28 mavzu: buxgalteriya hisobini konsepsiyasi va tamoyillari

 
 MAVZU YUZASIDAN TAVSIY ETILADIGAN ADABIYOTLAR: 
1. M.Ostanaqulov «Bux. hisobi nazaryasi » Darslik Toshkent 2007 y.
2. Buxgalteriya hisobi nazariyasi fanidan masalalar to’plami.Toshkent-2000. 
3. Buxgalteriya hisobining milliy standartlari. Toshkent-2004. 
4. Sanaev N,Xasanov B, To’laev A, Sanaev G. Buxgalteriya hisobi asoslari. 
Kasb-xunar kollejlari uchun darslik Toshkent-2005. 
5. Sanaev N,Xasanov B, Buxgalteriya hisobi asoslari. Masalalar to’plami
Toshkent-2005. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

229 
46-MAVZU: ISHLAB CHIQARISH HARAJATLARI HISOBI. 
 (ma’ruza 2 soat) 
 
REJA: 
1. Maxsulot ishlab chiqarish tannarxiga kiritiladigan xarajatlar. 
2. Maxsulot tannarxiga kiritiladigan xarajat elementlari. 
 
Tayanch iboralar:
Bevosita, bilvosita xarajatlar, xarajat elementlari, maxsulot tannarxini 
kalqo’lyasiya qilish. 
Maxsulot ishlab chiqarish tannarxiga kiritiladigan xarajatlar: 
- bevosita va bilvosita moddiy xarajatlar; 
bevosita va bilvosita mehnat xarajatlari: 
boshqa bevosita va bilvosita xarajatlar. 
Maxsulotni asosini tashqil qiluvchi xarajatlar quyidagi elementlardan tashqil 
to’gan: 
- ishlab chiqarish bilan bog’liq moddiy xarajatlar; 
- ishlab chiqarish xususiyatiga ega bo’lgan mehnatga haq to’lash xarajatlari 
- ishlab chiqarishga tegishli bo’lgan ijtimoiy sugo’rta ajratmalari; 
- asosiy vositalar va ishlab chiqarish ahamiyatiga ega bo’lgan nomoddiy 
aktivlar amortizasiyasi; 
ishlab chiqarish tusidagi boshqa xarajatlar. 
Asosiy ishlab chiqarish, ya'ni shu korxonani tashqil etishda maqsad qilib 
quygan maxsulot (ish, xizmatlar) ishlab chiqariladigan xarajatlar to’gisidagi 
axborot quyidagi schyotda umumlashtiriladi: 
2010 "Asosiy ishlab chiqarish" schyoti. 
Korxonaning xarajatlari to’lov vaqtidan: oldindan to’lovni (ijara haqi, obuna 
to’lovi va sh.k.) yoki keyinchalik to’lovni (hisobdor shaxsning ortiqcha qilgan 
xarajatiga to’lov va sh.k.) kat'iy nazar ularga tegishli bo’lgan davrdagi madsulot 
(ish, xizmatlar) tannarxiga kiritilishi lozim. Kxanday kalqo’lyasiya davriga 
tegishli 
ekanligini 
aniqlab 
bo’lmaydigan xarajatlar, hamda mavsumiy 
tarmoxlardagi xarajatlarning ayrim turlari maxsulot (ish, xizmat) tannarxiga smeta 
xarajatlari asosida qo’shiladi. 2010 "Asosiy ishlab chiqarish" schyoti quyidagi 
xarajatlarni hisobga olib borish uchun ishlatiladi: 
- sanoat va qishloq ho’jalik korxonalarining maxsulot ishlab chiqarish 
bo’yicha; 
- pudratchi, geologiya va loyixa-qidiruv korxonalarining qurilishmontaj, 
geologiya qidiruv va loyixa-qidiruv ishlari; 
- transport va aloqa korxonalarining xizmat ko’rsatishga doyr; 
- ilmiy-tadqiqot korxonalarining ilmiy-tadqiqotchilik va konstruktorlik 
ishlari bo’yicha; 
- umumiy ovqatlanish korxonalarining o’z maxsulotlarini chiqarishga oid; 
yo’l ho’jaliklarining avtomobil ta'mirlanishiga oid xarajatlari. 

---

230 
2010 "Asosiy ishlab chiqarish" schyoti debetida maxsulot ishlab chiqarish, ish 
bajarish va xizmat ko’rsatish bilan bog’liq bevosita xarajatlar, xamda yordamchi 
ishlab chiqarish xarajatlari, asosiy ishlab chiqarishni boshqarish va xizmat qilish 
bilan bog’liq bilvosita xarajatlar, brakdan ko’rilgan zararlar hisobga olib boriladi. 
Maxsulot ishlab chiqarish, ishni bajarish va xizmat ko’rsatish bilan to’gidan-
to’gi bog’liq bevosita xarajatlar 2010 "Asosiy ishlab chiqarish" schyotiga, ishlab 
chiqarish zaxiralari, xodimlar bilan mehnat haqi bo’yicha hisob-kitoblar hisobi 
schyotlari va boshqa schyotlar kreditidan o’tkazladi. 
Yordamchi ishlab chiqarish xarajatlari 2010 "Asosiy ishlab chiqarish" 
schyotiga 2310 "Yordamchi ishlab chiqarish" va 2320 "Boshqa ishlab chiqarish" 
schyotlari kreditidan hisobdan chiqariladi. 
Asosiy ishlab chiqarishni boshqarish va xizmat qilish bilan bog’liq; bilvosita 
xarajatlar 2510 "Umum ishlab chiqarish xarajatlari" schyotidan 2010 "Asosiy 
ishlab chiqarish" schyotiga hisobdan chiqariladi.
Brakdan kurilgan yuk;otishlar 2610 "Ishlab chiqarishdagi brak" schyoti 
kreditidan 2010 "Asosiy ishlab chiqarish" schyotiga o’tkazladi. 
2010 "Asosiy ishlab chiqarish" schyotining krediti bo’yicha ishlab chiqarilish 
tugallangan maxsulotlar, bajarilgan ishlar va xizmatlar haqikiy tannarx summasida 
aks ettiriladi. Bu summalar 2010 "Asosiy ishlab chiqarish" schyotidan, 2810 
"Tayyor maxsulotlar", 9110 "Sotilgan tayyor maxsulotlar tannarxi", 9130 "Sotilgan 
ishlar va xizmatlar tannarxi" schyotlarining debeti hisobidan chiqarilishi mumkin. 
2010 "Asosiy ishlab chiqarish" schyoti bo’yicha oy oxiriga qoldiq 
tugallanmagan ishlab chiqarish tannarxini (oy oxirida kolgan) ko’rsatadi. 
Analitik hisob xarajat turlari va ishlab chiqariladigan madsulot (ish, xizmat) 
turlari bo’yicha yuritiladi. Xarajatlarning vujudga kelish joylari va boshqa belgilari 
bo’yicha guruxlanishi, shuningdek kalqo’lyasiyali hisob aloxida schyotlar tizimida 
amalga oshirilishi mumkin, u xolda uning tarkibi va qo’llanish uslubi korxonaning 
ishlab chiqarish faoliyati, tarkibi, boshqarishni tashqil etish xususiyatlaridan kelib 
chixadi. Agarda xarajatlarning vujudga kelish joylari va boshqa belgilari bo’yicha 
guruxlanishi, shuningdek kalqo’lyasiyali hisob olish schyotlarining aloxida 
tizimida amalga oshirilmasa, unda 2010 "Asosiy ishlab chiqarish" schyota 
bo’yicha analitik hisob korxona bo’linmalari bo’yicha olib boriladi.