2-amaliy mashg’ulot

2-amaliy mashg’ulot

1.Qadimgi nemis poeziyasi  qaysi manbalarda tilga olingan ? German epik qo’shiqlar bevosita drujina muhitda yaratilgan. Ularning avtolari drujina qo’shiqchisi, harbiy paxodlarda qatnashuvchi, poetik qobiliyat sohibi skoblardir. U shuningdek, bu qo’shiqlarning ijrochisi hamdir. Bu qo’shiqlar rechitativ bilan arfa jo’rligida g’alabalar munosabati bilan berilgan ziyofatlar, bayramlar va boshqa tantanalarda kuylangan. Keyingi tarixiy davrlarda xristiyanlikning mustahkamlanishi bilan skob funksiyasi shpilmanlarga o’tadi.Ular xonanda bo’libgina qolmay, qiziqchi, akrobat, sozanda turli ichak uzdi latifalarning avtorlari va ijrochilari edilar. Ularning san’ati cherkov ta’qibi ostida bo’lganligidan noligan xarakterda edi. Skoblar poeziyasi singari shpilmanlar ijodini ham cherkov e’tirof etmas edi. Chunki ularning faoliyati diniy g’oyalarni targ’ib etishga dahldor emas edi. Xalq qahramonlik eposlariga qarama-qarshi cherkov o’zining adabiyotini lotin tilda yozilgan. Xudoga muhabbat, dunyo quvonchlariga nafrat ruhidagi asarlarni yaratdi. XII asrga kelib nemis jamiyatida sezilarli sotsial- iqtisodiy siljishlar yuz berdi. Feodal tuzimi yangi kuch bilan o’zini namoyon qila boshladi. Shu paytgacha cherkovning mutloq nazoratida bo’lgan san’at borgan sari dunyoviylik kasb eta boshlaydi. Muhabbatni kuylovchi lirik poeziya ravnaq topa boshadi. Bunday asarlarda qahramonlarning sarguzashtlari ko’proq o’rin egallay boshaldi. Ritsarlik adabiy hayotning barcha qatlamlariga kirib kela boshadi. Jamiyatga madaniy rahbarlik qilishda ritsarlik cherkovi bilan raqobat qila boshladi. XII- XIII asrlr dunyoviy adabiyotinin o’ziga xos hususiyati vagantlar lirikasi bo’lib, feodal Yevropaning barcha mamlakatlarining shahar va qishloqlarida yurib o’z quvnoq qo’shiqlarini kuylashar edilar. Bu qo’shiqlarda hayot quvonchlari e’zozlanar, sxolastik olimlik va diniy asketizmga nafrat ifodalanar edi. Ular ikkiyuzlamachilarni o’sha zamon jamiyatining parokandaliklarini jur’at bilan fosh etar edilar. Vagantlarning shunday she’rlaridan 300 dan ortiq o’lyozma Bavariya manasterlaridan birida saqlandi. XII-XIII asrlarda Yevropaning ko’pgina shaharlarida universitetlarining ochilishi va ularga turli mamlakatlardan yoshalrning oqib kelishlari va bilm olishga intilgan talabalarn.i

Ng bir darulfunundan boshqasiga o’tib yorishalri xarakterli hodisa edi. Ular hayotdan ajralgan sxolast o’qituvchlar ustidan kulib turli qo’shiqlar to’qiydilar. Ko’pchiligi ko’chib yuruvchi talabalarni tashkil etgan vagantlar sevgi, vino va yoshlikni madh etadilar.

Vagantlar uchun erkin hayot ideal hisoblanadi. Ular insonni har qanday chegaralashga qarshi. Vagantlar o’zlari zamondosh bo’lgan she’riyat mundarijasini kengaytirib yuborardilar, uning shaklini takomillashtirar edilar. Jahongashta talabalar lirikasining qahromonlari ilk bora tirik, konkret shaxsga aylandi. Bu tabiiyki, she’riyat yutug’i edi.

2. "Xildebran haqida qo`shiq" qanday asar? ”Hildebrand haqidagi qo’shiq” ilk o’rta asr german epik poeziyasining yagona yirik yodnomasi hisoblanadi. Bu asar Fults manastrining ikki ruhoniysi tomonidan VIII asrning oxiri va IX asr boshlarida ilohiy traktat sahifalarida yozilgan.Uning asosida xalq xotirasi muhrlangan tarixiy voqea yotadi.

Bu qo’shiqda tarixiy faktlarga qarama-qarshi o’laroq Hildebrant ostgotlar qiroli Dyotrix (Tyadorix) drujinasining boshlig’i va qirol maslahatchisi o’z hukumdori bilan birgalikda Italiyadan Otaxr (Odoakr) g’azabidan qochadi. Italiyada uning yosh xotini va norasida o’g’li Xadubrant qolib ketadilar. Quvg’unga uchraganlar Attila saroyidan panoh topadi. Oradan o’ttiz yil o’tadi. Qo’shin lashkarboshisi sifatida Hildebrant Odoakrga qarshi yurish boshlaydi. Chegarada uning yo’lini o’z drujinasi bilan Xadubrant to’sib chiqadi. O’sha davr udumiga ko’ra bahodirlar olishuv oldidan bir birini ismini, zotini, qabilasini surishtirganlar. Hildebrant raqibi o’z o’g’li ekanini bilib qoladi, qon to’kishni to’xtatib qolmoqchi bo’ladi. Yosh Hadubrant otasini allaqachonlar halok bo’lgan deb o’ylaydi va otasining taklifini “xunlar nayrangi” deb hisoblaydi va bu uning xushyorligini bo’shattirib unga zarba berishning vositasi deb biladi.

3. "Nibelunglar haqida qo`shiq" asari-chi? “Nibelunglar qo’shig’i” (“Nibelungslied” 1200 yillar) nemis qahramonlik eposlarining yirik asari hisoblanadi. XII- asr oxirida o’rta yuqori nemis dialektida (shavasida) yozilgan bu epos 10 ta to’liq va yigirma ikkita to’liq bo’lmagan ro’yxatda va uch xil asosiy tahrirda bizgacha yetib kelgan. Bu nemis xalqining o’z porloq o’tmishiga bo’lgan muhabbati, katta gumanistik g’oyalar va murakkab hissiyotlarga ixlosining dalolatidir. “Nibelunglar qo’shig’i”ning mualliflari va ommolashtiruvchilari shpielmanlar (artislar, aytuvchilar) bo’lgan bo’lsa ajab emas. Ular qadimgi rivoyatlarga suyangan holda yangi zamon ruhini ham ifodalashga intilganlar. “Qo’shiqning mazmuni mifologik va tarixiy elementlar faoliyatini omixta qilgan. Asosan Zigfrid liniyasi miflar bilan aloqador. U qadimgi rivoyatlar ko’pgina german xalqlarida saqlangan. Ayniqsa ular skandinav yerlarida keng tarqalgandir.

4.  Nemis bolalar adabiyotining fol'klorga munosabati?

Qadimgi nemis poeziyasi haqida qadimgi Rim yozuvchilari va keyingi davr yozma yodgorliklari yordamida mushohada qilish mumkin. Rim tarixchisi Tatsita tomonidan qadimgi olmonlarning jangovor va g’arbiy yurishlari haqida esga olinadi. Bunga qadimgi olmon yodgorliklarining epik she`riyati, 800 yilga qadar yozilgan "Xildebran haqida qo`shiq" asari misol bo`la oladi. "Qo`shiq"da (V-VI asrlarda) "xalqlarning buyuk ko`chishi" haqidagi voqealar tasvirlangan.
"Nibelunglar haqida qo`shiq" asari adabiy jihatdan XVIII asr boshlarida qayta ishlangan, va albatta ritsarlar, saroy hayoti tavsilotlari, ritsarlik sha`niga muhabbat bilan xizmat qilish va unga sodiqlik motivlari yotadi. Lekin shu qolip orasidan feodallikkacha bo`lgan davr olmon hayoti chizgilari bo`rtib chiqqan hikoyalar asosida yosh, navqiron Zigfridning ajdarni engishi, Nebilunglar xazinasini topishi, buyuk Ditrix Bernskiy va uning drujinasi haqidagi afsonalar ham o`rin topgan. Agar folklor kattalar adabiyoti uchun birinchi navbatda mavzu, syujet, janrlar manbai deb qaralsa, bolalar adabiyotida uning o`rni bu bilan tugamaydi. Folklor asosida bolalar adabiyotining, bola dunyoqarashining paydo bo`lishi hamda shakllanishida "uy" og’zaki ko`rinishi paydo bo`lgan. Taxmin qilish mumkinki, agar uyda, og’zaki tarzda yaxshilik va yomonlik haqida, yovuz va oq-qo`ngil ruhlar haqida, o`rta asrlar qahramonlari, yalmog’iz va ajdarlar haqidagi yozma yodgorliklar avval og`zaki aytilib, og’izdan–og’izga ko`chmaganda edi, balki bizgacha bu xalq durdonalari yetib kelmagan bo`larmidi?
Vilyom va Yakobson Grimmlar "Bolalar va oilaviy ertaklar" to`plamining so`zboshisida, bu dono an`anani baholay turib: "Bolalar ertaklari, bolalarga samimiy, yumshoq va toza qalblardagi nur bilan hayotga eng birinchi his– tuyg’ularni hamda fikrlarni uyg’otish maqsadida so`zlab beriladi. Lekin uning oddiy poeziyasi har bir kishini xursand qilishi hamda to`g’rilikka o`rgata olishi mumkin, yana bir afzalligi, u uy devorlari ichida qolib, bir umrga me`rosga aylanishi uchun ham bu ertaklarni oilaviy deb atadik", - degan edilar.

5. Olmoniya Uyg`onish davrini boshlab bergan omillar?

Olmoniyada Uyg’onish davri milliy madaniyatning shaxdam rivojlanishi bilan belgilanadi. Kitob chop etishning yutuqlari antik davr shoir va yozuvchilarining kitoblarini keng targ’ib qilishga imkon yaratib, jamiyatda umuminsonoiy g’oyalarni ilgari surdi. Nemis yozuvchilari, olimlari, rassomlari, haykaltaroshlari: Til'man Rimenshneyder yog’och haykaltaroshligi bobida o`zining o`lmas asarlari bilan, Gol'beyn kichkina tasviriy san`at asarlari bilan, Al'brext Dyurer - rassom, olim, gravyurachi, shoir - Evropa madaniyati Uyg`onish davrining yirik namoyondalaridan biri, tasviriy san`atning portret, peyzaj va natyurmort janrlarini rivojlantirish bilan birga Injilga hamda Sebastian Brantning "Axmoqlar kemasi" (1457- 1521)asari - satirik va didaktik "oyna" deb shon-shuhrat qozongan asariga illyustratsiyalari bilan Renessans madaniyati xazinasiga o`zlarining ulkan hissalarini qo`shdilar.

6. Nemis adabiyoti rivojiga hissa qo`shgan buyuk shoir  va yozuvchilarni sanab bering?

Nemis adabiyoti rivojiga hissa qo`shgan buyuk shoir va yozuvchilar sifatida quyidagilarni sanab o`tish mumkin: Iogann Vol'fgang Gyote, Iogann Xristof Fridrix Shiller, Lyudvig Tik, Axim fon Arnima va Klemens Brentanolar.

7. Aka-uka Grimmlarning adabiy-ilmiy  ijodi va tadqiqotchilik faoliyati haqida nimalarni bilasiz?

"Bolalar va oilaviy ertaklar" kitobining ukasi Lyudvig(1790-1863) tomonidan illyustratsiyalar chizilgan nashri, kitobxonlar qo`liga 20 dekabrda Rojdestvo bayrami arafasida qo`lga kirdi va kitoblar qarindoshlar uchun eng katta sovg’a bo`ldi. To`plamning shubhasiz shon-shuhrati aka-uka Grimmlarning keng kitobxonlar ommasiga kitobning ikkinchi qismini ham to`plab, chop ettirishga ruhlantirdi. Endi asosiy hikoyachi sifatida Kassel atrofidagi Nidertsveren qishlog’ida yashovchi Doroteya Fiman (1755-1815) ismli qiz aka-ukalarga qirqqa yaqin ertak tuhfa qildi. Hozirda Doroteya Fimanning uyi va pivoxonasi qishloqchada uning do`stlari jamiyati bilan gavjum (muzey sifatida). Ikkinchi kitob nashrdan chiqqach, Grimmlar qo`lida yana anchagina ertaklar yig’ilib qoldi va ular uchinchi kitobni bosmadan chiqarishni taxmin qilishdi, ammo keyinchalik fikrlaridan qaytib, endilikda ikkinchi qismning keyingi nashrida yig’ilib qolgan ertaklarni qo`shib chop etishni ma`qul topdilar. Hammasi bo`lib Grimmlar bisotida 200 dan ortiq ertak mavjud. Savol tug’iladi: aka-uka Grimmlarning ertaklari - bu haqiqiy asarlarmi yoki shunchaki, xalq ijodi og’zaki bayonining yozma ko`chirmasimi? Javob murakkab va biryoqlama emas. Aka-ukalar, ayniqsa, Yakob, ertaklar o`z aslicha, xalqchil bo`lib qolishi tarafdori bo`lgan, toki ularning qayta bayon etilishida, biror bir tuzatish kiritilmagan, zamonaviy ko`rinishda qayta ishlanmagan yoki o`z didi bilan yo`g’rilmagan bo`lsin, degan fikrida qat`iy turgan. Vil'gel'm olimdan ko`ra, ko`proq shoirtabiat bo`lgani uchun ertaklarga badiiy sayqal berish tarafdori bo`lgan. Agar joiz bo`lsa, bu ikkifikrlilik juda foydali edi: ularning sa`yi harakatlari bilan Grimmlar ertaklari o`zining halqchilligini yo`qotmagan holda muallif she`riy uslubining birligini saqlab qolgan. Keyin aka-ukalar "Nemis grammatikasi"ni, nemis mifologiyasi maktabiga asos bo`lgan - "Nemis mifologiyasi"ni chop etishadi. Umrlarining so`nggida aka-uka Grimmlar Berlin universitetida ma`ruzalar o`qiydilar hamda nemis tili lug’atini tuzish ustida ishlaydilar. Ikki buyuk olim, tilshunos, adabiyotshunos, buyuk ertakchilar o`zlarining umrlarini shu tariqa o`tkazishgan. Germanistika maktabi asoschilari hamda bolalarning eng mashhur yozuvchilarigà aylangan bu ikki buyuk shaxs yashab o`tgan Kassil shahrida muzey tashkil qilinib, ularning shaxsiy buyumlari, kitoblarining yuzdan ortiq dunyo tillariga tarjima qilingan nusxalari, ukalari Lyudvigning san`at asarlari ehtiyotkorona saqlanib kelinmoqda. Ularning asarlari boshqa tillarga tarjima qilingandan keyin Yevropa bo`ylab sayohatni boshlab yuborishdi: 1824 yilda fransuz tiliga tarjima qilindi, 1826 yilda fransuz tilidagi nusxasi rus kitobxonlariga yetib keldi (19 asr Rossiyada fransuz madaniyati, tili va adabiyoti ustuvor edi), rus tiliga Pushkinning do`sti va ustozi V.A. Jukovskiy tomonidan tarjima qilinib, "Bolalarning suhbatdoshi" ("Detskiy sobesednik") jurnalida chop etildi.

8. Grimmlarning ertaklar to`plami va folklorshunoslikka oid asarlarini sanang?

Birinchi mustaqil topilmalar 1807 yilga taalluqli bo`lib, ular kasseldagi ikki oila: Vil'dlar va Xassenpfluglar bilan bog’liq. "Boshmaldoq - bola", "Aqlli Gretel", "Navqiron Pahlavon", "Oq kabutar", "Mushuk va sichqonning do`stligi", "It va chumchuq" kabi ertaklar Vil'dlar va Xassenpfluglar oilasi a`zolarining og’zidan yozilgan to`plamlar sirasiga kiradi. To`plamlarning jamlanishida o`zining katta qissasini qo`shgan dorifurush (aptekachi) Vil'dning beshinchi qizi Ganriett Doroteya Vil'd, kelajakda Vil'gel'mning turmush o`rtog’i (Yakob umrining oxirigacha ham uylanmagan) haqida albatta aytib o`tish joiz. Doroteyadan aka-uka Grimmlarga "Ganzel' va Gritel'", "Yerto`la Bekasi", "Kuylaydigan danakcha"kabi erataklarni taqdim etdi. Askarlarning achinarli, nochor-kambag’allikdagi hayotlari, kamsitilgan shaxsiyatlari haqida so`zlab beruvchi Grimmlarning qayg’uli ertaklari qariya Krauze bayonidan yozib olingan.

9. Ikki buyuk olim, tilshunos va adabiyotshunos, ertakchilarning nemis bolalar adabiyotiga qo`shgan ulkan hissasi nimalardan iborat?

Ular noyob qadimgi olmon manuskriptlarini (qo`lyozmalarni), masalan, nemis adabiyotining birinchi yodgorligi "Xil'debran haqida qo`shiq" asarini o`rganib, qadimgi nemis she`riyati to`plamlarini chop etishdi. Bu bilan ular xalq yuragining tubida mudrab yotgan qadimgi hikmatlarni uyg’otish kabi maqsadlarini amalga oshirishdi. Ammo bular faqat yozma manbalar bilan bog’liq edi. Ularni esa yana yiroqroq manzillar - xalq qalbining tubi, zamonlarning eng qadimi qiziqtirayotgan edi. Va ular folklorga murojaat qilishdi. Aka-uka Grimmlar o`zlarining harakatdagi faoliyatlari- ertaklar to`plash bilan mashg’ul bo`ldilar.