3-labaratoriya mashg’uloti. Ma’lumotlarning axborotli modellari tayanch so’z va iboralar

Relyatsion tizim. Relyatsion tizim 1970 yilda IBM firmasining xodimi E.F.Kodd tomonidan taklif etilgan bo’lib, hozirgi paytda eng ko’p tarqalgan tizimlar qatoriga kiradi. Chunki bu tizimda ma'lumotlar orasida eng qulay bog’lanishlarni amalga oshirish mumkin.
Ma'lumotlarning relyatsion MBdeliga MBs holda yaratilgan ma'lumotlar bazasiga ma'lumotlarning relyatsion bazasi deyiladi. Ma'lumotlarning relyatsion tizimini yaratish va undan foydalanish uchun yaratilgan tizimga ma'lumotlar bazasini boshqarishning relyatsion tizimi deyiladi. Ma'lumotlarning jadval ko’rinishida saqlanishiga ma'lumotlarning relyatsion MBdeli deyiladi.
Relyatsion tizimdagi elementlarda shajaraning yo’qligi tufayli bu qulaylikka erishiladi. Axborotni izlashda barcha elementlardan kalit sifatida foydalanish mumkin. Ya'ni ixtiyoriy tuzilishga ega ma'lumotni ikki o’lchamli jadval ko’rinishiga keltirish mumkin. Relyatsion tizim sifatida telefon ma'lumotnomasini tuzish masalasini ko’rib chiqamiz. Masalan, «har bir telefon nomeri ko’rsatilgan abonentning manzili, uning kategoriyasi belgilangan ro’yxatni tuzing» kabi o’qiladi.
Ma'lumotnoma bir necha turdagi ob'ektlardan tashkil topgan. Ob'ekt uchun quyidagi ma'lumotlarni tanlab olamiz:

• 
  Telefon raqami.
  
• 
  Abonent ismi (ismi, sharifi va h.k.)
  
• 
  Abonent manzili.
  
• 
  Abonent kategoriyasi (umumiy, shaharlararo aloqasi ta'qiqlangan, ...).
  

Barcha ma'lumotlarni matnli deb hisoblaymiz. Bu ma'lumotlarga quyidagi nomlanish va uzunliklarni beramiz:

«Kategoriyalar» atamasi sifatida ikki harfli kodlardan foydalanamiz; UK — umumiy kategoriya, ShT — shaharlararo aloqa ta'qiqlangan kategoriya va hokazo. U holda ma'lumotnomani quyidagi jadval ko’rinishida tasvirlash mumkin:

Ushbu jadvalni biror fayl (masalan, Telefon) ko’rinishida kompyuter diskiga o’tkazilsa, telefon ma'lumotnomasi - telefonlar ma'lumot bazasiga ega bo’lamiz (omborni qayta ishlashni avtomatlashtirish mumkin bo’ladi).