Kombinatorli mantiqiy qurilmalari: tuzilishi va qо‘llanilishi.
Kombinatsion mantiqiy qurilmalar-bu har qanday vaqtda chiqish holati ularning
ma‘lumot kiritishlarida mavjud bо‗lgan mantiqiy signallarning umumiyligi bilan
tо‗liq belgilanadigan qurilmalar.
Kombinatsion qurilmalarga kodlovchi va dekodlovchi; multipleksor va
demultipleksor; arifmetik va arifmetik mantiq qurilmalari (AMQ) kabi qurilmalar
kiradi.
Dekoder-bu kirishida turli xil kod kombinatsiyalarini tanib olish uchun mо‗ljallangan
qurilma. Ba‘zan har qanday kod konvertori dekoder deb ataladi.
Dekoderlar n kirish
va m chiqishlarga ega. Tо‗liq dekoderlar kirish о‗zgaruvchilarining barcha mumkin
bо‗lgan tо‗plamlaridan foydalanadi, ya‘ni m=2
n
. Dekoder kirishlari kо‗pincha manzil
kirishlari deb ataladi, chunki ularning signallari boshlang‗ich qiymatdan farq
qiladigan signal paydo bо‗ladigan sim raqamini (manzilini) tavsiflaydi. Dekoderning
bir nechta mumkin bо‗lgan elektron dasturlari mavjud. Keling, ulardan birini kо‗rib
chiqamiz, bu chiziqli deb nomlanadi.
Unda 2
n
ta mantiq elementi mavjud bо‗lib, ularning har birida m ta kirish
mavjud. Dekoderni qurishda uning har bir chiqishining holatini tavsiflovchi
funksiyalar rо‗yxatini kо‗rsatish kerak. Buni qurilma uchun haqiqat jadvalini
о‗rganish orqali amalga oshirish mumkin (1-jadval).
1-jadval
Chiziqli dekoder uchun haqiqat jadvali
x
2
*1
*0
U?
u*
p
U*
^3
^2
u,
Uo
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
1
0
0
0
0
0
0
1
0
0
1
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
1
1
0
0
0
0
1
0
0
0
1
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
1
0
1
0
0
1
0
0
0
0
0
1
1
0
0
1
0
0
0
0
0
0
1
1
1
1
0
0
0
0
0
0
0
Dizyunktivlik normal shakldan foydalanib, har bir chiqish funksiyasi uchun
ifodalar yozishingiz mumkin. Har bir ifoda faqat bitta kirish о‗zgaruvchilari
tо‗plamini tavsiflaydi:
11
1-rasmda uchta manzilli kirish bilan dekoder sxemasi kо‗rsatilgan.
Manzil chiqishlariga qо‗shimcha ravishda, dekoder dekoderning notо‗g‗ri
ishlashini istisno qiladigan takt impulslarini yetkazib berish uchun ishlatiladigan
faollashtirish kirishiga ham ega bо‗lishi mumkin. yeyin chiqish signali faqat ruxsat
eilgan kirishda faol signal darajasi paydo bо‗ladi. Uchta manzilli kirish va
faollashtiruvchi YE kirishiga ega dekoder shartli belgisi 1-rasmda kо‗rsatilgan.
1-rasm. Uchta manzilli kirish va faollashtiruvchi kirishiga ega dekoder.
Tranzistor-tranzistorli mantiq (TTM) elementlari asosida dekoderlarni qurishda
odatda teskari mantiq ishlatiladi, ya‘ni, odatda qurilmaning kirish va chiqishlari
yuqori signal darajasiga ega bо‗ladi va kirishlarga ikkilik signal uzatilganda,
chiqishlardan biri past darajadagi signalni qabul qiladi. Bunday sxemani TTM logik
elementlari va AND-NOT asosida qurish mumkin. CMOS (complementary metal-
oxide-semiconductor-
metall-oksid-yarimо‗tkazgichli tranzistorli komplementar
mantiq) elementlari asosida dekoderlarni qurishda tо‗g‗ri mantiq ishlatiladi.
Ikkilik kirish kodini о‗n oltilik chiqish kodiga aylantirish uchun tо‗rtta manzilli
kirish va 16 chiqishi bо‗lgan dekoder ishlatilishi mumkin. Bundan tashqari, ushbu
qurilmadan Y
0
— Y
g
.
kirish ma‘lumotlaridan foydalangan holda ikkilik — о‗nli
aylantirishni amalga oshirish uchun foydalanish mumkin.
Bunday dekoder ikkilik hisoblagich va yetti segmentli indikator bilan ishlatilishi
mumkin (2-rasm). Bunday dekoderda tо‗rtta manzilli kirish ( X
0
— X
3
) va yettita
chiqish (a—g) mavjud. Ikkilik kodda hisoblagich chiqishidan signal dekoderning
manzil kirishlariga uzatiladi. Dekoder chiqishiga ulangan yetti segmentli indikator
odatda suyuq kristalli indikator yordamida 0 dan 9 gacha raqamlarni kо‗rsatishga
imkon beradi. Shuningdek, kо‗rsatkichlar svetodlar asosida qurilgan.
2-rasm. 0 dan 9 gacha bо‗lgan raqamlarni uning segmentlarini belgilash bilan
kо‗rsatishga imkon beradigan yetti segmentli indikator.
12
Koder-bu kirishdagi faol signal darajasini chiqishdagi tegishli kodga
о‗zgartiradigan qurilma. Koder dekoder tomonidan bajariladigan teskari operatsiyani
bajaradi.
Kirishlardan biriga elektr signali qо‗llanilganda, koderning chiqishida signal
yuborilgan kirish raqamini kо‗rsatuvchi ikkilik kod paydo bо‗ladi. Koderning kirish
m va chiqish n soni о‗zaro m = 2
n
nisbat bilan bog‗langan.
Sakkizta kirish va uchta chiqishga ega bо‗lgan kodlovchi uchun X kirishlardan
biriga signal qо‗llanilganda Y chiqishlarning holat jadvalini tuzish mumkin (2-
jadval).
2-jadval
Dekoder holati jadvali
Y
x
2
*3
*3
*5
*6
*7
0
0
0
0
1
1
1
1
U
0
0
1
1
0
0
1
1
U
o
0
1
0
1
0
1
0
1
Koderning chiqish holatini tavsiflovchi mantiqiy funksiyalarni yozish uchun
dizyunktiv normal shakldan foydalanish mumkin. Haqiqat jadvalidan kо‗rinib
turibdiki, agar 4, 5, 6 yoki 7- kirishlarga faol signal (mantiqiy birlik) qо‗llanilsa, U2
chiqishida signal paydo bо‗ladi.
Xuddi shunday tarzda barcha chiqishlar uchun yozish mumkin:
Саккизта кириш ва учта чиқишга эга бўлган кодернинг шартли белгиси 3-
расмда тасвирланган.
3-расм. Саккиз кириш ва учта чиқиш билан кодер шартли белгиси.
13
Кодернинг принципиал схемаси 4-расмда келтирилган. Кодер иккилик
кодда босилган тугмачанинг рақамини кўрсатиш учун ишлатилиши мумкин.
4-расм. OR elementlariga asoslangan sakkiz kirishli koderni amalga oshirish.
5-расм.
To'rtta kirishga ega multipleksorni ishlashi.
14
Aksariyat mikrosxemalar ustuvor kodlovchini o'z ichiga oladi, unda faol signal
darajasi bir vaqtning o'zida bir nechta kirishlarga qo'llanilishi mumkin. Bunday holda,
chiqishdagi kod signal qo'llaniladigan kirishning eng yuqori soniga mos keladi.
Kirishlardan biriga signal qo'llanilganda, ustuvor kodlovchi odatdagidek ishlaydi.
Multiplekser - bitta chiqish, bir nechta axborot va boshqarish kirishlari bo'lgan,
mantiqiy holati chiqishdagi signalni boshqarish kirishlarida berilgan raqamli kodga
muvofiq axborot kirishlaridan birida takrorlaydigan qurilma. Boshqacha qilib
aytganda, multipleksor ma'lumotlarni tanlashi va tanlangan ma'lumotlarni
qurilmaning chiqishiga yuborishga o'tishi mumkin. Multipleksorning axborot (m) va
boshqarish (n) kirishlari soni /r/ = 2
n
nisbat bilan bog'langan. Ikki boshqaruv kirishiga
ega multipleksor sxemasining namunasi 5-rasmda ko'rsatilgan, bu erda DC dekoder
belgisi.
Ikki boshqarish kirishi (a0, al) va faollashtiruvchi E kirishiga ega bo'lgan
multipleksorning shartli belgisi 6-rasmda ko'rsatilgan.
6-rasm.
E kirishiga ega bo'lgan multipleksorning shartli belgisi.
Demultipleksator bir nechta chiqish va boshqaruv kirishlariga ega bo'lgan
qurilma bo'lib, bitta axborot kiritishidagi signalni boshqaruv kirishlaridagi raqamli
kodga muvofiq chiqishlardan biriga o'zgartiradi. Demultipleksator sxemasiga misol
7-rasmda ko'rsatilgan.
Kombinatsiyalangan arifmetik qurilmalarga ikkilik sonlarni taqqoslash,
qo‗shish, ayirish va ko‗paytirishning arifmetik amallarini bajarish uchun
foydalaniladigan qurilmalar kiradi.
15
7-rasm. Kirish va to'rtta chiqish o'rtasida almashinadigan demultipleksatorni
amalga oshirish.
Arifmetik mantiqiy qurilma (AMQ) bir qator oddiy va maxsus arifmetik va
mantiqiy amallarni bajaradigan qurilmalardir. AMQ turli xil funktsional
imkoniyatlarga ega, shuning uchun ular kompyuter texnologiyalari bo'yicha ko'pgina
ko'rsatmalar bajariladigan apparatning asosini tashkil qiladi.
Dostları ilə paylaş: |