2-ci nəŞR ƏHLİ SÜNNƏ VƏl cəmaat

PEYĞƏMBƏR – Sallallahu Aleyhi Və Səlləm – İN HİCRƏTİ BEYƏTİ VƏ SÜLHÜ

Müşriklərin zülmü artdıqda Allah və Rəsulunun əmri ilə səhabələr Məkkədən Həbəşistana hicrət etməyə başladılar. İlk hicrət Nübuvətin 5-ci ili Rəcəb ayında 12 kişi, 4 qadın hicrətə çıxmışdılar. Osman və zövcəsi Ruqiyyə də onlarla idi. Bu ailə İbrahim və Lut – əleyhimussəlam – dan sonra Allah yolunda hicrət edən ilk ailədir. Ciddənin yaxınlığında yerləşən Şueybə limanından iki ticarət gəmisi ilə yola düşürlər. Hicrət edənlərə xəbər çatır ki, Məkkədə Qureyş İslamı qəbul edib. Bu xəbəri eşidəcək hicrət edənlər geri dönürlər. Lakin xəbər doğru deyildi. İşkəncələr, zülmlər daha da artmışdı. İkinci hicrət zamanı isə artıq 83 kişi və 18 qadın hicrət edirlər.

Məkkə yaxınlığında Minanın yuxarı hissəsində Əqabə adlanan yerdə Ənsarlardan 6 (8) nəfər Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – beyət edirlər. Nübuvətin 11-ci ili Həzrəc qəbiləsindən Əsəd b. Zura, Auf b. Həris b. Rufaa, Rafi b. Məlik b. əl-Aclani, Kutbə b. Amir b. Cədid, Ukbə b. Amir b. Nabi, Cabir b. Abdullah b. Riab. Bir il sonra isə Nübuvətin 12-ci ili 12 nəfər, bunlardan 10 Həzrəc qəbiləsindən, 2 isə Əus qəbiləsindən idilər. Yuxarıda adlarını qeyd etdiklərimiz və Muaz b. Həris, Zəvkan b. AbdulQeys, Ubadə b. Samit, Yəzid b. Sələbə, Abbas b. Ubadə b. Nadlə. Əus qəbiləsindən isə – Əbul Heysəm b. Teyyih, Uveym b. Saibə. Həmən il isə 73 nəfər. Bunlardan 63 Həzrəc qəbiləsindən, 11 isə Əus qəbiləsindən və 2 qadın Nəccar oğullarından Nəsibə b. Kaab, Sələm oğullarından Əsmə b. Amr Mədinədən gələrək Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – beyət edirlər.

Bir müdətdən sonra Allah Rəsuluna hicrət etmək izn verilir. Bu hadisə Nübuvətin 13-cü ili Səfər ayının 26-da Qureyş Darul Nədvə adlanan yerdə toplanaraq Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – i öldürmək qərarına gəlirlər. Cəbrail – əleyhissəlam - isə müşriklərin bu gizli işini Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – ə çatdırır. H. Əli - radıyallahu anhu – Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in yerinə yatağında uzanır. «(Ya Muhəmməd!) Yadına sal ki, bir zaman kafirlər səni həbs etmək və ya öldürmək, yaxud da (Məkkədən) çıxardıb qovmaq üçün sənə qarşı hiylə qururdular. Allah da təbdir tökdü. Allah tədbir tökənlərin ən yaxşısıdır!». (əl-Ənfal 30). Mədinədə İslam yayıldığı üçün Məkkədən Rəbbiul Əvvəl – Səfər ayında da deyirlər – birinci günü çıxdı. Yanında Əbu Bəkr əs-Sıddıq və köləsi Amr b. Fuheyrə də var idi. Bələdçiləri isə Abdullah b. Uraykit əl-Leysi idi. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – müşriklərin başına torpaq səpərək Yəsin surəsinin 9-cu ayəsini oxuyurdu. «Biz onların önlərinə və arxalarına sədd çəkib gözlərini bağlamışıq». (Yəsin 9). Heç bir müşrik Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in onların yanlarından necə ötüb keçdiyini görmədilər. Müşriklər onları təqib edirdilər. Onların həps edilmələrinə və ya ölülərinə 100 dəvə vəd vermişdilər. Buna görə də yolda Sevr mağarasına girərək üç gün orada qalırlar. Mağaraya girdikdə oraya öncə Əbu Bəkr - radıyallahu anhu – girdi və içərini yoxladı. Gördüyü hər bir dəliyi paltarı ilə örtdü, digər dəliyi isə ayağı ilə bağladı. Beləcə zərərli həşəratların o, dəlikdən çıxaraq Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – ə zərər verməməsinin qarşısını aldı. Sonra Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – içəri girdi və yatdı. Bu vaxt bir böcək Əbu Bəkir - radıyallahu anhu – nun ayağını sancdı. Əbu Bəkr - radıyallahu anhu – Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – i rahatsız etməmək üçün yerindən tərpənmədi. Lakin hiss etdiyi ağrıdan gözləri yaşardı və o yaşlar Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in üzünə düşdü. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – oyanaraq nə olduğunu soruşdu. Əbu Bəkr: «Bir böcək ayağımı sancdı» dedi. Peyğəmbər: «Anam-atam sənə fəda olsun» deyə buyurdu. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – böcəyin sancdığı yerə tüpürdü. Əbu Bəkr - radıyallahu anhu – nu ağrılarından əsər belə qalmadı. Əbu Bəkr - radıyallahu anhu – nun oğlu Abdullah gündüzləri müşriklərin yanında dolaşar, axşam isə onlara xəbərlər gətirirdi. Rəsulullah – sallallahu aleyhi və səlləm – Əbu Bəkr - radıyallahu anhu - ilə mağarada olarkən Əbu Bəkr - radıyallahu anhu - müşrikləri gördükdə qorxaraq: «Allaha and olsun ey Allahın Rəsulu, onlardan biri ayağının altına baxsa bizi mütləq görəcəkdir. Rəsulullah – sallallahu aleyhi və səlləm – ona Allahın buyurduğu şəkildə: «Qəm yemə, Allah bizimlədir». (ət-Tövbə 40)». «Üçüncüləri Allah olan iki kişi barəsində sən nə düşünürsən»⁷⁹. Sonra sahillə yollarını davam edərək Mədinəyə Rəbiul Əvvəl ayının 12 birinci günü çatırlar. Mədinə yaxınlığında Qubada Amir b. Auf oğullarının yanında qonaqlayırlar. Onların yanında 10 gün qaldıqdan sonra Quba məscidini tikirlər. Cümə günü isə yola çıxırlar. Mədinəyə çatdılar. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in dəvəsi indiki məscidin ərazisində yerə çökür. Bu yer Bəni Nəccar oğullarından olan Əsəd b. Zurarın himayəsində yaşayan Səhl və Suheyl adlı iki yetim uşağa məxsus idi. Bu yer xurma qurudmaq üçün istifadə edilirdi. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – bu yeri onlardan pulla alır. Sonra məscid və evi tikilənə qədər Əbu Əyyub əl-Ənsari - radıyallahu anhu – nun yanında qalır. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in Mədinəyə hicrət etmək xəbəri Həbəşistana çatdıqda 35 nəfər hicrət edərək Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in yanına gəlirlər⁸⁰.

SÜLH - Misvər b. Məxrəmə - radıyallahu anhu – və Mərvan b. əl-Həkəm bir-birinin rəvayətini təsdiqləyərək demişlər: «Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – Hudeybiyyə sülhündə iştirak etmək üçün (Mədinədən səfərə) çıxdı. Bu sülh müqaviləsi H. 6-7-cı ili 628-ci ildə Zil Qadə ayında baş verib. Sülh müqaviləsində iştirak edənlərin sayı 1400-1500 nəfər idi. Nəhayət gəlib Məkkəyə aparan Hudeybiyyə vadisindəki dağ yoluna çatdılar. Osman - radıyallahu anhu – elçi olara Qureyşin yanına göndərildi. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in məktubu onlara verildi. Qureyş bir müddət Osmanı həps etdi. Bu xəbər müsəlmanlara Osmanın öldürülməsi kimi çatdırılır. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – bu xəbəri eşidən kimi: «Bu adamlarla hesablaşmadıqca buradan getməyəcəyik» deyə buyurdu. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – müsəlmanlardan beyət etmələrini tələb etdi. Ağac altında Ridvan beyəti oldu. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – bir əlini qaldıraraq buyurdu: «Bu da Osmanın beyəti». «And olsun ki, ağac altında sənə beyət edərkən Allah möminlərdən razı olmuşdur». (Fəth 18). Bunu eşidən müşriklər müqavilə bağlamaq üçün Suheyli göndərirlər. Bu müqavilədə Suheyl b. Amr Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in yanına gəlib: «Gəl bizimlə sizin aranızda (on illik)⁸¹ sülh müqaviləsi bağlayaq!» Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – katibi (Əli b. Əbu Talib - radıyallahu anhu – nu) yanına çağırıb müqaviləni yazmağı ona əmr edib buyurdu: «Yaz! Rəhimli və Mərhəmətli Allahın adı ilə BİSMİLLƏHİR-RAHMƏNİR-RAHİM» Suheyl b. Amr: «O, ki, qaldı Rahmənə, Allaha and olsun ki, mən onu tanımıram! Biz bir vaxtlar yazdığımız kimi «Allahım! Sənin adın ilə başlayıram BİSMİKƏ ALLAHUMMƏ yaz!» dedi. Bu vaxt müsəlmanlar: «Allaha and olsun ki, biz yalnız BİSMİL-LƏHİR-RAHMƏNİR-RAHİM yazacağıq!» deyə etiraz etdilər. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – katibinə əmr edərək: «Yaz! Allahım sənin adınla başlayıram! Bu Allahın elçisi Muhəmmədin bağladığı sülh müqaviləsidir!» Suheyl yenə etiraz edərək: «Əgər biz sənin Allahın elçisi olduğunu etiraf etsəydik Onun evini ziyarət etməyə sənə mane olmazdıq və səninlə müharibə etməzdik. Elə isə yaz – Muhəmməd b. Abdullah!» dedi. Peyğəmbər: «Baxmayaraq ki, siz məni təkzib edirsiniz, amma Allaha and olsun ki, həqiqətən mən Allahın elçisiyəm!». Katibinə əmr edərək: «Muhəmməd b. Abdullah» yazmağı əmr etdi. (Başqa rəvayətdə: «Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – Əli - radıyallahu anhu – ya: «Rəsulullah – sözünü silməyi əmr etdi». Əli: «Xeyr, Vallahi onu silməyəcəyəm!» dedi. Bu dəfə Peyğəmbər: «Onun yerini mənə göstər!» deyə buyurdu. Peyğəmbər öz əli ilə oranı silərək «İbn Abdullah!» sözünü yazdırdı). Zuhri deyir ki: «Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – Suheylin dedikləri ilə razılaşdı, çünki o: «Nəfsim əlində olana (Allaha) olsun ki, müşrüklər Allahın haram buyurduqlarına əməl etməklə məndən hər nə istəsələr onlara istədiklərini verəcəyəm!» deyə söz vermişdir». Sonra Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – ona ilk şərtini təklif edib buyurdu: «Allahın evini təvaf etməkdə bizə əngəl törətməyəcəksiniz!». Suheyl: «Xeyr! Allaha and olsun ki, bu dəfə təvaf etməyə sizə izn verməyəcəyik. Çünki ərəblər: «Müsəlmanlar bizim müqavimətimizi qırdılar və bizi məcbur etdilər» deyə şayələr buraxacaqlar. Elə isə gələn ildən etibarən istədiyiniz qədər Allahın evini ziyarət edə bilərsiniz!» dedi. Əli - radıyallahu anhu – onun dediklərini yazdı. Sonra Suheyl ikinci şərti təklif edib: «Bizim tərəfdən sənin yanına gələn hər bir adamı hətta sənin dinini qəbul etsə belə geri qaytarmalısan!» dedi. Müsəlmanlar heyrətlə: «Subhənəllah! Müsəlman olub yanımıza gələn bir kimsə müşriklərə qaytarıla bilərmi?!». Onlar bu məsələni müzakirə edərkən Əbu Cəndəl b. Suheyl b. Amr - radıyallahu anhu – ayaqları qandallanmış vəziyyətdə onların yanına gəldi. (Əbu Cəndəl⁸² - radıyallahu anhu – İslam dinini qəbul etdiyi üçün Məkkəlilər onu həbs etmişdilər). O, Məkkənin aşağısında həbs olunduğu yerdən qaçmış və nəhayət özünü müsəlmanlara çatdırmışdır. Bu vaxt Suheyl: «Ey Muhəmməd! Bu müqavilənin ilk maddəsinə əsasən onu mənə qaytarmalı-san!» dedi. Peyğəmbər: «Biz hələ müqaviləni tamamlamamışıq!». O: «Allaha and olsun ki, belə olduğu təqdirdə mən də sənin heç bir təklifinlə razı olmayacağam!». Peyğəmbər: «Sən Əbu Cəndəl - radıyallahu anhu – nu bu müqavilədən istisna et və onu mənə bağışla!» O: «Mən onu qoyduğumuz şərtdən istisna edib sənə bağışlaya bilmərəm!». Peyğəmbər: «Sən gəl razı ol, onu mənə bağışla!» Suheyl qətiyyətlə rədd edib: «Mən heç cür sənin dediyinə əməl edə bilmərəm!». Bu zaman Mikrəz dedi: «Onu özünüzdə saxlamağa sənə icazə verdik!» (Müqavilə bağlayan Suheyl isə buna razılıq vermədi). Əbu Cəndəl: «Ey müsəlman cəmaatı! Artıq müsəlman olub sığınacaq tapmaq üçün sizin yanınıza gəldim. İndi də məni müşriklərə təhvil verirsiniz? Mənim əzab-əziyyətlərə məruz qaldığımı görmürsünüzmü?» dedi. O, Allah yolunda müşriklərin çox ağır işkəncələrinə məruz qalmışdı. Ömər b. əl-Xəttab - radıyallahu anhu – deyir ki, o zaman mən gəlib Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – dedim: «Məgər sən Allahın haqq Peyğəmbəri deyilsənmi?» O: «Bəli!» deyə cavab verdi. Mən dedim: «Məgər biz haqq yolunda, düşmənlərimiz isə batil yolda deyillərmi?» O: «Bəli!» deyə cavab verdi. (Başqa rəvayətdə: «Məgər bizim ölülərimiz Cənəttdə, onların ölüləri Cəhənnəmdə deyilmi?» O: «Bəli!» deyə cavab verdi). Mən: «Elə isə nə üçün nöqsan və qüsurların dinimizə daxil olmasına imkan verməliyik?» deyə soruşdum. O: «Həqiqətən mən Allahın elçisiyəm və heç vaxt Ona asi olmuram! Məhz Allah mənə yardım edir!» deyə cavab verdi. Mən: «Məgər sən bizə «Bu yaxınlarda Allahın evinə gedib onu təvaf edəcəyik!» deyə xəbər verməmişdinmi? O: «Elədir! Məgər mən sənə məhz bu il təvaf edəcəyimizi xəbər vermişdim?» deyə cavab verdi. Mən: «Xeyr!» deyə cavab verdikdə o, buyurdu: «(Yaxın zamanlarda) Sən mütləq gedib Kəbəni təvaf edəcəksən!» Sonra mən Əbu Bəkr - radıyallahu anhu – nun yanına gəlib dedim: «Məgər bu adam Allahın haqq Peyğəmbəri deyilmi?» O: «Bəli, elədir!» deyə cavab verdi. Mən: «Məgər biz haqq yolunda, düşmənlərimiz isə batil yolda deyillərmi?» O: «Bəli, elədir!» deyə cavab verdi. Mən: «Elə isə nə üçün nöqsan və qüsurların dinimizə daxil olmasına imkan verməliyik?» deyə soruşdum. Əbu Bəkr - radıyallahu anhu – dedi: «Ey insan! Həqiqətən o Allahın elçisidir və heç vaxt Rəbbinə asi olmur! Allah onun yardımçısıdır. Elə isə onun sünnəsindən yapış (əmr və qadağalarına riayət et!) Allaha and olsun ki, o haqq üzərindədir!» deyə cavab verdi. Mən: «Məgər o bizə «Bu yaxınlarda Allahın evinə gedib onu təvaf edəcəyik!» deyə xəbər verməmişdimi?» O: «Bəli, elədir. Məgər o sənə məhz bu il təvaf edəcəyini xəbər vermişdi?» deyə soruşdu. Mən: «Xeyr!» deyə cavab verdikdə o, dedi: «(Yaxın zamanlarda) Sən mütləq gedib Kəbəni təvaf edəcəksən!» (Başqa rəvayətdə: «Bu hadisədən sonra Fəth surəsinin ayələri nazil oldu. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – dərhal Ömər - radıyallahu anhu – ya xəbər göndərdi və bunu ona oxudu!». Ömər: «Ya Rəsulullah! Fəth budurmu? Deyə soruşdu. Peyğəmbər: «Bəli!» deyincə Ömərin qəlbi rahatlandı). Zuhri xəbər verir ki, Ömər - radıyallahu anhu – dedi: «Bu əməlimdən sonra (kəffarə olaraq) bir çox xeyirli işlər görmüşdüm»⁸³.

PEYĞƏMBƏR – Sallallahu Aleyhi Və Səlləm – İN İŞTİRAK ETDİYİ DÖYÜŞLƏRİ BİLMƏK

Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – 27, bəzi mənbələrə görə 29 döyüşdə iştirak edib. Bunlardan yalnız 9-da özü şəxsən döyüşmüşdür⁸⁴.

FİCAR – döyüşü Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – 20 yaşında ikən Qureyş və Kinanə ilə Qeys və Aylan qəbilələrinin arasında Ukaz bazarında bir döyüş olmuşdur. Bu döyüşdə Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – iştirak etmiş və əmilərinə ox hazırlamaqda kömək etmişdir. Sonra isə iki tərəf arasında barış olmuşdur.

BƏDR – hicri 2-ci ildə Ramazan ayının 27-si Cümə günündə olmuşdur. Müsəlmanlar 313-319 mücahid ilə 950-1000 nəfərlik düşmənə qarşı vuruşub qalib gəlmişlər. Bu döyüşdə 82-86 Mühacir, 61 Əus və 170 nəfər Həzrəc qəbiləsindən iştirak edirdilər. Bu döyüşdə müşriklər 70 ölü və 70 əsir verirlər. Əsir alınanlar içərisində Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in əmisi Abbas, qızı Zeynəbin əri Əbul As b. əl-Rabi, Əlinin qardaşı Ukayl b. Əbu Talib, Əbu Sufyanın oğlu Amr və s. olur. Məkkədən 150 km aralıda yerləşən quyuların adı idi. Bəzi rəvayətlərə görə o, ərazinin sahibi Bədr b. Kəlbə olduğu üçün onun adından götrülmüşdür. Bu döyüşdə təkbətək döyüşmək üçün ənsarlardan üç nəfər irəli çıxır. Bunlar Rəvaha, Auf b. Məlik və Muavis b. Arfa olur. Lakin müşriklər buna etiraz edərək deyirlər ki, bizə Qüreyşdən döyüşçülər lazımdır. Bu vaxt Əli, Həmzə və Ubeydə irəli çıxır. Müşriklərdən isə Valid b. Utbə, Utbə b. Rabi və Şeybə b. Rabi irəli çıxır. Üçüdə öldürülür. Müsəlmanlardan isə Ubeydə yaralanır. Bu döyüşdə 14 şəhid verilir. Döyüşdə həmçinin Əbu Cəhl də qətlə yetrilir. Onu öldürən Arfənin iki oğlu Muaz b. Arfə və Muaz b. Amr əl-Camuxdur⁸⁵. Bu döyüşdə mələklər də müsəlmanlara kömək edirlər. İbn Abbas - radıyallahu anhu – rəvayət edir ki, Bədr günü Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Baxın Cəbrail – əleyhissəlam – öz silahı ilə atının yüyənindən tutub»⁸⁶. Rifa b. Rafi əz-Zurani - radıyallahu anhu – rəvayət edir ki, Cəbrail – əleyhissəlam – Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Siz Bədr döyüşündə iştirak edənləri nə sayırsınız». (Peyğəmbər) buyurdu: «Müsəlmanların ən xeyirliləri». Cəbrail – əleyhissəlam – dedi: «Mələklərdən də Bədr mələkləri belədir»⁸⁷.

KAYNUKA - Yəhudilər müsəlmanları ələ salırdılar. Buna görə Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – yanlarına gedərək onlara nəsihət edir. Lakin bu nəsihət Yəhudiləri daha da qızışdırır və onlar Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – dedilər: «Bax ey Muhəmməd! Döyüşün nə olduğunu bilməyən bir topluluğa qalib gəlməyin səni aldatmasın! Bizim üstümüzə gəlsən kim olduğumuzu bilərsən». Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – onların bu sözlərinə səbr etdi. Lakin bundan sonra baş verən hadisə artıq səbrin tükənməsi demək idi. Yəhudilər bazarların birində alış-veriş edən bir qadının örtüyünü açaraq onu ələ salmağa başladılar. Yardıma gələn müsəlmanlardan biri orada olan Yəhudilərdən birini öldürdü. Yəhudilər də toplanaraq o, müsəlmanı şəhid etdilər. Bu hadisə Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – çatdıqda H. 2-ci ili Şəvval ayının 15 Kaynuka oğulları Yəhudilərini mühasirəyə aldı. Mühasirə 15 gün davam etdi. Zil Hiccə ayının ilk günləri Yəhudilər təslim oldular. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – onları Mədinədən çıxardaraq Suriya bölgəsinə göndərdi.

BƏNİ SƏLİM – Qatafan və Səlim qəbilələrinin ittifaq bağlayaraq Mədinəyə hücum etmək xəbəri Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – çatır. 200 nəfərlik bir dəstə toplayaraq hücum edir. Şam və Məkkə yolu üzərində bədəvilərin toplandığı KARKARATUL KƏDİR deyilən yerə çatır. Bu xəbəri eşidən bədəvilər isə 500 dəvə buraxaraq qaçırlar. H. 2 Şəvval ayında baş vermişdir.

ZU AMR VƏ BAHRAN – döyüşləri də bu qəbilələrin Bəni Səlim və Bəni Muharib qollarına qarşı olmuşdur. Onların da hücum xəbərini aldıqda Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – dəstə düzəldərək hücum etmiş. Lakin düşmən bu xəbəri eşidəcək qənimət buraxaraq qaçmışdılar.

SUVAYK – döyüşü Bədr döyüşündən sonra baş vermişdir. Əbu Sufyan bu məğlubiyyətdən sonra and içmişdir ki, Muhəmmədə qalib gəlmədikcə başıma su tökməyəcəyəm. 200 Qureyşli ilə yola çıxır. Mədinə yaxınlığında əl-Arid adlanan yerə qədər gəlir. Yolda qarşılarına çıxanları öldürür və mal-qaraya da ziyan vururdular. İki müsəlmanı da öldürdük-dən sonra Məkkəyə geri dönürlər. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – bu xəbər çatır. Onları tutmaq üçün yola düşürlər. Lakin müşriklər qaçmışdılar. Müşriklər yağda qovrulmuş Suveyk adlanan yeyəcəklərini və digər yüklərini də atmışdılar. Buna görə də bu döyüşə Suveyk döyüşü adı verilmişdir. Müsəlmanlar onları təqib edirlər. Çatmayacaqlarını başa düşdükdə geri dönürlər. Bu döyüş Bədr döyüşündən iki ay bir neçə gün sonra baş vermişdir H. 2 Zil Hiccə ayı.

UHUD - hicri 3-cü ildə Şəvval ayının 6 Cümə günü baş verir. Müsəlmanlar 1000, müşriklər isə 3000 nəfərə yaxın olurlar. Səhl b. Sâd - radıyallahu anhu – rəvayət edir ki, bizə Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in yarasından danışarkən bunları söylədi: «Allaha and olsun ki, mən Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in yarasını kim yuyurdu, onun üzərinə kim su tökürdü və nə ilə müalicə edilirdi? Bunların hamısını bilirəm. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in qızı Fatimə - radıyallahu anhə – onun qanını silir, Əli - radıyallahu anhu – qalxanı ilə daşıdığı suyu tökürdü. Fatimə - radıyallahu anhə – suyun qanın qarşısını kəsmədiyini gördükdə həsirdən bir az götürərək yandırdı və külünü yaraya basdı. Bundan sonra qan kəsildi. (Bu döyüşdə) onun ön dişi qırılmış, üzü yaralanmış, başında olan miğfəri isə qırılmışdı»⁸⁸. Bu döyüşdə Utbə b. Əbu Vaqqas daş ataraq Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in dişini sındırır, alt dodağını yaralayır. Sad b. Əbu Vaqqasın qardaşı idi. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – onun üçün dua edərək deyir ki, ilinə qalmasın. Həqiqətən də il keçməmiş ölür. Abdullah b. Kaima da qılıncı ilə yanağını yaralayır. O, sonra vəhşi bir heyvan tərəfindən parçalanaraq öldürülür. Bu döyüşdə həmçinin Həmzə – radiyallahu anhu – da şəhid edilir. Onu Mutim b. Cubeyrin köləsi Vəhşi b. Hərb öldürür. Onu öldürməyin müqabilində azad edəcəyini söz vermişdi. Çünki Həmzə – radiyallahu anhu – Bədr döyüşündə onun əmisi Tuaymə b. Adiyi öldürmüşdür⁸⁹. Həmçinin bu döyüşdə Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in öldürüldüyü xəbəri də yayılır. Bəra b. Azim – radiyallahu anhu – rəvayət edir ki, (Uhud) döyüşündə müşriklərlə qarşı-qarşıya gəldik. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – məharətli ox atıcılarından (əlli nəfərlik) bir qrup əskəri ayıraraq başlarına da Abdullah b. Cubeyr – radiyallahu anhu – təyin etdi. Ona: «Bir an belə yerinizdən tərpənməyin. Hətta bizim onlara qalib gəldiyimizi görsəniz də belə yerinizdən tərpənməyin. Onların bizə qələbə çaldıqlarını (və quşların cəsədlərimizi diddiklərini) görsəniz də belə (mən sizə adam göndərmədikcə) bizə yardıma gəlməyin» deyə buyurdu. Müşriklərlə qarşılaşdığımız zaman (Allah onları məğlubiyyətə uğratdı) və onlar qaçmağa başladılar. Hətta dağa doğru ətəklərini toplayaraq qaçan qadınları da gördüm. (Ayaq biləklərində olan) halqaları da belə görsənirdi. Bizimkilər belə deməyə başladılar: «Qənimət! Qənimət!» İbn Cubeyr: «Pəyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – sizə nə dediyini unutdunuzmu? Yerlərinizi tərk etməyin!» deyə tənbeh etdi. Oxçular onun sözünü dinləməyərək: «(Vallahi biz də qardaşlarımızın yanına gedib qənimətdən götürəcəyik)» dedilər. Onlar bu əmrə etiraz edincə üzləri tərs çevrildi. (Nə edəcəklərini bilməyən dəlisovlara döndülər) və məğlub oldular (Xalid b. Vəlid oxçuların Rima təpəsini tərk etdiklərini gördükdə ora hücum edir və təpəni ələ keçirir). 70 şəhid verildi. Pəyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – təpənin üzərində İbn Cubeyr – radiyallahu anhu – ilə qalan (12) nəfəri geri çağırdı. Gecə düşdükdə Əbu Sufyan üç dəfə səsləyərək: «Aranızda Muhəmməd varmı?» deyə soruşdu. Peyğəmbər: «Ona cavab verməyin» deyə buyurdu. Əbu Sufyan təkrar üç dəfə səsləyərək: «Aranızda Əbu Kuhafə varmı?» deyə soruşdu. Peyğəmbər yenə də: «Ona cavab verməyin» deyə buyurdu. Əbu Sufyan yenə də üç dəfə səsləyərək: «Aranızda Xattabın oğlu varmı?» deyə soruşdu. Heç kimsə ona cavab vermədi. Bundan sonra Əbui Sufyan: «Onlar hamısı öldürüldülər. Əgər sağ olsalardı cavab verərdilər» dedi. Bu sözlərdən sonra dözə bilməyən Ömər: «Ey Allahın düşməni yalan söylədin. Allah Rəsulu da, Əbu Bəkr də və mən də burdayıq və sağıq» dedi. Əbu Sufyan: «Savaş bir rəqabətdir. Günə gün! (Uhud Bədrə qarşılıqdır)» dedi və: «Şanın uca olsun ey Hubel!⁹⁰«. Peyğəmbər: «Ona cavab verin» deyə əmr etdi. Səhabələr: «Nə deyək?» deyə soruşdular. Peyğəmbər: «Allah ən uca və ən üstündür» deyə buyurdu. Əbu Sufyan: «Bizim Uzzamız var, sizin isə Uzzanız yoxdur» dedi. Peyğəmbər: «Ona cavab verin» deyə əmr etdi. Səhabələr: «Nə deyək?» deyə soruşdular. Peyğəmbər: «Allah bizim Mövlamızdır, sizin isə Mövlanız yoxdur» deyə buyurdu. Əbu Sufyan: «Həqiqətən də siz öz ölülərinizin içindən tanınmaz hala salınmış kimsələri tapacaqsınız. Bunu mən əmr etmədim, lakin bu məni heç də məyus etmədi. Məni pisləməyin». Peyğəmbər: «Ona cavab verin» deyə əmr etdi. Səhabələr: «Nə deyək?» deyə soruşdular. Peyğəmbər: «Bizim ölülərimiz Cənnətdə, sizinkilər isə Cəhənnəmdədir» deyin⁹¹. Həmçinin bu döyüşdə də mələklər müsəlmanlara yardım göstərmişlər. Səid b. Əbu Vaqqas – radiyallahu anhu – rəvayət edir ki, Uhud günü mən Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – iki ağ əbada olan kimsə ilə gördüm. Böyük sücayət göstərərək (onu) qoruyurdular. (Mən) onları nə bundan əvvəl görmüşdüm, nə də (döyüşdən) sonra görə bildim.⁹².

HAMRAUL ƏSƏD – döyüşü Uhud döyüşündən dərhal sonra baş vermişdir. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – bu döyüş üçün yalnız Uhudda iştirak edənlərin toplanmasını əmr edir. Mədinəyə 8 mil məsafədə Hamraul Əsəd adlanan yerə gəlirlər. Müşriklər isə Mədinəyə 36 mil məsafədə olan Rəvha bölgəsinə gəlirlər. Huzaə qəbiləsinin ağası Məbəd b. Mabəd təzə müsəlman olmuşdur. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in yanına gəlir. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – ona təlimat verir ki, Əbu Sufyanın yanına gedərək onu qorxutsun. O, da Əbu Sufyanın yanına gedərək deyir: «Müsəlmanlar sizinlə qarşılaş-maqda israrlıdırlar. Bərabərində görünməmiş bir qüvvəsi vardır». Bu sözlər müşrikləri qorxuya salır və onlar geri dönürlər.

İKİNCİ BƏDR – döyüşü Uhud döyüşündən bir il sonra H. 4 ili Şaban ayında Əbu Sufyan Bədrdə görüşmək üçün müsəlmanlarla sözləşdilər. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – Abdullah b. Rəvaha – radiyallahu anhu – nu Mədinədə naib təyin edərək 1500 nəfərnən Bədrə gəldi. Bayrağdar Əli – radiyallahu anhu – idi. 10 nəfərlik bir süvariləri də var idi. Əbu Sufyan Qorxu içində idi. Lakin 2000 döyüşçü və 500 süvari ilə Bədrə gəlir. Əbu Sufyan orduya: «Ey Qureyş topluluğu bolluq olan bir ildə gələrik. Heyvanlarınızı otladıb, südlərindən içmiş olarsınız. Bu ili quraqlıqdır. Mən geri dönürəm siz də dönün» deyib geri dönürlər.

XƏNDƏK – H. 5-ci il (bu döyüşə həmçinin də Əhzab (dəstələr) döyüşü də deyilir). Salman Farisinin təklifi ilə xəndəklər qazılır. Qureyş Əbu Sufyanın başçılığı ilə 300 süvari, 1000 dəvə, 4000 nəfərlik bir ordu ilə gəlmişdilər. Bundan başqa Qatafan və onlara tabe olan digər Nəcd qəbilələri 6000 nəfərlik bir ordu ilə Uhud dağının Bathan vadisinin Kanat bölgəsində ordularını qurdular. «O, zaman onlar üstünüzə həm yuxarı, həm də aşağı tərəfdən hücum etmiş və (qorxudan) gözünüz hədəqəsindən çıxıb ürəyiniz ağzınıza gəlmişdir. Allah barəsində də müxtəlif fikirlərə düşmüşdünüz. Məhz onda (Xəndək vuruşunda) möminlər imtahana çəkilmiş və möhkəm sarsılmışdılar. Möminlər ordu hissələrini gördükdə dedilər: Bu Allah və Rəsulunun bizə olan vədidir. Allah və Rəsulu düz buyurmuşlar. Bu onların yalnız (Allaha) imanını və itaətini artırdı». (əl-Əhzab 10,11,22).

BƏNİ QUREYZƏ – döyüşü dərhal Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – Xəndək döyüşündən döndükdən sonra Cəbrail – əleyhissəlam - gələrək ona Qureyzə Yəhudilərinin üzərinə yürüməsini əmr etdi. Ummu Məktub – radiyallahu anhu – Mədinədə naib buraxıldı. Ordu hazırlandı və yola düşdülər. İslam ordusunun bayrağdarı Əli – radiyallahu anhu – idi. Qureyzə Yəhudiləri öz qalalarına çəkilmişdilər. 25 gün mühasirədə qaldıqdan sonra aclıqdan təslim oldular. Burada əsirlərin öldürülüb öldürülməməsi xüsusunda Sad b. Muaz – radiyallahu anhu – hökm verir: «Kişiləri edam olunacaq, qadınları və uşaqları əsir alınacaq və malları da müsəlman əskərləri arasında paylanacaqdır». Sadın bu hökmündən sonra Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – ona: «Ey Sad! Sən yeddi qat göylərin üstündən enən Allahın verdiyi hökmlə hökm verdin» deyə buyurdu. Dərə qazılır və öldürülərək ora atılır. Qureyzə Yəhudilərinin sayı 400 (600) deyilir. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – əsirlər arasında Zeyd b. Amrın qızı Reyhanəni alır və onu azad edərək evlənir.

BƏNİ MUSTƏLƏQ – Huzaə qəbiləsinin bir qolu idi. Huzaə qəbiləsi Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – kömək göstərərkən bunlar Qureyşə köməklik göstərirdilər. Xəbər çatır bu qəbilə Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – üzərinə hücum etmək istəyir. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – xəbərin doğru olub olmadığını yoxlamaq üçün Bureydə b. Həsibi göndərir. O, da xəbər gətirir ki, hücuma hazırlaşırlar. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – Mədinəyə Zeyd b. Hərisi – radiyallahu anhu – nu naib buraxaraq döyüşə yollanır. 700 nəfər ilə. Mustələq orduları sahil boyu Fədid bölgəsində Mureysi adlanan bir suyun ətrafında toplanmışdılar. H. 6 Şaban ayında gecə vaxtı ani bir hücum ilə onların üzərinə hücum edərək hamısını məhv edirlər. Əsirlər arasında Mustələq qəbiləsinin başçısı Həris b. Əbi Dırarın qızı Cuveyriyyə də var idi. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – Mədinəyə qayıtdıqda onu azad edir və İslamı qəbul etdikdən sonra onunla evlənir.

XEYBƏR – H. 7-ci ili Məhərrəm ayında Hudeybiyyə sülhündən sonra baş verir. (Bu sülh müqaviləsi isə 628-ci il Mart ayında Məkkə yaxınlığında Hudəybiyyə vadisində baş verir. Bu müqavilədə iştirak edənlərin sayı 1400, 1500 nəfər olur. Səmura ağacının altında Ridvan beyəti olur). Döyüşdə iştirak edənlər Mədinəyə naib olaraq Suba b. Arfatə əl-Ğiffari olur. Ridvan beyətində beyət etmiş 1400 nəfər olur. Xeybər qalası üç tərəfdən möhkəm qalalarla əhatə olunmuşdur. Nata – Naim, Sab və Zubeyr qalaları, Kuteybə – Qamus, Vatim və Selalem, Şaq – Əba və Nəzzar qalaları. Biz Xeybərə çatdıqda düşmənlərin başçısı Mərhəb qılınc oynadaraq irəli çıxdı və:

QAD ALİMƏT XEYBƏRU ƏNNİ MƏRHƏB

ŞƏKİSSİLƏHİ BƏTALUN MUCƏRRABU

İZƏL HURUBU ƏQBƏLƏT TƏLƏHHƏBU

Artıq Xeybər tanıdı, bildi ki, Mərhəbəm mən!

Müharibə başlayıb, döyüş alovlanarkən,

Mahir silah ustası, təcrübəli ərəm mən!

Əmim Amir - radıyallahu anhu – onunla təkbətək döyüşmək üçün irəli çıxdı və:

QAD ALİMƏT XEYBƏRU ƏNNİ AMİRU

ŞƏKİSSİLƏHİ BƏTALUN MUĞAMİRU

Artıq Xeybər tanıdı, bildi ki, Amirəm mən,

Mahir silah ustası, çevik qəhrəmanam mən!

Təkbətək döyüş başladı və hər ikisi bir-birinə qılınc ilə zərbələr endirməyə başladılar. Mərhəbin qılıncı Amirin qalxanına dəydi. Amir də onu alt nahiyədən vurduqda qılıncı özünə qayıdaraq qolunun damarını kəsdi. Amirin ölümü də bu yaradan oldu. Mən gördüm ki, Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in səhabələrindən bir neçəsi: «Amirin cihad əməli batil oldu, o özü-özünü öldürdü!» deyə danışırdılar. Mən ağlayaraq Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in yanına gəldim və: «Ey Allahın Rəsulu! Amirin cihad əməli batil olub boşa getdimi?» deyə soruşdum. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm –: «Bunu kim iddia edir?» deyə buyurdu. Mən: «Səhabələrdən bəziləri» dedim. O: «Bunu söyləyən yalan demişdir! Əksinə o, ikiqat savab qazanmışdır!» deyə buyurdu. Sonra Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – məni Əli - radıyallahu anhu – nu çağırmağa göndərdi. Əli - radıyallahu anhu – gözlərinin ağrısından əziyyət çəkirdi. Peyğəmbər: «Bu bayrağı (sabah) elə bir kimsəyə verəcəyəm ki, o Allahı və Rəsulunu sevir, Allah və Rəsulu da onu sevir!» deyə buyurdu. Mən Əli - radıyallahu anhu – nun yanına gəldim. Gözləri ağrıdığı üçün onun əlindən tutub Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in yanına gətirdim. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – Əli - radıyallahu anhu – nun gözlərinə tüpürərək dua etdi və onun gözləri dərhal sağaldı. Bayrağı ona verdi. Yəhudi Mərhəb irəli çıxaraq:

QAD ALİMƏT XEYBƏRU ƏNNİ MƏRHƏB

ŞƏKİSSİLƏHİ BƏTALUN MUCƏRRABU

İZƏL HURUBU ƏQBƏLƏT TƏLƏHHƏBU

Artıq Xeybər tanıdı, bildi ki, Mərhəbəm mən!

Müharibə başlayıb döyüş alovlanarkən,

Mahir silah ustası, təcrübəli ərəm mən.

Onun sözlərinə cavab olaraq Əli - radıyallahu anhu – dedi:

ƏNNƏLLƏZİ SƏMMƏTNİ UMMİ HƏYDƏRAH

KƏLƏYSİ ĞABƏTİN KƏRİHİL MƏNZARAH

UFHİMU BİSSAİ KƏYLƏSSƏNDƏRAH

Anamın Heydər (aslan) adlandırdığı mənəm,

Meşələr aslanı tək zəhimli görkəmliyəm,

Düşmənləri pərən-pərən edib tez öldürərəm!

Şeri oxuyaraq döyüşə atıldı və Mərhəbin başından qılınc ilə vuraraq onu öldürdü. Bundan sonra Xeybər məhz Əli - radıyallahu anhu – nun iki əli ilə alındı⁹³. (Başqa rəvayətdə: «Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – Əli - radıyallahu anhu – nun gözlərini müalicə etdikdən sonra Əli: «Ya Rəsulullah! Xeybər Yəhuduləri ilə onlar da bizim kimi (müsəlman) olana qədər vuruşacağam» dedi. Peyğəmbər: «(Ey Əli!) Onların sahəsinə girdiyin zaman yavaş-yavaş yeri. Sonra onları İslama dəvət et və üzərilərinə vacib olan İslam əsaslarını onlara xəbər ver. Allaha and olsun ki, (ya Əli!) tək bir nəfəri sənin səbəbinlə Allah hidayətə yönəldərsə bu sənin üçün qırmızı dəvələrdən də xeyirli olar!» deyə buyurdu⁹⁴. Bu qalaların hər birisi müsəlmanlar tərəfindən ələ keçrilir. Döyüş nəticəsində Yəhudilərdən 93 nəfər öldürülür, müsəlman-lardan isə 15 nəfər şəhid olur. Bu döyüşdə eşşək əti və siğə haram edilir. Bu döyüşdə Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – i bir yəhudi qadın zəhərləyir. Bundan sonra Fədək yəhudiləri də, Vadi Kura yəhudiləri də, Teymə yəhudiləri də Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – ə təslim olurlar.

ZATUR RİQA – döyüşü H. 7, 626-cı ilində Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – Xeybərdən döndükdən sonra baş vermişdir. Enmar, Saləbə, Muharib oğullarının döyüş üçün toplandıqlarını xəbər aldıqda Mədinəyə Osman - radıyallahu anhu – nu naib təyin edərək 700 nəfərlik ordu ilə hərəkətə keçdi. Üzbəüz gələn ordular bir-birilərindən çəkindikləri üçün döyüşmədən geri dönürlər. Zatur Riqa adlanmasının səbəbi isə müsəlmanların ayaqlarını daşlar əzdiyi üçün ayaqlarına bezlər bağlamışdılar⁹⁵.

FƏTH – Məkkənin fəth edilməsinə bu hadisə səbəb olmuşdur. Hudeybiyyə sülhündən sonra Huzaə qəbiləsi müsəlmanlarla ittifaqa girmiş və Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in himayəsinə girmişdilər. Bəkr oğulları isə Qureyşin himayəsinə keçmişdilər. Bu iki qəbilə arasında çoxdan bəri davam edən qan davası var idi. İslamın gəlməsi ilə yatan bu düşmənlik Hudeybiyyədən sonra yenə də baş qaldırdı. Bəkr oğulları gizlin olaraq gecə ilə Huzaə qəbiləsinə hücum edərək iyirmiyə yaxın adam öldürürlər. Qureyş bu işdə Bəkr oğullarına silah ilə dəstək olmuşdur. Qureyş bundan sonra etdiyi işə peşman olmuşdur. Dərhal Əbu Sufyan Mədinəyə gələrək barış istədi. İlk öncə qızı, möminlərin anası Ummu Həbibə - radıyallahu anhə – nin yanına gəldi. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in döşəyində oturmaq istədi. Lakin Ummu Həbibə - radıyallahu anhə – həmən döşəyi çəkdi. Əbu Sufyan: «Balam! Döşəyi mənəmi yaraşdırmadın, yoxsa məni döşəyə yaraşdırmadın» dedi. Ummu Həbibə: «Bax, ata bu döşək Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – ə məxsusdur. Sən bütlərə ibadət etdiyin üçün pissən. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in döşəyində oturmağını istəmədim» deyə sərt cavab verdi. Oradan Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in yanına getdi. Vəziyyəti ona izah etməyə çalışdı. Lakin Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – heç bir cavab vermədi. Çarəsizlikdən ayrılaraq bu dəfə Əbu Bəkr, sonra Ömər, sonra isə Əli - Allah onlardan razı olsun - yanına gəldi. Lakin üçündən də eyni rədd cavabını aldı. Əbu Sufyan əliboş Mədinəni tərk etdi. H. 8-ci ildə 10 1000 mücahid ilə Mədinədən çıxaraq Məkkəni fəth edir. İbn Qeyyim – rahmətullahi aleyhi - deyir ki: «Bu ən böyük fəthlə Allah, dinini, elçisini, ordusunu və hizbini əziz etdi. Aləmlərə hidayət etdiyi yerini və evini kafir və müşriklərin əlindən qurtardı. Bu göy əhlinin sevinci və müjdə duyduğu, insanların dəstə-dəstə Allahın dininə giriş qapıları açıldığı, yer üzünün aydınlıq və sevinclə gülümsədiyi bir fəthdir. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – Rəhmanın ordusunu H. 8-ci il Ramazan ayının 10-cu günü hərəkətə keçdilər. Mədinədə yerinə Əbu Ruhm Gülsüm b. Hüseyn əl-Ğifarini, bəzi rəvayətlərə görə Ummu Məktubu buraxdı». Yola çıxdığı zaman oruclu idi. Lakin yolda oruclarını açırlar. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – Məkkəyə savaşsız və müqavimətsiz girmək istəyirdi. Lakin Bədrdə iştirak edən müsəlmanlardan biri Xatib b. Əbi Bəlta – radiyallahu anhu – Məkkədə olan müşriklərdən bir qrupuna Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in Mədinədən çıxması haqda bir qadın vasitəsilə məktub göndərir. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – Əli, Zubeyr və Miqdad (Allah onlardan razı olsun) bu qadının dalıyca göndərdi. Səhabələr məktubu götürərək Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in yanına gəldilər. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Ey Xatib, bu nədir?». Xatib: «Ey Allahın Rəsulu! Mənim üstümə qəzəblənməkdə tələsmə, sənə başa salaram. Bilirsiniz ki, Qureyş arasında qohum-əqrabası olmayan birisiyəm. Onlardan da deyiləm, qəribəm. Səninlə olan mühacirlərin də orada əqrabaları vardır ki, onları mallarını və ailələrini qoruyurlar. Lakin mənim malımı və ailəmi orada qoruyacaq bir kimsə yoxdur. Ona görə də onlardan ailəmin qorunması üçün təminat almaq istədim. Yoxsa bu işi kafir olduğumdan, dindən döndüyümdən, İslama girdikdən sonra küfrə riza göstərdiyimdən dolayı etmiş deyiləm. Belə bir şey ağlımdan belə keçməyib». Peyğəmbər: «Bu adam sizə doğru söylədi» deyə buyurdu. Ömər: «Məni burax bu münafiqin boynunu vurum» dedi. Peyğəmbər: «Bədirdə iştirak edən səhabəni, nə bilirsən bəlkə də Allah Bədr əhlinə muttali olub buyurmuşdu: İstədiyinizi edin, Mən sizi bağışladım». Bundan sonra ayə nazil oldu: «Ey iman gətirənlər! Nə mənim düşmənimi, nə də özünüzün düşmənini dost tutun! Onlar sizə gələn haqqı inkar etdikləri halda siz onlarla dostluq edir, mehribanlıq göstərirsiniz. Siz Rəbbiniz olan Allaha iman gətirdiyiniz üçün onlar Peyğəmbəri və sizi (Məkkədən) çıxardırdılar. Əgər siz mənim yolumda və Mənim rizamı qazanmaq uğrunda cihada çıxmısınızsa (Mənim düşmənlərimi dost tutmayın). Siz onlarla gizlində dostluq edir, onlara sirr verirsiniz. Mən sizin gizli saxladığınız və aşkar etdiyiniz hər şeyi bilirəm. Sizdən kim bunu etsə o, şübhəsiz ki, haqq yoldan azmışdır». (əl-Mumtəhunə 1)⁹⁶. Mərruz Zəhrana gəldilər. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – əskərlərə atəş yandırmalarını əmr etdi. Beləcə on min atəş yandırıldı. Bu arada Qureyş liderlərindən Əbu Sufyan, Həkim b. Hizam, Budeyl b. Varka yaxınlaşan İslam ordusu haqqında xəbər toplamaq üçün Məkkənin kənarına çıxdılar. Əbu Sufyan: «Ömrümdə belə bir işıqlı gecə, belə böyük bir ordu görməmişdim» dedi. Müsəlman əskərləri tərəfindən əsir alınırlar. Əbu Sufyan İslamı qəbul edir⁹⁷. Məkkədə 360 bütü sındırır. «Haqq gəldi batil yox oldu. Çünki batil yoxluqa məhkumdur»(əl-İsra 81).

HUNEYN – H. 8-ci il Şəvval ayının 6-sı Məkkənin fəthindən 16 gün sonra. Həvazin (başçıları Malik b. Afv), Səkif və Bəni Nasr (başçıları Dureyd b. Simmə) qəbilələri birləşərək belə qərara gəlirlər ki: Muhəmmədin ordusu bizə hücum etməzdən əvvəl bizlər onlara hücum edək». Bu döyüş üçün 12 minlik müsəlman ordusu yığılmışdır. Müsəlmanların çoxluğunu görən bəzi səhabələr: «Bundan sonra bizlər əsla məğlub olmarıq» dedilər. Bu döyüşdə müsəlmanlar ilk olaraq məğlub olsalarda sonda Allah onlara zəfəri müyəssər etdi. Huneyndə məğlub olan müşriklər üç tayfaya bölündülər. Çox hissəsi Taifə sığındılar, bir qismi Nəhlə və bir qismi də Əvtasa sığınaraq döyüş halını aldılar. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – Əvtasa Əbu Musa əl-Əşarinin əmisi Amirin başçılığı ilə qoşun göndərdi ki, onlar da müşrikləri dağıdaraq əllərində olan malları da qənimət olaraq götürdülər. Bir dəstə müsəlman da Nəhlə qaçan müşrikləri də təqib edərək onları da dağıtdılar.

TAİF - Malik b. Afvın başçılığı ilə müşriklər Taif qalasına sığındılar. Yanlarında da bir il onlara bəs edəcək qədər ərzaqları da var idi. Müsəlmanlar qalanı mühasirəyə aldılar. 20 gün davam edən mühasirə heç bir xeyir gətirmədi. Bundan sonra Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – dua edərək: «Allahım! Sakiflərə hidayət ver və onları bizə müsəlman olaraq gətir». Kim qaladan çıxaraq İslamı qəbul edərsə o, kimsə azad buraxılacaq əhli-əyalı ilə birlikdə. Bir müddətdən sonra Həvazin, Sakif tayfaları gələrək İslamı qəbul etdilər və Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – onlara toxunmayıb azad etdi.

TƏBUK – Mutə döyüşündə məğlub olmuş Rumlular çox məyus olmuşdular. Buna görə də yenidən qüvvələrini səfərbəy edərək toplandılar. Bu xəbər müsəlmanlara çatdı. Döyüşə hazırlıq başlandı. Əbu Bəkr - radıyallahu anhu – bütün malını gətirərək Allah yolunda verdi. Peyğəmbər: «Bəs ailən üçün nə saxladın?» deyə buyurdu. O: «Allah və Rəsulunun sevgisini» deyə cavab vermişdi. Eynilə Ömər - radıyallahu anhu – malının yarısını gətirmişdi. Həmçinin Osman - radıyallahu anhu – bu döyüş üçün 10 min dinar, 300 dəvə və 50 at vermişdi. Peyğəmbər: «Bu gündən sonra Osmana etdiyi heç bir şey zərər verməz» deyə buyurdu. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – ailəsi üzərinə Əli - radıyallahu anhu – nu qoydu. Münafiqlər Əli - radıyallahu anhu – nu ələ salaraq: «Qocalar, qarılarla qalmısan» dəyə şayələr buraxdılar. Buna dözə bilməyərək Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in yanına gəldərək: «Məni uşaqlar və qadınlarla buraxırsan?» dedi. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – ona: «Sənin mənə görə durumun Harunun Musaya görə durumu kimi olmasına razı deyilsən? Lakin məndən sonra heç bir Peyğəmbər gəlməyəcəkdir»⁹⁸ bu sözləri deyərək geri göndərdi. Mədinədə Muhəmməd b. Məsləməni naib buraxaraq 3000 nəfərlə Təbuka doğru hərəkətə keçdi. İslam ordusunun böyük bayrağını Əbu Bəkr - radıyallahu anhu – ya verdi. Müsəlman ordusu Təbuka çatdılar. Lakin qarşılarına heç kəs çıxmadı. 20 gün orada qaldıqdan sonra geri qayıtmağı qərarlaşdırdılar. Bu döyüşdə həmçinin Kəb b. Məlik və iki Bədr də iştirak edən Murrə b. Rabia əl-Əşari və Hilal b. Umeyyə əl-Vəqifi - Allah onlardan razı olsun - üzürsüz olaraq döyüşə getməmələri hadisəsi də baş vermişdir. Bu döyüşə qatılmayan 80 yaxın adam Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in yanına gələrək üzürxaqlıqlarını bildirdilər. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – də onların zahirinə baxaraq üzürxaqlıqlarını qəbul edib iç üzlərini Allaha həvalə edərək onlar üçün bağışlanma dilədi. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – üç nəfərin doğru söylədiyini xəbər verərək onlarla Allahın əmri gəlincəyə qədər danışmamaq, salam verib almamaq əmrini verdi. Düz qırx gündən sonra Allah onlar barəsində ayə nazil edir və onların tövbələrinin qəbul olunduğunu bildirir: «Allah çətin saatda bir qisminin ürəyi (şəkk-şübhəyə düşüb peyğəmbərdən və cihaddan) dönmək üzrə ikən Peyğəmbərə, onun ardınca gedən mühacirlərə və ənsara tövbə nəsib etdi. Sonra Allah onlara qarşı şəfqətli və mərhəmətli olduğu üçün tövbələrini qəbul buyurdu. Həmçinin (Təbuk döyüşündən) geri qalmış üç nəfərin də (tövbələrini qəbul etdi). Belə ki, gen dünya onlara dar olmuş, ürəkləri (qəm-qüssədən) təngə gəlib sıxılmışdı. Onlar Allahdan (Allahın əzabından) yalnız onun özünə sığınmağın mümkün olduğunu başa düşdülər. Allah onlara tövbə etmək üçün tövbə nəsib etdi. Şübhəsiz ki, Allah tövbələri qəbul edəndir və rəhimlidir. Ey iman gətirənlər! Allahdan qorxun və (imanında, sözündə, işində) doğru olanlarla olun!». (ət-Tövbə 117-119).

ZATUL SƏLƏSİL – döyüşü Mutə döyüşündən bir ay sonra H. 8 ildə olmuşdur. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – Şam ərəblərinin Roma ordularına qatılmasının qarşısını almaq və onları tərəfinə çəkmək üçün Amr b. əlAsın - radıyallahu anhu – nun başçılığı ilə 300 nəfərlik ordu hazırladı. Lakin Şama gəldikdə onların çox olduğunu gördükdə Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – dən dəstək istədi. Əbu Ubeydə b. Cərrah - radıyallahu anhu – nun başçılığı ilə 200 nəfərlik heyyətdə göndərildi. İslam ordusu qalib gəldi. Sələsil Vadi Kurada bir suyun adı idi.

Bu döyüşlərdən dördündə mələklər müsəlmanlara kömək ediblər. Bədr, Uhud, Xəndək, Huneyn.

PEYĞƏMBƏR – Sallallahu Aleyhi Və Səlləm – İN İYİRMİ ÜÇ İLLİK PEYĞƏMBƏRLİK HƏYATINI BİLMƏK

Hira mağarasına çəkilib orada bir neçə vaxt ibadət etdikdən sonra 610-cu ildə 40 yaşında ikən ona Peyğəmbərlik verilir⁹⁹. Peyğəmbərlik ona birinci gün verilir. Əbu Qatadə - radıyallahu anhu – rəvayət edir ki, Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – dən birinci gün oruc tutmaq haqqında soruşurlar. O, buyurur: «O, gün mən doğulmuşam, o gün mən insanlara göndərilmişəm və o, gün mənə ilk vəhy gəlib»¹⁰⁰. Allah onu bütün yaratdıqlarına göndərdi. Quran Ramazan ayında Qədr gecəsində dünya səmasına nazil olmuş, oradan da iyirmi üç il ərzində hissə-hissə endirilmişdir. «….Haqqı batildən ayıran Quran Ramazan ayında nazil edilmişdir». (əl-Bəqərə 185)¹⁰¹. Həmçinin Yəhya Sərrasi «Nuniyə» adlı qəsidəsində deyir: «Peyğəmbərlik ona qırx yaşında gəldi, Elçilik günəşi Ramazan ayında parladı»¹⁰².

PEYĞƏMBƏRLİYİN NECƏ VƏ HANSI BUYURUQLA ONA VERİLMƏSİNİ BİLMƏK

«Yoxdan yaradan Rəbbinin adı ilə oxu! O, insanı laxtalanmış qandan yaratdı. Oxu! sənin Rəbbin ən böyük kərəm sahibidir. O Rəbbin ki, insana qələmlə (yazmağı) öyrətdi. O rəbbin ki, insana bilmədiklərini öyrətdi». (əl-Ələq 1-5). Bu buyuruqdan sonra ona Peyğəmbərlik verildi.

Vəhy Peyğəmbərimiz – sallallahu aleyhi və səlləm – bir neçə şəkildə gəlirdi. Aişə - radıyallahu anhə – rəvayət edir ki, bir gün Xaris b. Hişam - radıyallahu anhu – Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – dən: «Ya Rəsulullah! Vəhy sənə necə gəlir?» deyə soruşdu. Peyğəmbər: «Hərdən vəhy zınqırov səsi kimi gəlir. Bu da mənim üçün (vəhyin) ən ağır gəliş şəklidir. Deyilənləri öyrəndikdən sonra o, məni tərk edir. Hərdən də mələk mənim qarşıma insan qiyafəsində gəlir və vəhyi mənə çatdırır. Mən də onun dediklərini yadda saxlayıram. Aişə - radıyallahu anhə – deyir ki, mən görürdüm necə ki, soyuq bir havada vəhyin gəlişindən sonra onun alnından tər axardı»¹⁰³.

1) Həqiqi (doğru) yuxu - Ruyai Sadiqa – Bu Rəsullaha vəhyin ilk gəlməyə başladığı vaxdır. Bütün gördüyü yuxular sabah aydınlığı kimi həqiqət idi. 2) Mələyin vəhyi qəlbinə salması, üfləməsi ilə¹⁰⁴. 3) Mələk Rəsulullah– sallallahu aleyhi və səlləm – ə insan şəkilində gəlirdi¹⁰⁵. 4) Vəhy zınqırov (zil) səsinə bənzər bir səslə gəlirdi. Bu vəhyin ən ağır şəkli idi. Mələk vəhyi o, qədər qarışıq, başadüşülməsi ağır bir şəkildə endirirdi ki, ən soyuq havada belə Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in alnından tər damla-damla axırdı¹⁰⁶. Hətta səfər ərəfəsində miniyin üzərində olduqda belə bir vəhy gəlsəydi vəhyin ağırlığından heyvan yerə çökərdi¹⁰⁷. Bir dəfə vəhy gələn vaxt Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in dizi Zeyd b. Sabitin dizi üzərində idi. Zeydin ayağına o, qədər ağırlıq yuklənmişdir ki, az qala ayağı qırılacaqdır¹⁰⁸. 5) Mələk yaradıldığı şəkildə Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – ə görünürdü. Vəhy iki dəfə bu şəkildə endirilib. Maraqlananlar Nəcm surəsinin 7-13-cü ayələrinə baxa bilərlər¹⁰⁹. 6) Heç bir vasitə olmadan doğrudan-doğruya Allahın bildirdiyi vəhy. Merac gecəsində Allah namaz vaxtlarını bu şəkildə fərz qıldı¹¹⁰. 7) Üç Peyğəmbər var ki, Allah onlarla vasitəsiz danışmışdır. Adəm – əlehissəlam – ilə Cənnətdə, Musa – əlehissəlam – ilə yer üzündə və Muhəmməd – sallallahu aleyhi və səlləm – ilə Meracda. Bəziləri 8-ci vəhy şəkilini də deyirlər. Bu heç bir pərdə olmadan Allah ilə üz-üzə danışmasıdır. Bu merac gecəsində Rəbbini gördü deyənlərin rəyidir. Sələf və sonradan gələn islam alimləri bu fikirdədilər ki, Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – öz Rəbbini görməyib. Çünki səhabələr ondan soruşduqda ki, Allahı gördün o, buyurdu: «Bir nur gördüm»¹¹¹. Məsruk - radıyallahu anhu – deyir ki, Aişə - radıyallahu anhə – nin yanında dayanmışdım: «Ya Aişə! Üç şey vardır ki, hər kim onlardan birini söyləyərsə Allaha qarşı böyük iftira atmış olur. Nədir onlar?» dedim. Aişə: «Hər kim Muhəmməd Rəbbini gördü deyə söyləyərsə Allaha qarşı böyük iftira etmiş olur» dedi. Mən dayanmışdım. Həmən oturdum və: «Ey möminlərin anası! Bir dəqiqə. Tələsmə» dedim. Allah: «And olsun ki. Onu açıq üfüqdə görmüşdü» (ət-Təkvir 23) «O, qüvvət sahibi göründü. O (Cəbrail) ən uca üfüqdə idi». «And olsun ki, başqa bir dəfə də görmüşdü. (yeddinci səmadakı) Sidrətul-Muntəhanın yanında». (ən-Nəcm 6-14) deyə buyurmadımı? dedim. O: «O, Cəbraildi. Onu yaradılış surətində yalnız iki dəfə görmüşdü» dedi. Aişə: «Gözlər onu dərk etməz. O, gözləri dərk edər». (əl-Ənam 103), «Heç bir bəşər övladına Allahla danışmaq müyəssər olmaz. Allah onlarla ancaq vəhylə, yaxud (Musa ilə) pərdə arxasından danışar və ya bir elçi (mələk) göndərər, o da Allahın izni ilə Allahın istədiyini vəhy edər». (əş-Şura 51)¹¹².
ONUNLA NƏLƏRİN GÖNDƏRİLDİYİNİ VƏ NƏ ÜÇÜN GÖNDƏRİLDİYİNİ BİLMƏK

Allahı tövhid etmək və əmr olunanları edib, qadağan olunanları tərk etməyi əmr edən şəriətlə göndərmişdir. Allah onu aləmlərə rəhmət olaraq, onları şirkin, küfrün və cəhalətin qaranlıqlarından elm, iman və tövhidin aydınlığına çıxartmaq üçün göndərmişdir. Bu yolla Allahın məğfirət və rizasına nail ola bilsinlər, onun əzab və qəzəbindən qurtara bilsinlər. Allah insanları şirkdən qorxudub əzabı vasitəsilə ayıltmaq, rububiyyət, uluhiyyət, isim və sifətlərində də tövhidə dəvət etmək üçün göndərmişdir. Bunlara dəlil: «Ey (libasına) örtünüb bürünmüş Peyğəmbər! Qalx (qövmünü Allahın əzabı ilə) qorxut! Öz Rəbbini uca tut. Libasını təmizlə. Əzaba səbəb olacaq pis şeylərdən uzaqlaş. (Etdiyin yaxşılığı) çox bilib başa qalxma. Rabbinin rizasını qazanmaq üçün səbr et». (əl-Muddəssir 1-7). Allahın «Qalx və qorxut» buyurduğunun mənası, şirkdən qorxudub çəkindirmək və tövhidə dəvət etmək deməkdir. «Öz Rəbbini üca tut» tövhid ilə onu təzim et. «Libasını təmizlə» yəni əməllərini şirkdən təmizlə. «Pis şeylərdən uzaqlaş» yəni bütlərdən uzaq dur. Onlardan uzaq durmaq isə bütləri və bütpərəstləri tərk edib, onlardan uzaq durmaq deməkdir. Bütün bu buyuruqlardan sonra ona risalət verilmiş oldu. O, da qalxıb dəvət etdi və Allahın əmrini yerinə yetirdi.

PEYĞƏMBƏR – Sallallahu Aleyhi Və Səlləm – İN VƏFATINI BİLDİRƏN ƏLAMƏTLƏR

Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in vəfatının yaxınlaşdığına işarə edən bir çox önəmli hadisələr və işarələr görülmüşdür.

1. Ummul Qura olan Məkkənin fəthi mübarək hicrətin 8-ci ilində tamamlanmış, hicri 9-cu ildə isə müsəlman olmaq və ya cizyə vermək üçün Mədinə şəhərinə axın-axın heyətlər gəlmişlər. Ərəb yarmadası bütünlüklə İslama boyun əydi. Bütün bunlar Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in və səhabələrinin 10 il boyunca sürdükləri cihadın bir meyvəsi idi. Artıq bütün bunlar Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – missiyasının sona gəldiyinə işarət edirdi.

2. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – Muaz - radıyallahu anhu – nu Yəmənə göndərdiyi zaman ona bir çox tövsiyələr verdi. Tövsiyələrini bitirdikdən sonra buyurdu: «Ey Muaz! Ola bilər ki, sən bu ildən sonra məni görməyəsən. Sən qayıtdıqda artıq mənim məscidimə və qəbrimə çatacaqsan». Bu sözlər Muaz - radıyallahu anhu – nu hönkür-hönkür ağlatdı. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – üzünü Mədinəyə tərəf çevirərək: «İnsanlardan mənə ən layiq olanlar kim olursa olsun və harada olursa olsun müttəqilərdir» deyə buyurdu¹¹³.

3. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – hər il Ramazan ayında on gün etiqafa çəkilərdi. Son ildə isə iyirmi gün etiqaf etmişdi. Cəbrail – əlehissəlam – hər il Quranı bir dəfə ona təkrar etdiyi halda son ildə iki dəfə təkrarlatdı.

4. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – hicrətin 10-cu ilində Həcc etdi və buyurdu: «Həcci necə yerinə yetirəcəyinizi məndən öyrənin. Ola bilir ki, bu ildən sonra bir daha sizinlə görüşməyim. İnsanlarla vidalaşmağa başladı.

5. Ərafada bu ayə endi: «Bu gün dininizi kamil etdim və sizə olan nemətimi tamamladım. Bir din kimi sizin üçün İslamı seçdim». (əl-Maidə 3).

6. İbn Abbas - radıyallahu anhu – rəvayət edir ki: «Ömər - radıyallahu anhu – məni Bədrdə iştirak etmiş səhabələrlə birlikdə məclisə apardı. Bəziləri bundan xoşlanmayaraq: «Bunun bizim aramızda nə işi var. Bizim də onun kimi uşaqlarımız vardır» dedilər. Ömər - radıyallahu anhu – hansı səbəbdən onu bura gətirməsini izah etmək üçün sual verdi: «İZƏ CƏ ƏNƏSRULLAHİ VƏL FƏTH – haqqında nə bilirsiniz?». Onlardan bəziləri: «Bizə fəth müyəssər olub zəfərə çatdığımızda Allaha həmd edib günahlarımızın bağışlanmasını diləməklə əmr olunduq» dedilər. Digərləri isə heç bir söz də demədilər. Sonra mənə tərəf çönərək: «Ey Abbasın oğlu! Sən də mi belə deyirsən?» deyə soruşdu. Abbas: «Xeyr, bu surə Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in əcəlidir. Allah ona əcəlinin çatdığını bildirərək buyurmuşdu: «Allahın yardımı və fəthi gəldiyi zaman…». (ən-Nəsr). Bu sənin əcəlinin yaxınlaşmasına işarədir. Belə ki, Rabbini təsbih edərək ondan məğfirət dilə. Çünki O, tövbələri qəbul edəndir». Ömər: «Mən də bunu sənin kimi anlayır və bilirəm» dedi¹¹⁴.

7. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – ə vəhyin tez-tez gəlməsi. Ənəs - radıyallahu anhu – rəvayət edir ki: «Allah vəfatından əvvəl Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – ə tez-tez vəhy endirirdi. Lakin vəfat etdiyi günlərdə isə vəhy olduqca çoxalmışdır»¹¹⁵.

8. Əlamətlərdən biri də Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in Uhuda getməsi və orada yatan şəhidlər üçün namaz qılmasıdır. Beləcə həm ölülərlə, həm də dirilərlə vidalaşırdı. Sonra minbərə çıxaraq: «Mən sizdən öncə gedəcəyəm və Vallahi bu an hövuzuma baxmaqdayam. Mənə yer üzünün xəzinələrinin açarları verilmişdir. Vallahi mən, məndən sonra şirk qoşmağınızdan qorxmuram, lakin dünya üçün bir-birinizlə yarışmanızdan qorxuram»¹¹⁶.

9. Bu əlamatlərdən biri də bundan məhrum olmadan öncə insanları onu görməyə və məclisində olmağa insanları təşviq etməkdir. Əbu Hureyrə - radıyallahu anhu – rəvayət edir ki, Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Məhəmmədin nəfsi əlində olana and olsun ki, sizdən birinizin məni görməyəcəyi bir gün gələcəkdir. Məni görmək onun üçün bütün ailəsi və malından da sevimli olacaqdır»¹¹⁷.
PEYĞƏMBƏR – Sallallahu Aleyhi Və Səlləm – İN VƏFATI

Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – bu şəkildə hicrətdən sonra on il dəvət etdi. Allah onunla dini və möminlər üzərinə nemətini tamamladıqdan sonra, öz yanına və peyğəmbərlərin, siddiqlərin, şəhidlərin, salehlərin yaşadığı ən uca dostlar arasına qatılmaq üçün seçdi. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – Səfər ayının sonları ilə Rəbiul-Əvvəl ayının əvvəlləri xəstələndi. Aişə - radıyallahu anhə – rəvayət edir ki, Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – Bəqi qəbristanlığını ziyarət etdikdən sonra geri dönür. Məni rahatsız gördü: Çünki başım ağrıyır: «Vay başım, vay başım!» – deyirdim. O: «Ey Aişə! Əslində mən: «Vay başım» deməliyəm¹¹⁸. Başını bağlamış halda müsəlmanların yanına, minbərə çıxdı. Şəhadət gətirdikdən sonra Uhudda öldürülən şəhidlərə məğfirət dilədi və buyurdu: «Allah qullarından bir qulunu dünya ilə nəzdində olanlar arasında sərbəst buraxdı, o da Allahın nəzdində olanları seçdi». Əbu Bəkr - radıyallahu anhu – bu sözlərin nə məna ifadə etdiyini başa düşdüyündən ağlamağa başladı və: «Anam, atam sənə fəda olsun». Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Yavaş ol, ey Əbu Bəkr! Şübhəsiz ki, dostluq və mal baxımından insanlar arasında mənə ən yaxın olanı sənsən. Rəbbimdən başqasını dost seçməli olsaydım, şübhəsiz ki, səni seçərdim, lakin İslamın dostluğu və sevgisi (bizi bir-birimizə) bağlamışdır. Əbu Bəkr - radıyallahu anhu – nu insanlara namaz qıldırmasını əmr etdi. Artıq namazları Əbu Bəkr - radıyallahu anhu – qıldırırdı ki, bu şəkildə toplam 17 vaxt namaz qıldırmışdır. Ömrünün son günləri və ya son günü Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – qızı Fatimə - radıyallahu anhə – ni çağıraraq qulağına bir şeylər pıçıldadı. Aişə - radıyallahu anhə – deyir ki, Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in bütün zövcələri yanında olduğu an qızı Fatimə - radıyallahu anhə – gəldi. Yerişi Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in yerişindən heç bir şey ilə fərqlənmirdi. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – qızını gördükdə buyurdu: «Xoş gəlmisən qızım. (Mərhəba). Sonra onu sağına yaxutda soluna oturtdu. Qulağına nə isə pıçıldadıqdan sonra qızı ağlamağa başladı. Onun ağladığını görüb qulağına yenə də gizlicə nə isə pıçıldadı. Bu dəfə o güldü. Mən Fatimə - radıyallahu anhə – yə dedim: «Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – bu qədər zövcələrinin içərsində yalnız sənə sir dedikdən sonra sən hələ də ağlayırsan!». Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – geddikdən sonra mən soruşdum. Peyğəmbər sənə nə buyurdu: «Mən Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in sirrini ifşa etmərəm». Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – dünyasını dəyişdikdən sonra mən Fatimə - radıyallahu anhə – dən soruşdum: «Üzərindəki haqqım üçün¹¹⁹ de görüm Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – sənə nə buyurdu: «Bəli, indi deyə bilərəm. Birinci dəfə o mənim qulağıma pıçıldadıqda buyurdu: «Hər il Cəbrail – əlehissəlam – Quranı mənə bir və ya iki dəfə təkrarladırdı. Ancaq bu dəfə o bunu iki dəfə etdi. Bundan da əcəlimin yaxınlaşdığını başa düşdüm. Allahdan qorx və səbr et. Mən sənin üçün necə də gözəl SƏLƏFƏM (keçmişəm). Mən də ağladım. Mənim ağladığımı görüb ikinci dəfə mənim qulağıma pıçıldadı. Ya Fatimə! Mömin qadınların və ya bu ümmətimin qadınlarının seyyidi olmasından razı deyilsənmi (Başqa rəvayətdə: Yaxınlarımdan ilk öncə mənə qovuşan sən olacaqsan)» deyə buyurdu¹²⁰. Fatimə - radıyallahu anhə – atasının çəkdiyi izdirabları gördükdə: «Vay atam!» dedi. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – ona: «Atan bu gündən sonra bir daha izdirab çəkməyəcəkdir». Xeybərdə yediyi zəhərin acılarını hələ də hiss edirdi. Əbu Hureyrə - radıyallahu anhu – rəvayət edir ki, Xeybər fəth edildiyi zaman Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – zəhər qatılmış bir qoyun qızardılması hədiyyə edildi (Zəhəri verən bir Yəhudi qadın idi). Peyğəmbər: «Burada olan Yəhudiləri toplayın» deyə buyurdu. Dərhal onları bir yerə topladılar. Peyğəmbər: «Sizdən bir şey soruşsam doğrumu cavab verəcəksiniz?» deyə buyurdu. Onlar: «Bəli» deyə cavab verdilər. Peyğəmbər: «Atanız kimdir?» deyə buyurdu. Onlar: «Filankəsdir» dedilər. Peyğəmbər: «Yalan söylədiniz. Atanız filankəsdir» deyə buyurdu. Onlar: «Doğru söylədin» dedilər. Peyğəməbər: «Mənə doğru söyləyəcəksinizmi?» deyə buyurdu. Onlar: «Bəli, əgər biz sənə yalan söyləsək sən bunu biləcəksən necə ki, atamız kimdir sualını bildiyin kimi» dedilər. Peyğəmbər: «Cəhənnəm əhli kimdir?» deyə buyurdu. Onlar: «Biz orada az qalacağıq. Orada bizə siz xələf olacaqsınız!» dedilər. Peyğəmbər: «Rədd olun! Vallahi biz əbədiyyən sizə Cəhənnəmdə xələf olmayacağıq» deyə buyurdu. Sonra: «Bu qoyuna zəhər qatmışdınız yoxsa yox?». Onlar: «Bəli, qatmışdıq» dedilər. Peyğəmbər: «Nəyə görə belə etdiniz?» deyə buyurdu. Onlar: «Yalançı (bir Peyğəmbər) olub-olmadığını yoxlamaq üçün. Əgər yalançı olsaydın bu zəhər sənə təsir edəcəkdi, yox əgər həqiqi bir Peyğəmbərsənsə bu zəhər əsla sənə zərər verməz» dedilər (Bəzi rəvayətlərdə: Qoyun budu dil açaraq Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – ə zəhərli olduğunu bildirir. Bəzi rəvayətlərdə isə Cəbrail – əleyhissəlam – xəbər verir. Zəhər Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – ə təsir etmədi. Lakin ətdən yeyən Bişr b. Bərra - radıyallahu anhu – yedi və öldü. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – ə bir zərər toxunmadığı üçün qadını buraxır. Lakin şəriətə uyğun olaraq qadını Bişr b. Bərra - radıyallahu anhu – nun ailəsinə təslim edir. Onlar da qisas olaraq onu qətl edirlər)¹²¹.

Ölüm anı yaxınlaşınca Aişə - radıyallahu anhə – onu köksünə basırdı. Hicri 11-ci ilin Rəbiul əvvəl ayının 12-si ya da 13-cü günündə ölüm halları onda görünməyə başladıqda, əlini suya salır, üzünə sürtür və buyururdu: «Lə İləhə İlləllah. Şübhəsiz ki, ölümün istirabları çox ağırdır». Daha sonra gözləri səmaya doğru dikildi və: «Allahım o, RAFİQUL-ƏLƏ ən uca dostlar arasında olmaq istəyirəm» dedi. O, gün vəfat etdi. Aişə - radıyallahu anhə – deyir ki, Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – dizləri və köksüm üzərində vəfat etdi. Onun ölüm acısını gördükdən sonra artıq kimsənin ölüm acısı məni üzməz»¹²².

Vəfat xəbəri bir neçə dəqiqədə səhabələr arasında yayıldı. Bu acı xəbər onların dünyalarını qaraltdı. Üzüntüdən şüurlarını itirəcək hala gəlmişdilər. Nə edəcəklərini bilmədən hıçqıra-hıçqıra ağlayırdılar. Ömər - radıyallahu anhu – məscidə gələrək: «Allah münafiqləri yox edincəyə qədər Rəsulullah ölməyəcəkdir» deyə qışqırmağa və öldü deyəni öldürəcəyini söyləməyə başladı. İnsanlar nə edəcəklərini bilmədən şaşqınlıq içində sağa-sola hərəkət edirdilər. Aişə - radıyallahu anhə – deyir ki, Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – vəfat etdikdə Əbu Bəkr - radıyallahu anhu – Sunhda idi. Əbu Bəkr - radıyallahu anhu – bu xəbəri eşidincə evindən yola çıxır və məscidin qapısına kimi gəlir. Orada Ömər - radıyallahu anhu – xalqa bir şeylər söylədiyini görür. Lakin əhəmiyyət vermədən Aişə - radıyallahu anhə – nin evinə üzəri örtülü vəziyyətdə olan Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in yanına girir. Üzərindəki örtüyü qaldıraraq onu öpür və: «Atam, anam sənə fəda olsun! Sağlığında da səndən gözəl iy gəlirdi, öləndən sonra da səndən gözəl iy gəlir. Nəfsim əlində olan Allaha and olsun ki, Allah ölümü sənə iki dəfə daddırmaz. Əbu Bəkr - radıyallahu anhu – cəmaatın yanına çıxır. Allaha həmd səna etdikdən sonra: «Ey insanlar! Kim Muhəmmədə ibadət edirdisə bilsin ki, artıq o, vəfat etmişdir. Kim Allaha ibadət edirdisə bilsin ki, Allah əbədi və ölməzdir: «Şübhəsiz ki, sən də öləcəksən, onlar da öləcəklər!». (əz-Zumər 30). «Məhəmməd ancaq bir Peyğəmbərdir. Ondan əvvəl də peyğəmbərlər gəlib getmişlər. Əgər o, ölsə və ya öldürülsə siz gerimi dönəcəksiniz? Halbuki geri dönən şəxs Allaha heç bir zərər yetirməz. Lakin Allah şükr edənlərə mükafat verər». (Ali İmran 144)¹²³. Ömər - radıyallahu anhu – deyir ki: «Allaha and olsun ki, Əbu Bəkr - radıyallahu anhu – bu ayəni oxuyuncaya qədər Peyğəmbər– sallallahu aleyhi və səlləm – in vəfatına qane deyildim. Ayəni duyunca dəhşətə gəldim və yerə yıxıldım. Ayaqlarım yerində durmurdu. O, vaxt anladım ki, həqiqətən də Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – dünyasını dəyişmişdir». Aişə - radıyallahu anhə – rəvayət edir ki, Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – 1-ci günü dünyasını dəyişdi (Başqa rəvayətdə: 1-ci günü dünyasını dəyişdi və 2-ci günü isə dəfn edildi)»¹²⁴.

Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in cəsədi 2-ci günü yuyuldu. Aişə - radıyallahu anhə – deyir ki: «Onu yumaq istədikdə: «Ölülərimizi soyundurduğumuz kimi onu da soyundurub yuyaq, yoxsa paltarı əynində olduğu haldamı yuyaq» deyə təşviş içində qaldılar. Bu vaxt Allah onlara bir yuxu verdi. Hamımızın çənəsi köksünə düşdü. Evin bir kənarından tanımadıqları biri onlara xitab edərək dedi: «Onu üzərindəki paltarını çıxarmayaraq yuyun». Bundan sonra paltarı üzərindən suyu tökərək yumağa başladılar. Yumaq işinə Əli, Abbas, iki oğlu Fadl, Qasım, Usamə Şarkan su tökür, Əli - radıyallahu anhu – isə yuyurdu. Cəsədi üç dəfə yudular. Cəsədi yuduqları suyu Quba məscidində olan Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in də o, sudan içdiyi Sad b. Heysəmə quyusundan gətirmişdilər. Üç parça ağ Yəmən bezi ilə kəfənlədilər. Harada dəfn olunacağını müzakirə etdilər. Bəziləri Məkkədə, bəziləri Qütsdə dəfn olunmasını təklif etdilər. Əbu Bəkr - radıyallahu anhu – isə Peyğəmbərlər öldükləri yerdə dəfn olunurlar dedi və Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in otağında qəbr qazıldı. Əbu Təlhə - radıyallahu anhu – qəbrini qazdı. Cənazə namazı qılındı. Otaq darısqal olduğu üçün ilk öncə qohum-əqrabası, sonra mühacirlər, ənsarlar, qadınlar və uşaqlardan başlamaq üzərə insanlar qrup halında gəlib cənazə namazı qılırdılar. Beləcə səhərə yaxın Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in mübarək cəsədi qəbrə endirildi və dəfn edildi. Fatimə - radıyallahu anhə – deyirdi: «Ey Ənəs! Allah Rəsulunu torpağa qoyub üzərinə torpaq atmağa könlünüz necə razı oldu»¹²⁵. Ənəs: «Onu torpağa qoyub üzərinə topraq atmaq bizim də qəlbimizi ağrıtmış, lakin biz bunu onun əmrini yerinə yetirmək məcburiyyəti ilə könüllərimiz ağlaya-ağlaya etdik».