3-kurslar uchun O‘quv-uslubiy majmua

Tarbiya vositalari. Pedagogik jarayonda tarbiyani samarali tashkil etishda muayyan vositalardan ham foydalaniladi. Vosita (arabcha so‘z bo‘lib, chora, tadbir, usul, o‘rta, o‘rtadagi) – bu “biror maqsadga erishish yoki biror ishni amalga oshirish uchun dastak bo‘lib xizmat qiladigan narsa, qurol”, “biror narsani amalga oshirish uchun xizmat qiladigan, foydalaniladigan narsa, omil”⁸dir.
V.A.Slasteninning tahriri ostida chop etilgan “Pedagogika” darsligi⁹da pedagogik jarayonda qo‘llaniladigan vositaning, bir tomondan, faoliyatning turli ko‘rinishlari, ikkinchi tomondan, pedagogik faoliyatda qo‘llaniladigan moddiy va ma’naviy madaniyatga oid barcha predmetlar majmui ekanligi, ko‘p holatlarda metodik usullar, hatto metodlarning o‘zini ham ta’lim va tarbiya vositalari bilan bir deb qabul qilinishi aytib o‘tiladi.
Pedagogik manbalarda kishilik faoliyatini ham tarbiya sifatida qabul qilish zarurligi e’tirof etilgan¹⁰. K.D.Ushinskiy o‘qish va mehnatni shaxs ongi, his-tuyg‘ulari va xulq-atvoriga ta’sir etuvchi vosita sifatida e’tirof etadi. Pedagogning qayd etishicha, o‘yin, o‘quvchining ishi va o‘qishidan tashqari, uning hayoti – o‘rtoqlari, tarbiyachilari (o‘qituvchilar, ota-onasi)ga bo‘lgan munosabatini ham vosita deb qabul qilish mumkin.
Mehnat shaxsni tarbiyalashning eng ta’sirchan vositasidir. Zero, mehnat yordamida shaxsda ma’naviy-axloqiy va estetik his-tuyg‘ular shakllantiriladi, bilim, ishonch, e’tiqod, g‘oyalar hosil qilinadi, xarakter, iroda va boshqa sifatlar tarbiyalanadi.
Demak, tarbiyaning rag‘batlantiruvchi vositalari: maqtov so‘zlarini bayon qilish, rahmatnoma bildirish, mukofotlash kabilar bo‘lsa, jazolovchi vositalari – koyish, tanqid qilish, tanbeh berishda ishlatiladigan so‘zlar, og‘zaki hayfsan berish, yig‘ilishda muhokama qilish, boshqa sinf yoki maktabga o‘tkazish, mas’ul organ qaroriga ko‘ra ta’lim muassasasidan haydash, axloq tuzatish muassasalariga yuborish kabilar sanaladi.
Yuqoridagi fikrlarga tayangan holda “tarbiya vositalari” tushunchasini shunday ta’riflash mumkin: