248 mehnat muhofazasi va mehnat sharoitlari tushunchalarining mohiyati va ularning amaliyotda qo‘llanilish genezisi

TADQIQOT METODOLOGIYASI VA EMPIRIK TAHLIL 
Hozirgi paytda mehnatni muhofaza qilish davlat siyosati darajasiga ko‘tarilgan 
bo‘lib, ijtimoiy rivojlanish jarayonida jiddiy o‘zgarishlar ro‘y berdi, ya’ni uning 
genezisi kuzatildi (1-rasm)
82
. 
1-rasm. Xavfli omillar ta’siri va ulardan himoyalanish vositalarining genezisi 
82
Abduraxmanov O.K. O‘zbekiston Respublikasida mehnatni muhofaza qilish tizimini boshqarish samaradorligini oshirish. T.: 
Fan., 2010. – 326 b. 
Binoda 
mikroiqlim tashkil etish. 
Jarayonlarni avtomatlashtirish va 
masofadan turib boshqarish. Tibbiy- 
profilaktika choralari. 
Dozimetrlar hamda asboblardan foydalanish 
Elektr magnit, radio to‘lqini, 
infraqizil, lazer, radioaktiv va 
koinot nurlari. Jismoniy hamda 
ruhiy zo‘riqish 
IV BOSQICH 
Texnika xavfsizligi vositalari, 
himoyalash kiyimidan foydalanish. 
Kimyoviy ta’sirdan himoya
vositalari.Mehnat xavfsizligi 
normativlarini ishlab chiqish 
Dastgoh va jihozlarda ishlashda 
Jarohatlanish. 
Kimyoviy reaksiyalar ta’siri. 
Jismoniy zo‘riqish 
III BOSQICH 
Mehnat kurollarini takomillashtirish. 
Moslamalar va oddiy himoya 
vositalarini yaratish, sanitariya- tibbiy 
ta’minot choralari 
Mehnat qurollaridan 
foydalanishda zo‘riqish, xom 
ashyo, materiallar, chang, gaz 
ta’siri, yuqumli kasalliklar, 
yoritishning yetarli emasligi 
II BOSQICH 
Ob-havo va tabiiy hodisalarning 
ta’siri. Yovvoyi hayvonlarning 
hujumi 
Boshpana va ibtidoiy turarjoy yaratish. 
Eng oddiy mehnat qurollari va himoya 
vositalaridan foydalanish handaqlar 
qazish 
I BOSQICH 
Ҳимоя чоралари ва 
воситалари 
Xavfli omillar 

---

250 
Ko‘rinib turibdiki, insoniyat jamiyati va uning ishlab chiqaruvchi kuchlari 
rivojlanar ekan, inson hayoti hamda sog‘lig‘iga ta’sir ko‘rsatuvchi omillar bosqichma-
bosqich murakkablashib, miqdori ortib borgan. Shu bilan birga, bu omillarning zararli 
ta’siridan himoyalanish uchun tobora murakkab va qimmatbaxo usul hamda vositalar 
talab etilmoqda. Bu esa, o‘z navbatida salbiy omillarning inson sog‘lig‘i va mehnat 
qobiliyatiga ta’sirining oldini olish yoki bu ta’sirni kamaytirish uchun eng samarali 
vositalarni topishga qaratilgan ilmiy tadqiqotlar olib borish zaruratini tug‘dirmoqda
83
. 
Zamonaviy ishlab chiqarishlarga bir korxonaning o‘zida fizikaviy-kimyoviy 
xususiyatlari bo‘yicha juda murakkab bo‘lgan turli texnologiyalarni qo‘llash xosdir.
Bugungi ishlab chiqarishda texnologiyalar, jihozlarni tez-tez almashtirish, yangi 
jarayon hamda materiallarni joriy etish odatiy holga aylangan. Ammo ko‘pincha ishlab 
chiqarishdagi ana shu o‘zgarishlarning xodimlarga salbiy ta’siri yetarli darajada
o‘rganilmagan bo‘ladi
84
.