3 Fəsil I. Lənkəran vilayətinin fiziki-coğrafi şərati

2.2. Torpaqların ekoloji qiymətləndirilməsinin metodoloji cəhətləri

Torpaq örtüyü biosferin vacib komponenti və müstəqil təbiət cismi kimi torpaqəmələgətirən abiotik( relyef,iqlim, ana suxur), biotik ( bitki örtüyü və heyvanlar) və antropogen amillərin təsiri nəticəsində formalaşmışdır. Torpaq və onu formalaşdıran amillərin bu cür qarşılıqlı əlaqədə qiymətləndirilməsi, qeyd edildiyi kimi, Q.Ş.Məmmədovun [7] fikrincə, torpaqların ekoloji qiymətləndirilməsinin predmetini təşkil edir.

Bütün elmi araşdırmalarda olduğu kimi, torpaqların ekoloji qiymətləndirilməsini də emprik məlumatların toplanması, onun işlənilməsi və sistemləşdirilməsi prinsipinə əsaslanır. Lənkəran vilayəti torpaqlarının ekoloji qiymətləndirilməsinin ümumi sxemi Q.S.Məmmədovun[ 7] təklif etdiyi metodiki yanaşma əsasında aparılmışdır. Tədqiqatların ardıcıllığının ümumi sxemi aşağıdakı kimidir:

1. Lənkəran vilayəti torpaqları münbitliyinə və ayrı-ayrı kənd təsərrüfatı bitkilərinin məhsuldarlığına təsir göstərən ekoloji amillərin aşkara çıxarılması və səciyyələndirilməsi ;

2. Torpaqların sabit diaqnostik əlamətlərinin və dəyişkən göstəricilərinin qiymət meyarları və təshih əmsalları kimi seçilməsi, riyazi-statistik təhlili və kənd təsərrüfatı bitkilərinin məhsuldarlığı ilə korelyativ əlaqəsinin tapılması;

3. Çay, üzüm, tərəvəz, taxılaltı və bu bitkilər üçün yararlı hesab edilən digər torpaqlarınkun aqroekoloji əsasda bonitirovkasının aparılması, əsas bonitet şkalalarının qurulması, torpaq yarımtiplərinin əsas bonitet ballarının müəyyən edilməsi, torpaq-iqlim düsturlarının və təshih əmsallarının tətbiqi ilə torpaq növmüxtəlifliklərinin yekun bonitet ballarının tapılması, torpaqların aqroistehsalat qruplaşdırılmasının aparılması və torpaqların müqayisəli dəyərlilik əmsalının tapılması;

4. Lənkəran vilayəti torpaqlarının bonitet və aqroistehsalat qruplaşdırılması kartoqramlarının tərtibi;

5. Çay, üzüm, tərəvəz, taxıl, bitkilərinin formalaşdığı mühitə olan ekoloji tələbini nəzərə almaqla torpaqların ayrı-ayrı əlamətlərinin təzahür dərəcəsinə görə xüsusi qiymətləndirmə şkalalarının hazırlanması;

Tədqiqatların aparılma ardıcıllığından göründüyü kimi, torpaqların ekoloji qiymətləndirilməsi sistemi onların müqayisəli qiymətləndirilməsini, yəni bonıtirovkasını da əhatə etməklə bütövlükdə torpağın ekoloji şəraitinin kompleks qiyətləndirilməsi kimi çıxış edir. Məhz bu cür yanaşma Q.Ş.Məmmədovun[ 7 ] fikrincə, torpaqların ekoloji qiymətləndirilməsinin metodoloji əsasını təşkil edir. Digər tərəfdən, məlum olduğu kimi torpaqəmələgətirən amillərin hər cür dəyişkənliyinə həssaslıq göstərir. Bu da ayrı-ayrı torpaq və torpaq zonası üzrə ekoloji şəraitin qiymətləndirilməsinin mümkünlüyü ideyasının əsasını təşkil edir.

Hər bir obyektin elmi –nəzəri və metodoloji cəhətləri ilə yanaşı, onun öyrənilməsi üsullarının, metodikasının düzgün seçilməsinin də əhəmiyyəti böyükdür.