2021 uyg‘ur tilidagi o‘simlik nomlarida arabizmlar gisarov F. M

Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences 
 
VOLUME 1 | ISSUE 6 
ISSN 2181-1784 
Scientific Journal Impact Factor SJIF 2021: 5.423 
286 
w
www.oriens.uz
July 
2021
 
 
yasalgan. “Taka soqoli” so‘z birikmasi shu ko‘rinishdagi o‘simlikni atashda 
tashbehlantirish yo‘li orqali yuzaga kelganligi ko‘rinadi. 
XULOSA VA TAKLIFLAR 
Yuqorida keltirilgan so‘zlar va so‘z birikmalarida arab leksikasiga xos jihatlar 
yaqqol ko‘zga tashlanadi.Arab tili morfologiyasi nuqtai nazaridan arab tilida so‘zlar 
muayyan formalar asosida yasaladi.Ushbu so‘zlarning asli o‘zagi, tub semantik 
ma’nolari arabiy yoki turkiy (uyg‘urcha) ekanligini o‘rganish uyg‘ur tabobat 
atamalari semantikasini tushunishda ahamiyatlidir. Bu so‘zlar va so‘z birikmalari 
uyg‘ur tabobatida uzoq yillardan buyon qo‘llanib kelinayotganligi sababli ular uyg‘ur 
tili so‘z boyliklari qatoriga kirib bo‘lgan, biroq so‘zlarning formal shaklida arab 
morfologiyasi qoidalari ko‘rinib turadi. 
Shu jihatdan atamalarni o‘zbek va boshqa tillarga tarjima qilish jarayonida 
ularning tub mazmunini aniqlash muhim va bu terminlarning o‘zbek tilidagi 
muqobillarini topa olish tarjima jarayonida mahorat hamda bilimni talab qiladi. 
So‘z birikmalarida birinchi so‘zda aniq bo‘lmagan ma’no ikkinchi aniqlovchi 
so‘zning mazmuni yordamida oydinlashadi. Arab tilida so‘z birikmalari asosan, 
moslashgan va moslashmagan aniqlovchilar ishtirokida yasaladi. Tabobat bo‘yicha 
bitilgan qadimgi risolalarda atamalarning semantik kelib chiqishi masalasi to‘liq 
yoritilmaganligi 
bois, 
yillar 
davomida 
masalaning 
yechimi 
chigallashib, 
murakkablashib borishi kelib chiqadi. Quyidagi holatlar so‘zlarning leksik-semantik 
jihatlarini yoritish jarayonini qiyinlashtiruvchi omillar hisoblanadi: 
1. So‘zlar tarixan siyosiy-ijtimoiy, ilmiy, gumanitar aloqalar davomida bir tildan 
boshqa tilga o‘zlashish jarayonini boshdan kechiradi. 
2. So‘zlar atamalar darajasiga o‘tishda sinonimlik xususiyatini yo‘qotib, yaqqol 
termin sifatini kasb etib boradi. 
3. Termin atamalarni lug‘aviy leksik tadqiq qilishga ehtiyoj kamayib boradi. 
4. So‘zlarning terminlashuvida ayrim leksikologik buzilishlar sodir bo‘ladi. 
5. Terminlarning internasionallashuvi mazkur terminning ilmiy-texnik 
maqomiga, ahamiyatiga mos ravishda keng yoki aksincha tor ma’no kasb etadi. 
6. Termin so‘zlarning tildan tilga o‘zlashuvi jarayonida dominant til grammatik, 
morfologik, fonetik jihatlari o‘zlashtiruvchi tildagi shu kabi qoidalarga 
moslashtiriladi. Biroq bu moslashtirilish jarayonida milliy tilning fonetik, fonologik, 
orfografik, morfologik xususiyatlari ustuvorlik qiladi. 
7. Qadimgi terminlar talaffuzi va yozuv shaklllaridagi tafovutlar noshirchilik 
sanoatining darajasi bilan ham bog‘liq bo‘lgan. Asarlarni qo‘lyozmalar va ko‘chirma 
namunalardan qayta ko‘chirish davomida ko‘plab xatolarga yo‘l qo‘yilganligi keyingi 

---