3-Amaliy mashg’ulot Faoliyati xavfsizligini ta’minlashning ergonomika va psixalogik asoslari. Ishning mazmuni

---

3-Amaliy mashg’ulot 
Faoliyati xavfsizligini ta’minlashning ergonomika va 
psixalogik asoslari. 
Ishning mazmuni: Faoliyati xavfsizligini ta’minlashning ergonomika va psixalogik 
asoslarini o’rganish va tahlil qilishdan iborat.
Ergonomika (yunon tili ἔργον - ish + νόμος nómos - qonun) - an'anaviy ma'noda - 
mehnat vazifalarini, ish o'rinlari, ob'ektlar va mehnat ob'yektlarini tartibga soluvchi fan, 
shuningdek, xodimning jismoniy va inson tanasining aqliy xususiyatlari. 
Ergonomika - an'anaviy ma'noda - inson tanasining jismoniy va ruhiy 
xususiyatlariga asoslangan mehnatning vazifalarini, ishlarini, ob'ektlarini va mehnat 
ob'yektlarini, shuningdek, xodimning eng xavfsiz va samarali ishlashi uchun 
mo'ljallangan kompyuter dasturlarini tuzish fani. 
Odamzod jamiyatning mavjudligi – mehnat bilan mehnat sharoitlarini odamga 
moslash masalasi ishlovchilarning ham, ishni tashkil etish bilan shug’ullanadigan 
mutaxassislarni ham azaldan qiziqtirib kelgan. 
Mehnat faoliyatini ilmiy jihatdan o’rganishni amerikalik muxandis U.F.Teylor va 
uning shogirdlari bilan boshlaydilar. Ular ish usullarini muxandisona loyihalash 
konstepstiyasini ishlab chiqib, amaliyotga joriy qilganlar. Shu bilan ergonomikaga asos 
solingan. 
Ishlab chiqarishning keyingi rivojlanishi mehnat jarayonining psixologik jihatlarini 
hisobga olish zaruratini keltirib chiqardi. Shu sababdan qabul qilish, xotira, fikrlash, 
diqqatni jamlash kabi psixologik xislatlar tadqiq etildi, ayrim mehnat jarayonlari uchun 
ish kuchini tanlashda psixodiagnostik usullar ishlab chiqiladi. 
Bunday tadqiqotlar ergonomika oyoqqa turib olishida muhim bosqich bo’ldi, 
mashinalarni odamga yanada ko’proq moslashtirishga yordam berdi. 
XX asrning 20–30–yillarida rossiyalik olimlar mehnatni tashkil etishga boshqacha 
yondoshdilar, ya’ni odam uchun normal ish sharoitlarini, mehnat muhofazasini va 
sog’liqni ta’minlaydigan yo’l turib, texnika vositalari va texnologik jarayonlarini 
loyixalash va hosil qilishni taklif etdilar; bu yo’nalishni ergologiya (odamning ishi 
haqidagi ilm) yoki ergologiya (ish qonunlari haqidagi ilm)deb atadilar. Biroq, bu g’oya
amalda qoror topmadi.
Ergonomika mustaqil fan sifatida shakllanishini, Angliyada, olim K.Marell 
rahbarligida tashkil etilgan “Ergonomik tadqiqotlar jamiyati” bilan bog’laydilar. 
Shunday qilib, turli ilmiy yo’nalishdagi olimlar bitta muammoni hal qilish uchun 
birgalashib kurashdilar. 
Bu muammo ish jarayonida texnika vositalari va tizimidan foydalanayotgan 
odamning samarali mehnat faoliyatini loyihalash edi. 
Fandagi yangi yo’nalish “ergonomika” (yunoncha so’z bo’lib, ergon – ish + nomos 
– qonun) deb atala boshladi. Bu atamani birinchi bo’lib, 1857–yili polshalik tabiatshunos 
Voytex Yastshembovski, o’zining “Ergonomika yoki tabiat ilmi qonuniyatlariga 
asoslangan, mehnat haqidagi fan ocherklari” degan ilmiy ishida bayon etgan. Bu fan turli 

---

mamlakatlarda turlicha aytiladi. Masalan, AQShda – “Insoniy omillarni tadqiq etish”, 
Germaniyada – “Antropotexnika” va h.k. 
“Ergonomika”so’zi ilmning yangi sohasi bo’lib, shu paytgacha ma’lum bo’lgan 
fanlarning birontasiga to’liq taaluqli emas edi, u bir vaqtning o’zida ikki jarayon: nazariy 
bilimlar differenstiastiyasi va integrastiyasidan iborat bo’lgani uchun ishda ham, tilda 
ham o’rnashib qoldi. Ergonomika differenstiastiya tufayli odamning mehnat faoliyati 
haqidagi fandan ajralib chiqdi, integrastiya tufayli – odamning mehnat faoliyati bilan 
yaqin bilimlardan foydalandi. Shunday qilib, ergonomika boshqa fanlar bilan jipslikda 
rivojlanib kelyapti. Fanlararo bu bog’lanishlar ikki tomonlama foydalidir. 
Avvalo shuni ta’kidlash lozimki, ergonomika o’z holicha bir – biri bilan 
bog’lanmaydigan fanlar majmuasiga tayanadi.
7 – rasm. 
Ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanishi bilan birga mehnat jarayonini 
tashkillashtirish va boshqarish vazifalari ham o’sdi, mehnatning yangi turlari yuzaga 
keldi