28 «Zamonaviy dunyoda ilm-fan va texnologiya» nomli ilmiy-amaliy konferensiya xalqaro valyuta bozori va o‘zbekistonda valyuta operatsiyalariNİ RİvojlantiRİshning iSTİqbolli yo‘nalishlari Nazarov Azizbek Shuxratovich Jahon iqtisodiyoti va diplomatiya

29 
«Zamonaviy dunyoda ilm-fan va texnologiya» 
nomli ilmiy-amaliy konferensiya 
operatsiyalariga ularga trast xizmati ko‘rsatish operatsiyalari, mijozlarning 
tijorat operatsiyalari, ularning majburiyatlari bo‘yicha to‘lov topshiriqnomalari, 
cheklar, hujjatlashtirilgan akkredetivlar va inkasso vositasida to‘lovlarni amalga 
oshirish operatsiyalari, qimmatli qog‘ozlar bilan bog‘liq opratsiyalar, ularga 
kafolatlar berish va boshqa operatsiyalar kiradi. 
Banklarning o‘z operatsiyalariga xorijiy valyutada kreditlar berish va kreditlar 
olish, depozitlar qabul qilish valyutalarni, qimmatli qog‘ozlarni sotib olish va 
sotish operatsiyalari kiradi. 
O‘zbekiston Respublikasi tijorat banklarining birontasi hozirgi kunga qadar 
xalqaro qimmatli qog‘ozlar bozorining listingiga kirmagan. Bu esa, ularning 
xorijiy valyutadagi yozalgan qimmatli qog‘ozlar bilan bog‘liq operatsiyalarini 
rivojlantirishga to‘sqinlik qiladi. 
Ko‘pchilik holatlarda o‘zaro vakillik munosabatlari ikki tomonlama yoki bir 
tomonlama hisob varaqlari ochish yo‘li bilan amalga oshiriladi. 
Ayni vaqtda, hisob varaqlari ochmasdan turib ham o‘zaro vakillik 
munosabatlarini o‘rnatish mumkin. Bunda xalqaro hisob-kitoblar uchinchi 
bankda ochilgan hisob varag‘i orqali amalga oshiriladi. 
Tijorat banklarining xalqaro hisob-kitob munosabatlarini XIM tizimidagi 
o‘rnini belgilovchi ikkinchi asosiy omil ularning xalqaro elektron to‘lov tizimiga 
ulanishi hisoblanadi. 
O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgandan so‘ng, bank sohasida olib 
borilgan islohatlar natijasida qisqa muddatda milliy elektron to‘lovlar tizimi joriy 
etildi. Buning natijasida O‘zbekiston Respublikasi tijorat banklarida xo‘jalik 
subektlari o‘rtasida to‘lovlar o‘tkazish vaqti keskin ravishda qisqardi. Ushbu 
ma’lumotlar quyidagi diagrammada keltirilgan. 
Bundan tashqari zaxira shakllantirish mumkin bo‘lgan valyutalar (AQSh dollari, 
fund sterling, fransuz franki, nemis markasi, yapon yeni va boshqalar) bir 
tomondan kamaygan bo‘lsada (butun yevpopada yevro ning yagona pul birligi 
sifatida qabul qilinishi natijasida nemis markasi, shvetsariya franki, fransuz 
franki, fund sterling (qisman) kabi zaxira shakllantiradigan valyutalar 
muomiladan chiqib ketishi hisobiga), bir tomondan jahon moliyaviy inqirozi 
davrida neft narxining keskin ko‘tarilishi va neftni eksport qiluvchi yirik 
mamlakatlarning pul birliklarining jahon bozoriga kirib kelishi natijasida jahon 
valyutalari ko‘payib ketdi. 
Konferensiyada qabul qilingan yana bir tamoyilga ko‘ra butun dunyoda erkin 
valyuta kurslari rejimi amal qilishi kerak edi. Lekin hozirda bor-yo‘g‘i jahonning 
23 davlatida ushbu rejim amal qilib, 100 dan ortiq davlatlarda yo qatiy 

---

`