2-Mavzu : Suv sarfini o‘lchash asboblari Elektron va elektromagnit saqlagichlar, rostlagichlar, taqsimlagichlar Reja

Bosim farqlari o‘zgarmas sarf o‘lchagichlar
Bosim farqlari o‘zgarmas sarf o‘lchagichlar - rotametrlar labo- ratoriyalarda va sanoatda keng ishlatilib, toza xamda biroz iflos- langan bir jinsli suyuqlik va gazlarning sarfini o‘lchashga mo‘ljallangan
A sbobning ishlash prinsipi o‘lchanayotgan muhit oqimining pastdan yuqoriga o‘tishida konussimon naycha ichiga joylashgan qalqovichning vertikal siljishiga asoslangan.Qalqovichning holati o‘zgarishi bilan qalqovich va konussimon naychaning ichki devorlari orasidagi o‘tish kesimi o‘zgaradi, natijada o‘tish kesimidagi oqim- ning tezligi xam o‘zgaradi. Bosimlar farqi qalqovich kundalang kesimi yuzining birli- gidagi massaga tenglashguncha u harakatda bo‘ladi. Berilgan muhitning har bir sarf kattaligiga qaloqovichning muayyan holati mos keladi. Rotametrlar bosim farqi o‘zgaruvchan sarf o‘lchagichlarga nisbatan bir qator af-zalliklarga ega; rotametrlar- ning shkalalari teng bo‘linmali bo‘lib, uncha katta bo‘lmagan sarflarni o‘lchashga imkon beradi; bosimning yo‘qolishi kichik va u sarf kattaligiga bog‘liq emas; rotametrlarning o‘lchash chegarasi katta:

Asbobning o‘lchash qismi (11-rasm) vertikal joylashgan konussimon naycha 1 va qalxovich 2 dan iborat.

Konussimon naychadagi halqaning kesim yuzi balandlikka mutanosib o‘zgaradi. Pastdan yuqoriga o‘tadigan suyuqlik yoki gaz oqimi tomonidan qalqovichga ko‘rsatiladigan kuchlar muvozanatlashguncha uni yuqoriga ko‘taradi. Kuchlar muvozanatlashganda ko‘rsatadi. Qalqovichning ish holatidagi, ya’ni o‘lchanayotgan muhitga batamom cho‘kkan paytidagi og‘irligi
Gq = Vq ( jq − j) (27)
bu yerda Gq – qalqovichning og‘irligi, kg; Vq –qalqovich hajmi, m3; jk – qalqovich tayyorlangan materialning solishtirma og‘irligi, kg/ m3; j -o‘lchanayotgan muhitning solishtirma og‘irligi, kg/ m3. Bu holda qalqovichning og‘irlik kuchi pastga qaratilgan. Qalqovichning og‘irligi yuqoriga yo‘nalgan oqim kuchi bilan muvozanatlashadi:
S = (P1 − P2 )⋅ f0 (28)
bu yerda P1 va P2 – muhitning qalqovichdan oldingi va keyingi bosimi, Pa; f0 – qalqovich kesimining diametri eng katta joydagi yuzi, m2. Qalqovichning muhit o‘zgarmas oqimiga mos bo‘lgan muvozanat holatidagi og‘irlik kuchi va itaruvchi kuch o‘rtasidagi tenglik quyidagicha:
Vq ( jq − j) = (P1 − P2 )⋅ f0 (29)
Bu holda ishqalanish kuchi e’tiborga olinmaydi; (29) tenglama asosida qalqovichdagi bosimlar farqi:

∆P – bosimlar farqi, Pa.

(30) tenglama bosimlar farqining qalqovich hajmiga, kesim yuziga, qalqovich va muhitning solishtirma og‘irliklariga, ya’ni o‘lchash jarayonida o‘zgarmaydigan kattaliklarga bog‘liqligini ko‘rsatadi. Demak sarf o‘lchanayotgandagi bosimlar farqi o‘zgarmas. O‘lchanayotgan muhitning konussimon naycha devorlari va qalqovich orasidagi o‘tish tezligi:

bu yerda v – o‘tish tezligi, m/s. (31) tenglamadan

Bu bog‘lanish chiziqli bo‘lgani sababli rotametrning shkalasi teng bo‘linmali bo‘ladi. Rotametrlarning sarf koeffisienti a ni aniqlash analitik usulda topish qiyin bo‘lgan bir qator kattaliklarga bog‘liq. Shuning uchun har bir rotametr tajriba yo‘li bilan darajalanadi. Sarf tenglamasiga kirgan barcha kattaliklar darajalanish shartlariga muvofiq bo‘lgandagina shkalaning bu tarzda darajalanishi aniq bo‘ladi.
Laboratoriya va sanoatda shisha (sarfni joyida o‘lchaydigan) va metall korpusli (ko‘rsatishlarni ma-sofaga uzatadigan) rotametrlar chiqariladi.
12-rasmda shisha naychali rotametrning tuzilish sxemasi ko‘rsatilgan. Bu asbob korpus 5 ga ustunlar 4 yordamida o‘rnatilgan konussimon naycha 2 dan iborat. Naycha ichida pastdan yuqoriga oqadigan suyuqlik yoki gaz oqimi ta'sirida vertikal harakat qiluvchi qalqovich 1 bor. Asbobning shkalasi 3 bevosita naycha ustida (chizish yo‘li bilan) darajalanadi. Hisoblashlar qalqovichning ustki gorizontal tekisligi bo‘yicha olib boriladi.
Konussimon naychali shisha rotametrlar suv bo‘yicha 3000 l/ soat va havo bo‘yicha 40 m³/soat o‘lchov chegarasiga; 0,6 MPa (6 kgk/sm²) gacha ish bosimiga mo‘ljallangan. Asosiy xatolik ±2,5%.