21 Eylül 2016, 21: 37 Abhazya Ermenileri, Dünü ve Bugünü Türkolog, Prof. Dr. Zaza Tsurtsumia

Abhazya Ermenileri, Dünü ve Bugünü https://www.chveneburi.net/abhazya-ermenileri-dunu-ve-bugunu-makale,16.html

21 Eylül 2016, 21:37 Abhazya Ermenileri, Dünü ve Bugünü Türkolog, Prof. Dr. Zaza Tsurtsumia

Ermenilerin Abhazya'da Yerleşmesi Gürcistan nüfusunun (3 milyon 700 bin) yüzde 7 oluşturan 255 bin Ermeni, Gürcistan başkenti Tiflis, Ermenistan'a sınırlı Kvemo Kartli ve Samtske-Cavakheti bölgeleri ile Batum ve Abhazya'da ikamet etmektedir. Ermenilerin Abhazya'a gelip yerleşmeleri esasen XIX yüzyulın ikinci yarısında gerçekleşti. Ermeniler Rusya-Osmanlı savaşları neticesinde Rusya İmparatorluğu tarafından Osmanlı'ya sürülen Abhazlardan boşalan topraklarında ikamet ettiler.

1877–1878 Rus-Osmanlı savaşından sonra Trabzon-Rize arası bölgede yaşayan Hemşinli Ermeniler, Karadeniz’in kuzey-doğu sahillerindeki Gagra, Sukhumi, Tzebelda, Soçi, Adler'e yerleşmeye başladılar. Hıristiyan Hemşinli Ermenilerin bu yeni yerleşim yerleri Abhazya’dan Anapa’ya kadar uzanan sahil şeridine yayılmıştı. Bu dönemlerde Abhazya’ya Osmanlı İmparatorluğu’ndan akın-akın Yunanlılar da göç etmekteydi. 1895–1896 yıllarında ve 1915 yılında Türkiye'den Ermenilerin Abhazya’ya göçü hız kazandı.

Böylece, Hemşin Ermenileri Türkiye’nin Karadeniz kıyılarında yaşayan İslamlaştırılmış Hemşin Ermenileri ile Karadeniz’in Gürcistan (Abhazya) ve Rusya kıyılarında yaşayan Hıristiyan Hemşinli Ermeniler olarak iki temel gruba bölünmüştür.

1897’de Suhum’da oturan 1083 Ermeniden 924’ü Osmanlı uyrukluydu. Türkiye’den göç eden Ermenilerin Abhazya'da toprak satın almaları ve tütün üretimi konusunda üstün olmaları karşısında ciddi kaygılar duyan Rusya, Osmanlı uyruklularının Abhazya'da gayrimenkul alımlarını yasaklamıştır.

1886 yılı verilerine göre Abhazya’da 1037 Ermeni yaşamaktaydı ve bu sayı toplam nüfusun %1, 5 kadarıydı, 1897 yılı verilerine göre ise Ermeni sayısı 6552 kişi (%6,2) idi. Ermeniler, nüfus yoğunluğuna göre Abhazlar ve Gürcüler'den daha az, fakat Ruslardan çoktu. 1914 yılında Abhazya’daki Ermeni toplumunun toplam sayısı 16.794 kişiye ulaşmıştı (toplam nüfusun %12,5). 20. yy. başlarında Suhum’da Ermeni okulu ve kilisesi faaliyet göstermekteydi. Abhazya’da Ermenilerin esas işi tütüncülüktü.

Gürcistan'in Sovyet Birliği içerisinde bulunduğu 1921-1991 yıllarında Abhazya'da Ermeni nüfusu artış gösterdi ve üçüncü etnik unsuru haline geldi. 1989 nüfus sayımına göre Abhazya'nın toplam nüfusun (525 bin kişi) % 45.7 (240 bin Gürcü), % 17.8 Abhaz (93 bin), %14.6 Ermeni (77 bin), %14.2 (75 bin) Rus ve % 3 ( 15 bin) Yunan idi.

Gürcü-Abhaz savaşı ve Ermeniler Abhazya'da 1980'lı yılların sonunda Ermeni diasporası ve Ermenistan'daki millyetçilerinden aldığı desteklerle kurulan Ermeni Krunk ve Maştots örgütleri, Abhaz ayrılıkçı syasetçilerin yanına yer alıp Gürcistan'dan ayrılarak Rusya'sına bağlanmasını talep ettiler. Abhazya Ermenileri Karabağ Ermenilere silah gönderek parasal yardımı yapıyorlardı.

Abhazya'daki Ermeni nüfusunün ileri gelenlerinden Galust Trapizonyan, Albert Topolyan ve Vagarşak Kosyan, 14 Ağustos 1992'de Gürcü askeri birliklerin Abhazya'ya girişinden hemen sonra 200 kadar Ermeni militanı Gagra ve Gudauta ilçelerinde seferber ederek Abhazya'nın Gürcü işgalcilerden temizlenmesi sloganıyla harekete geçtiler. Gürcistan merkezi hükümetin Abhaz ayrılıkçıların Gürcistan'ın toprak bütünlüğüne karşı çıkışlarından dolayı Abhazya'da anayasal düzeni tesis edeceğini, yerel Ermeni nüfusuna hiçbir şekilde dokunmayacağını açıklasa da Ermeni liderleri Rusya'dan aldığı talımatlarla Gürcü askerlerine saldırmalara geçtiler. Vagarşak Kosyan'ın ve kardeş Aşot'un başını çektiği Hay Fedayi Ermeni çetesi 1 Ekim'de Gagra'ya saldırıp onlarca sivil Gürcü katl ederek Abhaz birliklerin Rusya sınırna doğru ilerlemesinde katkıda bulundu.

1993 ylın Şubat ayında Gagra ve Gudauta ilçelerinde Abhaz ayrılıkçıların safına geçen Ermeni çetecileri organize edilerek Abhaz lideri V. Ardzinba'nın emri ile Bagramyan taburu kulumuştu. İkini Dünya savaşında Rus ordusunda mareşal olan Ermeni kökenli İvan Bagramyan'ın adını alan bu Ermeni Birliği'nin komutanlığına Vagarşak Kosyan getirildi.

Bagramyan Taburu'na Ermeni diasporası ve Eçmiadzin'dan destek gelmeye başladı. Rusya'daki Ermeni diasporası para ve silah gönderirken Eçmiadzin'den de özel bir görevle bir papaz gönderilmişti. Bagramyan Taburu 1993 Mart, Haziran ve Temmuz aylarında Abhazya merkezi Sohumi'de konuşlanmış olan Gürcü askerlere karşı operasyonlarına katılmış, 1993 yılın Eylül'de ise Abhaz'ların ateşkes anlaşmasını ihlal ederek Sohumi'ye saldırdığı günlerde ilk sıralarda yer almış ve büyük kayplar vermişti.

Abhazların yanında toplam 2 bin Ermeni savaşarak 200'e kadar öldürüdü. 11 Ermeni komutanına Abhazya kahramanı ünvanı verilmiştir. Bagramyan taburu 30 Eylül 1993'te Gürcü ordusunun Abhazya'yı terk etmesinden sonra da yerel Gürcü'lere karşı insanlık suçu işlemiş, onlarca Gürcü'yü öldürüp veya sürgün ederek evleri ve malvarlıklarına el koymuştu.

Abhazya'da yaşayan Gürcü'lere etnik temizlik uygulanmıştır. 8 bin kadar Gürcü sivil öldürdü. Abhazya nüfusunun yaklaşık yarısını oluşturan 230 bin Gürcü de zorla göç ettirildi. 1998 yılında Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Konseyi, Abhazya’da Gürcülere etnik temizlik uygulandığını resmen kabul etti. Birleşmiş Milletler Genel Kurulu da Abhazya'da Gürcülere etnik temizlik yapıldığını ve göç ettirilen kişilerin evlerine dönmesi gerektiğini karara bağladı.