2. Zoologiya fani obyektlari va predmeti

Tayanch iboralar:

         Protozoologiya; Eukariot va  prokariot ho‘jayralar;Bir ho‘jayralilar- Protozoa; ho‘jayraviy tuzilish; hayotiy funksiya, yo‘nalishlar; oziqlanish; harakatlanish; autotrof va geterotrof organizmlar; Xivchinlilar (Euglenozoa); Evglenasimonlar(Euglenoidea); Kinetoplastidalar; Yoqali xivchinlilar (Shoanoflagellata); Retortamonada va Axostylatalar.

 

                   1. Protozoologiyaga kirish.

         Eukariot ho‘jayra deb yoki gavdasi bitta ho‘jayradan tuzilgan hayotiy organizmlarga aytiladi. Bir ho‘jayrali eukariotlar – (prokariot ho‘jayradan farqi, prokariot ho‘jayralarda ya’ni bakteriyalar, viruslarda yadro bo‘lmaydi) oddiy ho‘jayra bo‘lib yadro va membrana qobiq bilan o‘ralgan bo‘ladi. Bir ho‘jayrali eukariotlar yoki organizmlar – Protista (Protistalar) nomi bilan ataladi. Protistalar ichida harakatchan formalar ham uchraydi va ular fanda Protozoa (Protozoalar) deb ataladi. Eukariot ho‘jayralar tuzilishi – ko‘p ho‘jayrali hayvonlar, o‘simlik va zamburug‘lar to‘qimalaridagi ho‘jayralarga o‘xshash bo‘ladi. Eukariot ho‘jayralarda quyidagi organoidlar: yadro, mitoxondriya, xloroplast, sitoplazma, endoplazmatik to‘r, ribosoma, Goldji apparati bo‘ladi. Eukariot ho‘jayralar uch xilda: amyobasimon, xivchinli va kipriklar yordamida harakatlanadi.

         Yerda hayot paydo bo‘lishi haqidagi hozirgi zamon asoslangan gipotezalarda yerda  kislorodsiz muhitda dastlabki hayot kurtaklari “prokariot ho‘jayralar”  3,5-3,9 mlrd yil oldin paydo bo‘lgan deb faraz qilinadi. Prokariot ho‘jayralar paydo bo‘lganidan 2 mlrd yildan keyin “eukariot ho‘jayralar” paydo bo‘lgan. Demak bundan 1,5 mlrd yil oldin eukariot ho‘jayralar paydo bo‘lgan, dastlabki “ko‘p ho‘jayrali organizmlar” paydo bo‘lganiga esa 1 mlrd yil bo‘lgan deb taxmin qilinadi.

         Prokariot ho‘jayralar – orgonoidlari bo‘lmaganligi sababli ular uchun o‘zini ishlab chiqarishi va energiya manbasi bo‘lib ular tomonidan diffuziya yo‘li bilan o‘zlashtirilgan ozuqa ya’ni oddiy organik molekulalar “biomolekulalar” xizmat qilgan. Yashayotgan muhitda erkin kislorod bo‘lmaganligi sababli Prokariot ho‘jayralar da anaerob energiya almashinuvi yoki glikoliz jarayoni yuz bergan. Bu metobolitik yo‘l bilan ho‘jayrani kislorod va ozuqaga bo‘lgan ehtiyoji qondirilgan.

                            Organik molekulalar va organik zahiraga bo‘lgan ehtiyoj tufayli evolyutsiya jarayonida fotosintezga layoqati bo‘lgan shunday qadimgi organizmlar guruhi paydo bo‘ldiki endi ular quyosh yorug‘ligidan foydalangan holda ozuqa moddalarini atmosferadagi SO va N dan sintez qilishni o‘zlashtirdi. Natijada yerda doimiy organik moddalar hosil bo‘lish manbai -  fotosintez jarayoni paydo bo‘ldi. Dastlabki fotosintez qiluvchi mikroorganizmlar – ko‘k-yashil bakteriyalar (sinezelenniye bakterii) bo‘lib ular NO dan elektronlar manbai sifatida foydalangan. Bu atmosferada erkin O ni paydo bo‘lishi va to‘planishiga olib kelgan. Bu esa o‘z navbatida aerob nafas oluvchi tirik organizmlar paydo bo‘lishiga olib keldi. Bu  eukariot ho‘jayralar edi.