2022 qilmishni kvalifikatsiya qilishda jinoyat tarkibining jinoyat-huquqiy ahamiyati: milliy va xorijiy tajriba abdisattorov Husniddin Bahodir o‘g‘li
Yüklə 131,77 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Oriental Renaissance: Innovative,
educational, natural and social sciences VOLUME 2 | ISSUE 3 ISSN 2181-1784 Scientific Journal Impact Factor SJIF 2022: 5.947 Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7 1000 w www.oriens.uz March 2022 jinoyat subyekti bo‘lishi mumkin. Ushbu farq qilmishni jinoyat subyekti belgilaridan kelib chiqib kvalifikatsiya qilishda ikki davlat alohida-alohida tajribaga ega ekanligini ko‘rsatadi. Masalan, Rossiya Jinoyat kodeksining 105-moddasi qasddan odam o‘ldirish uchun jinoiy javobgarlikni nazarda tutadi. Ushbu modda ikki qismdan iborat bo‘lib, og‘irlashtiruvchi holatlarda qasddan odam o‘ldirish jinoyati ikkinchi qism bilan kvalifikatsiya qilinadi. E’tiborli jihati shundaki, har ikkala qism uchun jinoiy javobgarlikka tortish yoshi 14 yoshni tashkil etadi. Bundan farqli ravishda, O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksi 97-moddasining 1-qismi (qasddan odam o‘ldirish) uchun subyekt yoshi 14 yosh, 2-qismi (og‘irlashtiruvchi holatlarda qasddan odam o‘ldirish) uchun esa 13 yosh hisoblanadi. Jinoyat kodeksimizda 13 yoshdan jinoiy javobgarlikka tortish faqatgina 97-moddaning 2-qismi uchun belgilangan. Buni shu bilan izohlashimiz mumkinki, boshqa jinoyatlar bilan solishtirganda, og‘irlashtiruvchi holatlarda qasddan odam o‘ldirishning ijtimoiy xavfliligi yuqori. Ammo, nafaqat Rossiyada, balki MDH ning boshqa davlatlarida, shuningdek Germaniya va Fransiya kabi rivojlangan huquq tizimiga ega davlatlarda ham qasddan odam o‘ldirish uchun jinoiy javobgarlikka tortish yoshi 14 yosh sanaladi. Ma’lumki, fuqarolik huquqida 14 yoshga to‘lmagan voyaga yetmaganlar kichik yoshdagi bolalar sifatida e’tirof etiladi. Mazkur yoshdagi voyaga yetmaganlar ba’zi holatlarda o‘z xatti-harakatlarining xususiyatini va undan kelib chiqadigan oqibatlarni to‘la tushunmasliklari mumkin. Shu sababli, Jinoyat kodeksining 97- moddasi har ikkala qismi uchun jinoyat subyekti yoshini 14 yosh deb belgilashni taklif qilamiz. Zero, bu o‘zgarish jinoyatlarni kvalifikatsiya qilish jarayonida voyaga yetmaganlar huquq va qonuniy manfaatlarining ishonchli himoyasini ta’minlashga, Jinoyat kodeksida belgilangan insonparvarlik va odillik prinsiplarining yaqqol namoyon bo‘lishiga xizmat qiladi, deb o‘ylaymiz. Shu bilan birga, Rossiya jinoyat qonunchiligida bir qator jinoyatlar nazarda tutilgan bo‘lib, ular bizning Jinoyat kodeksimizda alohida jinoyat deb baholanmaydi. Masalan, RF JK ning 164-moddasida “Talon-toroj qilish usulidan qat’iy nazar, tarixiy, ilmiy, badiiy va madaniy jihatdan alohida qimmatga ega bo‘lgan hujjatlarni yoki obyektlarni g‘ayriqonuniy ravishda egallash” jinoyati belgilangan [7]. Bunda talon- toroj qilish usuli deganda, talonchilik, o‘g‘irlik, firibgarlik, tovlamachilik va boshqa g‘ayriqonuniy usullar tushunilishi kerak. Bundan farqli ravishda, O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksida bu turdagi qilmish alohida modda bilan kvalifikatsiya qilinmaydi. Ya’ni, agar shaxs tarixiy, ilmiy, badiiy va madaniy jihatdan alohida qimmatga ega bo‘lgan hujjatlarni yoki obyektlarni g‘ayriqonuniy ravishda egallaydigan bo‘lsa, talon-toroj usulidan kelib chiqib, JK 164 – 169-moddalaridan |