2-Mavzu: Mustaqil O’zbekiston Respublikasining tashkil topishi va uning tarixiy ahamiyati Reja

O’zbekistonRespublikasining milliy valyutasi Har bir mustaqil davlatning asosiy belgisi, asl poydevori -milliy valyutasidir. O’zbekiston davlat mustaqilligini qo’lga kiritib o’zining milliy valyutani muomalaga kiritishga kirishdi. Biroq bu jarayon uchun ma’lum vaqt, tajriba kerak edi. Shu boisdan O’zbekiston 1991-1993-yillarda sobiq itttifoqdan meros qolgan rubl zonasida bo’lib turdi. Ammo sovetlardan keyingi makonda yalpi ichki mahsulot ishlab chiqarishning keskin pasayishi natijasida rublning qadri ham shunga mos ravishda tushib bordi.
O’zbekiston muomalaga yangi milliy valuta kiritish ishiga jiddiy kirishdi. 1992- yildayoq muomalaga chiqarishga mo’ljallangan so’m-kupon nusxalari tayyorlanadi. Nihoyat, 1993-yil 1-noyabrda O’zbekistonda so’m-kupon muomalaga kiritildi, uning kursi oldin muomalada boiib kelgan rublga tenglashtirilgan yedi. O’zbekiston rahbariyati so’m-kuponlar asosida zarur tajriba orttirdi, haqiqiy milliy valyutani joriy qilish tadbirlarini ko’rdi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 1994-yil 16-iyunda e’lon qilingan «O’zbekiston Respublikasining milliy valyutasini muomalaga kiritish to’g’risida»gi Farmoniga muvofiq 1994-yil 1-iyuldan boshlab respublika hududida yagona, cheklanmagan va qonuniy to’lov vositasi sifatida milliy valyutasi - so’m muomalaga chiqarilgan.
Muomalaga 1994-yilda 1, 3, 5, 10, 25, 50, 100 so’mlik, 1997-yil 1-martdan 200 so’mlik, 2000-yil 1-iyuldan 500 so’mlik, 2001-yil 1-sentabrdan 1000 so’mlik banknotlar chiqarilgan. Keyinchalik, 1, 5, 10, 25, 50 so’m qiymatidagi tangalar muomalaga kiritilgan.
O’zbekiston RespublikasiKonstitusiyasi O’zbekiston mustaqillikni qo’lga kiritilgach, tabiiy ravjshda davlat mustaqilligi va suverenitetini Konstitusiya asosida mustahkamlash zarurati yuzaga keldi.
O’zbekistonning yangi Konstitusiyasini tayyorlash g’oyasi dastlab I.A. Karimov tomonidan 1990-yilni mart oyida ilgari surildi. 1990-yil 20-iyun kuni bo’lib o’tgan O’zbekiston Oliy Kengashining II sessiyasida yangi Konstitusiya ishlab chiqish lozim, degan xulosaga kelindi. Sessiya O’zbekistonning Birinchi Prezidenti I.A.Karimov boshchiligida 64 kishidan iborat Konstitusiya loyihasini tayyorlash bo’yicha komissiya tuzish to’g’risida qaror qabul qiladi. Komissiya tarkibiga Oliy Kengash deputatlari, Qoraqalpog’iston Respublikasi va viloyatlar vakillari, davlat, jamoat tashkilotlari va xo’jaliklarning rahbarlari, olimlar, mutaxassislar kiritildi.
Konstitusiyaviy komissiya O’zbekiston Respublikasining Konstitusiyasini ishlab chiqish ustida 2,5 yil ishladi. Konstitusiya loyihasini ishlab chiqishda konstitusiyaviy rivojlanishning jahon tajribasi o’rganildi, inson huquqlari, demokratiya va qonunchilik sohasida jahonda qo’lga kiritilgan yutuqlar hisobiga olindi. Milliy davlatchiligimizning tajribasi, Amir Temur va boshqa allomalarimizning davlatni idora qilish sohasidagi g’oyalari yangi Konstitusiyaga asos qilib olindi.
Loyihaning dastlabki varianti 1991-yil oktabr-noyabrigacha tayyorlab bo’lindi. U muqaddima, olti bo’limga bo’lingan 158 moddadan iborat edi. Bu loyiha hali mukammallik darajasidan ancha yiroq edi. Uning ustida yanada jiddiyroq va talabchanlik bilan ishlash zarur edi. 1992-yil bahorida esa loyihaning 149-moddadan iborat ikkinchi varianti ishlab chiqildi. 1992-yil 26-sentabrda O’zbekiston Respublikasining Konstitusiyasi loyihasi umumxalq muhokamasi uchun matbuotda e’lon qilindi. Muhokama 2 oycha davom etdi. Muhokama jarayonida bildirilgan takliflar asosida tuzatishlar kiritilgan loyiha 1992-yil 26-noyabrda matbuotda ikkinchi marta e’lon qilindi. Umumxalq muhokamasi davrida 6 mingdan ortiq taklif va mulohazalar bildirildi, ular inobatga olindi. Prezident I.A.Karimov O’zbekiston Konstitusiyasini ishlab chiqishga rahbarlik qildi va o’zining katta hissasini qo’shdi.
1992-yil 8-dekabrda o’n ikkinchi chaqiriq O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashning XI sessiyasi bo’ldi. Unda mamlakatning Asosiy Qonunini qabul qilish masalasini muhokama qildi. Sessiyada deputatlar loyihaga 80 ga yaqin o’zgartirish, qo’shimcha va aniqliklar kiritdilar. Shunday qilib, shu kuni O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining XI sessiyasi «O’zbekiston Respublikasining Konstitusiyasini qabul qilish to’g’risida», «O’zbekiston respublikasining konstitusiyasi qabul qilingan kunni umumxalq bayrami deb e’lon qilish to’g’risida» va «O’zbekiston respublikasining konstitusiyasini amalga kiritish tartibi to’g’risida»gi Qonunlarni qabul qildi.
O’zbekiston Respublikasining Konstitusiyasi 6 bo’lim, 128 moddadan iborat. U «Mustaqillik Deklarasiyasi», «O’zbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligi asoslari to’g’risida»gi Qonunda mustahkamlangan tamoyillar va g’oyalarni o’zida to’la mujassamlashtirdi.
O’zbekiston Respublikasining Konstitusiyasini o’rganish jarayonida uning mohiyatini ochib beruvchi quyidagi asosiy tamoyillarini bilib olishga ahamiyat berish zarur: