2 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi xo'jaev F. E. Po’latxo’jaeva D. M
Yüklə 1,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
yetti tamoyil
ning amalga tadbiq qilinishi bilan bog`laganlar: • iste’molchilarni ularning talablari asosida segmentatsiya qilish; • logistik tarmoqlarni individuallashtirish; • talab va taklifning integratsiyalashgan rejalashtiriluvi; • mahsulotni iste’molchiga yanada yaqinroq differensiatsiyalash; • strategik (talab qilinayotgan mahsulot yoki xizmat ta’minoti (oldi- sotdisi) manba’lari borasidagi qarorlar qabul qilishga asos bo`luvchi jarayonlar jamlanmasi); • ta’minot zajirining barcha qismi uchun asqotuvchi texnologyani ishlab chiqish (ta’minot zanjiridagi operatsiyalar va funksiyalarning standartlashtirilgan ketma-ketligi; ta’minot zanjiri orqali o`zaro bog`langan biznes-birliklari ma’lumotlarning standart formatlari va zamonaviy telekommunikatsiyadan foydalangan holda kompyuter-axborot almashinuvi); • Ta’minot zanjirining barcha qismini faoliyat samaradorligi o`lchov vositalarini joriy qilish (resurslardan foydalanish samaradorligi va tizimning umumiy sermahsulligini o`lchov vositalari). Logistik zvenoga logistik ta’minot tizimining elementi sifatida qarash tizimni uning elementlari bilan birga integratsiyalash masalasini birinchi planga ko`taradi. Bunday integratsiyalashning muvaffaqiyati nafaqat iqtisodiy kriteriyalar bilan, balki madaniy daraja – tizimning tashkillashtirilish darajasi bilan ham o`lchanadi. Tashkilotchilik madaniyatini rivojlantirish uchun ko`pgina xorijiy kompaniyalar, xususan, “Motorola”, “GE”, “Dow” kabi kompaniyalar “Olti sigm” modelini qo`lladilar. Biznes-jarayonnig rivojlantirishga yo`naltirilgan bu model yordamida ishchilar va mutaxassislarni jalb etadilar. Bu modelda juda sodda usul ishlatiladi va bu usul o`zbekchada biznes-jarayonlarni “aniqlashtirish, o`lchash, taxlil qilish, yaxshilash, boshqarish” degan ma’noni beradi. “Olti sigm” dasturi taklifi katta kompaniyalarga muvaffaqiyatli olib kirilmoqda va ta’minot zanjirining barcha ishtirokchilari o`rtasida joriy qilinmoqda. 82 Eng yaxshi (eng samarador) ta’minot zanjirlarida vaqt sarfi va zanjir mahsuldorligi ham hisobga olinadi. Keraksiz, tor hududlarni va butun zanjir davomidagi zaxiralarni sozlash-tartiblash imkonini beruvchi yangi faoliyat tarzlarini joriy qilish vaqtni iqtisod etilishiga zamin yaratadi. Ta’minot zanjiridagi talablarni boshqarishda yordam beruvchi o`ziga xos “tepki” sifatida yagona narx siyosati qo`llanadi. Ta’minot tizimida narx-navoni tartibga solish tajribasi tajribasi talab va taklif o`rtasidagi nomutanosiblikni hal etadi. Strategiyani boshqarish umumiy nazariyasi o`zida namoyon qiladi: korxonani rivojlanishining maqsadli yo`naltirilgan faoliyat sferasi, vositalari va formalariga, ichki o`zro munosabatlar tizimiga, shuningdek, korxonaning tashqi olam bilan aloqalarda tutgan o’rni ko`zlangan maqsadga eltadigan o`rniga aloqador bo`lgan - uzoq muddatli shakli xisoblanadi. Ayni mavzuda, “ta’minotchi – markazlasahtiruvchi kompaniya – iste’molchi” munosabatlari o`laroq birlashgan, biznes birliklardan tarkib topgan ta’minot tizimi strategiyasi o`zida qoidalar turkumini namoyon qiladi. O`z navbatida bu qoidalar turkumidan tizimning hukmron ishtirokchilari tizimning strategik maqsadiga erishishni ta’minlovchi boshqaruv qarorlarini qabul qilayotganlarida foydalanadilar. Har qanday tizim uchun maqbul bo`lgan yagona strategiya yo`q, bo`lishi ham mumkin emas. Bir qator strategiya to`plamlari tuzib chiqilgan ammo ularning har qaysisi faqat ma’lum sharoitlardagina ish berishi mumkin. Ular o`z narxi va yakuniy iste’molchisiga ega bo`lgan mahsulotlaning ishlab chiqarilish va ishga tushirilish jarayoniga oid biznes-subyektlar rivojiga nisbatan turlicha uslublarda ta’sir o`tkazadi. 68 Logistik obyektlar, qoidaga ko`ra, bir necha strategiyalar kombinatsiyalarini amalga oshiradi. Ularning jamlanmasi korxonaning bozordagi holatini belgilab beruvchi rivojlanishning maqsadli tashkillashtiriluvi va biznes- g`oyalarga bevosita bog`liq. “Insorsing” ko’rinishidagi ichki yopiq korxonalar o`z 68 Аникин Б.А., Тяпухин А.П. Коммерческая логистика: Учеб. М.: ТК Велби, Изд-во Проспект, 2005.-432 с. 83 tashkiliy tizimsini, xo`jalik faoliyatini amalga oshirishga bog`liq bo`lgan o`z transsaksiion xarajatlarini qisqartirish hisobiga tashkil etadilar. Bu turdagi korxonalarning tashkiliy tuzilmasi yopiq harakterga ega, ular uchun murakkab ishlab chiqaruv-Tijorat jarayonlar, mahsulotlar va jamlantiruvchi vositalarning minimal ta’minoti, ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning katta hajmdagi kafolatli marketingi va sarmoyalarni jalb qilishning eng sodda uslublari xos. Transaksiyalar, ularning to`liq funksiyaviy jamlanmasi bilan birga bu turdagi yopiq tuzilmalarning ajralmas bo`lagi hisoblanadi va ular tomonidan mustaqil idora qilinadi. Transaksion kompaniyalar, bozor sharoitini o`rganishga doir barcha xarajatlarni o`z zimmasiga olgan holda, talab oshib borayotgan mahsulotlargagina sarmoya jalb etish bilan shug`ullanadi. Natijada, ular tegishli foydani ajratib oladilar va o`zlari ana shu foydaning undirish manbaiga aylanib qoladilar. Bu turdagi transaksion firmalarning ichki va tashqi faoliyat doiralaridagi tafovut yo`qo`lib ketadi. Korxonalarning o`z asosiy faoliyatidan tushadigan foyda miqdorini oshirish uchun transaksion xarajatlardan qutulishga bo`lgan ishtiyoqi shu kabi firmalarga murojaat qilishlariga zamin yaratadi. Logistikaga oid adabiyotlarda “bo`shliqli” firmalar faoliyatini transaksion autsorsing (autsorsing – o`z funksiyalarini chet obyektlarga o`tkazish)ga bog`lanadi va bunga vositachilik faoliyatining o`ziga xos ko`rinishi sifatida qaraladi. Bizning nazarimizda, bunday nuqtai nazar aniqlashtirilishga muhtoj. “Bo`shliqli” transaksion firmalardan farqli o`laroq autsorsing tipiga xos korxonalar uchun o`z faoliyatlarini ichki tartibda to`ldirib borish va ularga raqobatbardosh ustunlik taqdim etuvchi tadbirkorlik funksiyalariga e’tibor qaratish harakterlidir. Zamonaviy ta’minot tizimi – bu informatsion ko`mak va aktual ma’lumotlar bazasi, biznes-jarayonlarni boshqarish modellashtirishning yangi texnologialari, elektron hujjat ayriboshlash, yuklarni skanerlash va shtrixkodlash hamda radioto`lqinli avtomatik identifikatsiyalash usullarining joriy etilishi, mahsuloat oqimini real vaqtda nazorat qilib borish imkonini beruvchi sun’iy yo`ldoshli aloqa va navigatsiya usullaridir. 84 Bu tizimlardagi biznes jarayonlarni strategik rejalashtirish – logistik faoliyatning oldiga qo`ygan maqsadlari va vazifalari hamda uning salmoqli imkoniyatlari bilan istiqbolli tadbiqot imkoniyatlari o`rtasidagi muvofiqlikni saqlashga qaratilgan og`ir jarayondir. Strategik reja harakatlar ketma-ketligining quyidagi tamoyillarga asoslangan holatida tuziladi: ta’minot tizimining butun qismi bo`yicha mustahkam raqobatbardosh ustunlikni ta’minlashlik, aniq va uzoq muddatli maqsadlarga erishishlik, ishlab-chiqaruv tijorat faoliyati maqsad va vazifalarini ta’minot tizimini boshqaruvining strategik siyosati doirasida muntazam o`zgarib turuvchi tashqi muhit ta’sirini hisobga olgan holda sistematik taxlil qilib borishni talab qiladi. Strategik rejalashtirishni uch bosqichga ajratish qabul qilingan: tashkilot (korxona) darajasi, ichki bo`lnmalar darajasi va funksional daraja. 69 Tijorat logistikaning strategik-korporativ rejalashtirishga qo`shuvchi hissasini kompaniyaning odatiy maqsadlari va logistikaning odatiy maqsadlari uyg`unligi doirasida ko`rib chiqishlik maqsadga muvofiq bo`ladi. Kompaniyaning asosiy maqsadlari to`rt kategoriyaga taqsimlanadi: “yashab qolish”, o`sish, moliya, atrofdagilar bilan o`zaro munosabatlar. Tijorat logistikaning odatiy maqsadlari ham to`rt turda beriladi: sifat va miqdor, o`z vaqtida etkazib berish, narx, servis. Ammo, logistika maqsadlari korporativ maqsadlarga qaraganda boshqacha xarakteristikada ifodalangan. Korporativ maqsadlar va logistika maqsadlarini samarali interpretatsiya qilish talab etiladi. Masalan, kompaniya tezkor o`sish maqsadidan kelib chiqadi. Bunday maqsad doirasida eng past sotuv narxlaridan ko`ra kafolatlangan jamg`arma muhimroq bo`la oladimi? Tijorat logistikada yechimini kutayotgan ko`pgina muammolar korporativ-strategik rejalashtirish masalalariga bevosita bog`liqdir 70 . Tijorat logistikasini transport bilan ta’minlash, omborlashtirish va boshqa biznes soxalariga doir burchlariga qaratilgan konstruktiv tavsiyalar taqdim etadi. Tijorat logistikaning umumiy strategiyasi yordamchi strategiyalardan tarkib topadi 69 F.E.Xo’jaev, D.M.Po’latxo’jaeva «Bojxona logistikasi» o’quv qo’llanma TDIU 2016 70 И.Д.Афанасенко, В.В.Борисова "Коммерческая логистика" учебник. изд.Питер-2012 г 85 va ularning har qaysi biri o`ziga xos maqsadlarga erishish rejalari shakllanuvi asosida yuzaga kelgan. Oldi-sotdining bir nechta yordamchi strategik funksiyalarini ajratishimiz mumkin: jamg`arma kafolati, xarajatlarni qisqartirish, jamg`armani ta’minlash, shart-sharoit o`zgarishiga reaksiya, raqobatbardoshlik. Shunday qilib, strategik qaror degani sifatni belgilash, ta’minot tizimi, omborlar, nazorat markazlari, yukni qayta ishlash joylari singari tashkiliy va xarajat - oldi- sotdi faoliyatlari samaradorligini oshirishga xizmat qiluvchi obyektlarni dislokatsiya va konfiguratsiyalash kabilarni o`z ichiga oladi. Strategik rejalashtirish jarayonida boshqaruv qarorlarida – logistik operatsiyalar va funksiyalarda miqdor va sifat me’yori darajalarida - natijalarni o`lchab borish amaliyoti ham muhim rol o`ynaydi. Bu Tijorat logistikadagi strategik rejalashtirishning muhim shartidir. Zero, bu qayta aloqani ta’minlaydi. Shundan kelib chiqib, nazorat instrumentariyasi, shu qatorda, qabul qilib olish, qayta ishlash, kombinatsiyalash, Tijorat logistika strategiyalariga oid ko`p xildagi axborotni tushunish va amalda qo`llay olish, talab qilinadi. Nazorat (kontrolling) bu – korxonalardagi iqtisodiy ishlarning funksional va tashkiliy asoslangan yo`nalishi bo`lib, u operativ va strategik boshqaruv qarorlarini qabul qilish chog`idagi moliyaviy-iqtisodiy izohlovchi funksiyalarni amalga tadbiq qilish bilan uzviy bog`liq. Kontrolling, shuningdek, konrxona faoliyatini iqtisodiy boshqarishga doir yaxlit, foyda undirib olishga bog`liq bo`lgan, xoh tashqi, xoh ichki bo`lsin, barcha imkoniyat va xavf-xatarlarni yuzaga chiqarishga yo`naltirilgan konsepsiya sifatida ham ko`riladi. Kontrollingning asosiy funksiyasi quyidagilardan iborat: servis (tijorat-xo`jalik sohalariga oid qarorlar qabul qilish uchun axborot yetkazib berish), izohlovchi (korxonaning barcha boshqaruv bosqichlarida qaror qabul qilish uchun kutilayotgan faoliyatning ko`rinib turgan natijalaridan chetlanish taxlillariga oid ma’lumotlarni qo`llay olish), shuningdek, turli darajadagi maqsadlar, vositalar va ularni amalga tadbiq qilish metodlari koordinatsiyasi. Kontrolling metodikasini shakllantirish quyidagilarni taqozo qiladi: baholash va qiyoslash lozim bo`lgan parametrlar 86 iqtisodiy ko`rsatgichlarini asoslab berish, logistik faoliyat samaradorligini oshirilishiga ta’sir etuvchi faktorlarni yuzaga chiqarish. Nazorat qiyoslovning ustuvor vazifalari saralanishini baholashning yakuniy kriteriyasi - ularning butun ta’minot tizimidagi raqobatbardosh ustunliklarning oshishiga ta’siri nuqtai nazaridan bahosi bo`lishi lozim. Ko`p hollarda ayni shu parametrlar quyidagilar bo`ladi: iste’molchilarni qoniqtirish, umumiy logistik nazorat, sifat, ishlab-chiqarishda faollik, logistik jarayon vaqti. Shuning uchun ham ta’minot tizimining logistik strategiyalarni tadbiq etish asnosidagi ustunlikni ta’minlovchi “qobiliyati” uning bozorda muvaffaqiyatga erishish vositasi ekanligidir. Buning ustiga, ishlab chiqaruvchi ta’minotchi iste’molchi hisob-kitob tizimiga integratsiya qilish juda qiyin. Bozorda foydaga erishish, muvaffaqiyat qozonish uchun butun ta’minot tizimidagi xarajatlarni taxlil qilish va tizimning barcha ishtirokchilarini ularni qisqartirishga safarbar etiladi. Shuning uchun, hamkor korxonalar o`z ichki xarajatlarini hisobga olishdan yaxlit jarayon miqyosidagi xarajatlar nazoratiga o`tishlariga to`g`ri keladi, tizimning eng yirik a’zolarini ham shunchaki logistik zanjirning bir halqasi sifatida ko`rishlari talab qilinadi. Buning uchun menejment natijalarini hisoblab borishni tashkillashtish muhim bo`ladi, jumladan: logistik chiqimlarni hisoblash, servis sifati, zahira mollarini nazorati samaradorligi, infratizim elementlari faoliyati (mahsuldorligi) samaradorligini baholash, asosiy funksiyalarni bajarish va administratorlik samaradorligini baholash. Yüklə 1,64 Mb. Dostları ilə paylaş:
|