MBda kerakli axborotlarni saqlash va undan oqilona foydalanish juda muhim rol o‘ynaydi. Sababi, jamiyat taraqqiyotining qaysi jabhasiga nazar solmaylik o‘zimizga kerakli ma’lumotlarni olish uchun, albatta, MBga murojaat qilishga majbur bo‘lamiz. Demak, MBni tashkil qilish axborot almashuv texnologiyasining eng dolzarb hal qilinadigan muammolaridan biriga aylanib borayotgani davr taqozasi.
Ma’lumki, MB tushunchasi fanga kirib kelgunga qadar, ma’lumotlardan turli ko‘rinishda foydalanish juda qiyin edi. Dastur tuzuvchilar ma’lumotlarini shunday tashkil qilar edilarki, u faqat qaralayotgan masala uchungina o‘rinli bo‘lardi. Har bir yangi masalani hal qilishda ma’lumotlar qaytadan tashkil qilinar va bu hol yaratilgan dasturlardan foydalanishni qiyinlashtirar edi.
Shuni qayd qilish lozimki, MBni yaratishda ikkita muhim shartni hisobga olmoq zarur:
Birinchidan, ma’lumotlar turi, ko‘rinishi, ularni qo‘llaydigan dasturlarga bog‘liq bo‘lmasligi lozim, ya’ni MBga yangi ma’lumotlarni kiritganda yoki ma’lumotlar turini o‘zgartirganda, dasturlarni o‘zgartirish talab etilmasligi lozim.
Ikkinchidan, MBdagi kerakli ma’lumotni bilish yoki izlash uchun biror dastur tuzishga hojat qolmasin.
Shuning uchun ham MBni tashkil etishda ma’lum qonun va qoidalarga amal qilish lozim. Bundan buyon axborot so‘zini ma’lumot so‘zidan farqlaymiz, ya’ni axborot so‘zini umumiy tushuncha sifatida qabul qilib, ma’lumot deganda aniq bir belgilangan narsa yoki hodisa sifatlarini nazarda tutamiz.
Masalan: korxonaning ma’lumotlar bazasida ishchi va hizmatchilarning shtat jadvali xaqidagi, moddiy boyliklar, keltirilgan xom ashyo va butlash qismlari, omborlardagi ehtiyot qismlar, tayyor maxsulot, direksiyaning buyruq xamda farmoyishlar va boshqalar xaqidagi barcha axborotlar saqlanishi mumkin. Qandaydir bitta axborotning juda kichik o‘zgarishi turli joylarda muxim o‘zgarishlar bo‘lishiga olib kelishi mumkin.
Bu kabi masalalarni MS Access 2010 dasturi yordamida xal qilinadi. Shu dasturda ishlatiladigan ayrim atama va tushunchalarni keltirib o‘tamiz.
Accessda asosiy ishlatiladigan obyektlar to‘rtta bo‘lib, ular Tablitsi (jadvallar), Zaprosi (so‘rovlar), Formi (shakllar) va Otcheti (hisobotlar) deb ataladi.
Avvalo MBda xar qanday ma’lumotlar jadval ko‘rinishida ifodalanib olinishi kerak. Bunday jadvallardagi ustunlar maydon, qatorlar esa yozuv deb ataladi.
Maydon – shu maydonga kiritiladigan ma’lumotlarni xossalarini ifodalaydi.
Yozuv–mantiqiy bog‘langan maydonlar yig‘indisidir. Unda biror predmet sohasidan olingan ma’lumotlar joylashtiriladi.
Maydon MBning asosiy elementi bo‘lib, u quyidagi xossalar bilan ifodalanadi:
- uzunligi (belgi va simvollarda ifodalanib baytlarda o‘lchanadi),
- nomi (maydonning o‘ziga xos alohida xususiyati),
- podpis- imzo (maydon nomining forma va hisobotlarda ifodalanadigan shakli).
Maydonlar xususiyatiga va tarkibiga qarab quyidagi turlarga bo‘linadi:
– Matnli(Tekstoviy)
– MEMO maydoni
– Sonli(Chislovoy)
– Sana/vaqt (Data/Vremya)
– Pul birligi(Denejniy)
– Sanash(Schetchik)
– Mantiqiy(Logicheskiy)
– OLE obyekti maydoni
– Gipermurojaat(Giperssilka)
– Biriktirish(Vlojenie)
– Hisoblanadigan(Vichislyaemiy)
– O‘rniga joylash ustasi(Master podstanovok)


Savol va topshiriqlar:
1. Jadvallar yaratish
2. Jadvallarga ma’lumotlar kiritish
3. Master yordamida ro‘yxatli maydon yaratish
4. Shakl(Forma)lar yaratish
5. Formani master yordamida yaratish
6. Jadvallarni to‘ldirish va ko‘rib chiqish uchun forma yaratish.
7. Bitta ustun shaklida forma yaratish.
8. Lenta shaklida forma yaratish.
9. Tekislangan (virovnenniy) shaklida forma yaratish.
10. Jadval shaklida forma yaratish.
11. Jadvalga fon tasvir o‘rnatish.
12. Formada hisoblashlar bajarish.


Tavsiya etiladigan adabiyotlar:
1. G‘ulomov S.S. va boshq. Axborot tizimlari va texnologiyalari: Oliy o‘quv yurti talabalari uchun darslik /Akademik S.S.G‘ulomovning umumiy tahriri ostida. – T.: «Sharq», 2000. 529 b.
2. Зaкировa Ф.М. и др. Информaтикa и информatsионные технологии. – Тaшкент: Aлоqaчи, 2007.
3. Е.М. Карчевский, И.Е. Филиппов, И.А. Филиппова, Access 2010 в примерах, Учебное пособие, Казанский университет, 2012.
4. Мамонтова Е.А., Цветкова О.Н., Григорьев С.М., Работа с базами данных в MS ACCESS 2010, методическое пособие, Москва, 2012.