3-Amaliy mashg’ulot Mavzu: Elka kamari va qo’l erkin qismi suyaklari: tuzilishi, yoshga doir xususiyatlari

QO‘LNING ERKIN TURGAN BO‘LIMIDAGI SUYAKLAR
Yelka suyagi (humerus, 28-rasm) rosmana uzun naysimon suyaklar turkumidan bo‘lib, unda tana – diafiz (corpus humeri), ikkita (yuqori va pastki) uchi – epifizlar va ular o‘rtasida joylashgan metafiz farqlanadi.

Yelka suyagining yuqori uchi sharsimon to‘mtoq boshcha (caput humeri) bo‘lib tugaydi. Boshcha suyakning qolgan boshqa qismlaridan unchalik chuqur bo‘lmagan ariqcha – anatomik bo‘yincha (collum anatomicum) orqali ajralib turadi; ana shu bo‘yinchaning pastki tomonida ikkita do‘mboqcha (lateral tomonda kattarog‘i – tuberculum majus va bir oz oldingi tomonda kichigi – tuberculum minus) joylashgan. Har qaysi do‘mboqchadan pastga qarab bittadan g‘adir-budur qirra crista tuberculi majoris (katta do‘mboqdan) va crista tuberculi minoris (kichik do‘mboqdan) ketgan. Ana shu ikkala do‘mboq va g‘adir-budur qirralar orasida egatcha (sulcus intertubercularis) bo‘lib, undan yelkaning ikki boshli muskuli uzun boshining payi o‘tadi. Do‘mboqcha va qirralarga muskullar kelib yopishadi. Yelka suyagining do‘mboqchalardan pastki qismi xipcharoq bo‘lib, xirurgik bo‘yin (collum chirurgicum – yelka suyagi ko‘proq ana shu joyidan sinadi) deb ataladi va suyak tanasi (diafiz) ni epifizga qo‘shib turadi.

Yelka suyagi tanasining yuqori qismi silindr shaklida, pastki qismi uch chekkali bo‘ladi. Chekkalar orasida orqa yuza, oldingi lateral yuzalar – facies posterior, facies anterior, lateralis, oldingi medial yuza – facies anterior medialis va suyakning oldingi lateral yuzasida deltasimon g‘adir-budur (tuberositas deltoidea) joylashgan. G‘adir-budurning pastidan bilak nervi uchun spiralsimon egat (sulcus nervi radialis) boshlanib, suyak orqa yuzasini aylanib pastga tushadi-da, lateral qirrada tugaydi.

Yelka suyagining pastki kengaygan uchi ikki tomonida g‘adir-budur tepachalar hosil qilib tugaydi: medial tepacha (epicondylus medialis) va lateral tepacha (epicondylus lateralis). Tepachalar yuqoriga medial va lateral qirralar bo‘lib davom etadi. Medial tepacha ko‘proq o‘sgan bo‘lib, orqa yuzasida tirsak nervi joylashadigan egatcha (sulcus nervi ulnaris) ko‘rinadi.

28-rasm. Yelka suyagi (humerus). Old yuzasi.

1 – caput humeri; 2 – collum anatomicum; 3 – tuberculum minus; 4 – collum chirurgicum; 5 – crista tuberculi minoris; 6 – facies anterior medialis; 7 – foramen nutricium; 8 – margo medialis; 9 – fossa coronoidea; 10 – epicondylus medialis; 11 – trochlea humeri; 12 – capitulum humeri; 13 – epicondylus lateralis; 14 – fossa radialis; 15 – margo lateralis; 16 – facies anterior lateralis; 17 – tuberositas deltoidea; 18 – crista tuberculi majoris; 19 – sulcus intertubercularis; 20 – tuberculum majus.

Ikkala tepacha orasida bilak suyaklari bilan birlashadigan bo‘g‘im yuzasi bo‘lib, u ikki bo‘lakka ajralgan: medial tomonda ko‘ndalang joylashgan va tirsak suyagi bilan birlashadigan g‘altagi (trochlea humeri) bo‘lsa, lateral tomonda bilak suyagi bilan birlashish uchun yarimsharga o‘xshash bo‘g‘im yuzali boshchasi (trochlea humeri) bor. G‘altakning tepasida oldingi tomonda toj chuqurchasi (fossa coronoidea) ko‘rinadi va tirsak suyagining toj o‘sig‘i kirib turadi. Toj chuqurchasining lateral tomonidan bilak suyagining boshi kirib turishi uchun chuqurcha (fossa radialis) joylashgan. G‘altakning tepasida, orqa tomonda tirsak suyagining tirsak o‘sig‘i kirib turadigan chuqurcha (fossa olecrani) bor.