2-Mavzu
SO’ZLARNING SHAKL VA MA`NO MUNOSABATIGA KO’RA TURLARI
REJA
Shakl munosabatiga (omonim, omofon, omograf, omoforma, paronim)
M
a`no munosabatiga (sinonim, antonim) ko’ra leksema turlari.
SMM yangi
turlari
– giponim, graduonim, partonim haqida
OMONIMIYA
So’zlar shakl va ma’no xususiyatlari bilan o’zaro turli munosabatda bo’ladi. Ba’zi
so’zlar ma’nolari bilan bir-biriga yaqin bo’lsa, ayrimlari qarama-qarshi manoli bo’ladi.
Ba’zi so’zlarning tashqi ko’rinishlari bir xil bo’lsa-da, ma’nolari har xil bo’ladi.
O’zbekisgon Respublikasi FA til va adabiyot instituti tomonidan 1981 yilda nashr etilgan
"O’zbek tili leksikologiyasi" kitobida so’zlarning shakl munosabatiga ko’ra turi: paronim
va omonimlarga ajratilgan.
Omonim grekcha: bir xil nom demakdir. Omonimlar turli LS[
ga kiradi, ya’ni
omonimlar semantik tarkibida umumiy integral sema mavjud
bo’lmaydi )Chunonchi, ot-
eshak-xachir- LSGini ot-ism- nom LSGi bilan birlashtirib
bo’lmaydi)
Ikkinchidan,
omonimlarni
bir-biridan
farqdovchi
eng
muhim
beley
ulardagi
sintagmatik
munosabatlarning xilma-xilligidir: yoz, qish, kuz
so’zlari egalik, kelishik, ko’plik
qo’shimchalari bilan sintagmatik munosabatga kirishsa, yoz, chiz, ko’chir so’zlari nisbat,
mayl,
zamon shaxs-
son qo’shimchalari bilan sintagmatik munosabatga kirishadi.
Omonimlar material,
talaffuz, yozilish va
mano xususiyatlariga ko’ra
quyidagi
ko’rinishlarga ega:
1. Omonimiya.
2. Omofoniya.
3. Omografiya.
4. Omomorfemiya.
5. Omofrazeologiya.
6. Omosintagmiya
OMONIMIYA
Material tomonidan bir
so’z
turkumi doirasida uchraydigan, bir xil vazifadagi
qo’shimchalarni
qabul qiladigan, talaffuzi va yozilishi bir xil, ammo ma’nolari turpicha
bo’lgan lug’aviy birliklarga omonimiya deyiladi:
SO’
Z
Ko’plik
Egalik
Kelishik
Ot'
-lar
-im
-ning
Ot2
-ING
-ni
-i
-ga
-imiz
-da
-ingiz
-dan
-lari
FE’L: -ay -aylik
-ay -aylik
Yoz'-gin-ingiz
Yoz
2
-sin-ingiz
-sin-sin (lar)
-sin - sin (lar)
Omonim
so’z bir necha so’z turkumiga xam tegishli bo’lishi mumkin:
Ter -im, -imiz
Ter-dim,-k
-ing, -ingiz
-ding,- dingiz
-i, -lari
-di, -di (lar)
Bu tip
so’zlar faqat o’zak holatida omonimlikni tashkil etadi. O’zlarining
boshqa
shakllariga ko’ra omonimiya bo’lmay qoladi. Chog’ishtiring: yozni-yozsin;
yozga-yozdi
so’zlari o’zaro omonim emas.