3-laboratoriYaliq jumis

3-LABORATORİYALIQ JUMIS


3-LABORATORİYALIQ JUMIS
Tema: Payda etiwshi, qaplawshı, mexanik, o`tkiziwshi toqımalar. Olardın` tu`rleri, du`zilisi.
Temanıń maqseti. Toqımalar haqqında ulıwma túsinik payda etiw. Olardıń bir-birinen parqın hám dúzilisin úyreniw.
Kerekli áspablar hám materiallar: mikroskop, suw, lantset, pintset, pipetka, fil`tr qaǵaz, buyım aynası, qaplaǵısh aynalar, preparoval iyne, probirka, asqabaq paqalı, japıraq, paxta japıraǵı, fiksatsiyalanǵan almurt miywesi, mákke paqalı, tut qabıǵı, xlortsink, yod, glitserin, xlorogidrat eritpesi, almas, floroglyutsin, xlorid kislota hám turaqlı mikropreparatlar.
Ulıwma túsinik. Ósimliqorǵan izmi hár túrli toqımalardan quralǵan. Forması jaǵınan uqsas bolǵan hám málim bir yamasa bir neshe wazıypán ı atqaratuǵın kletkalar toparına toqıma delinedi. Ósimlik toqımaları kelip shıǵıwı, forması, wazıypasına kóre bir neshe túrge bólinedi. Kelip shıǵıwı jaǵınan toqıma embrional hám turaqlı boladı.
Embrional toqıma dep, ózinde basqa toqımalardı payda etetuǵın toqımaǵa aytıladı. Toqımalar ósimlik organizminde atqaratuǵın wazıypasına qarap tiykarınan bes túrli; payda etiwshi (embrional), qaplawshı, mexanikalıq, ótkiziwshi hám tiykarǵı toqımalarǵa bólinedi.
Payda etiwshi toqıma yamasa meristema. Meristema, yaǵnıy embrional toqımalar ósimliktiń ósiw tochkasında, paqalı hám tamırdıń ósiw konusında boladı. Ósiw konusındaǵı kletkalardıń bóliniwi esabına tamır hám paqalı boyına ósedi. Birlemshi merisistema kletkaları, ádette parenxima, yaǵnıy bir túrli mayda juqa Tsellyuloza qabıqlı kletkalardan ibarat. Onıń tsitoplazması qoyıw hám yadrosı úlken boladı. Ósiw konusındaǵı dáslepki bir kletkanıń izbe-iz bóliniwi nátiyjesinde hár túrli toqımalar payda boladı. Bul toqımalardıń ayırımları, keyin ala dáslepki payda etiwshi toqıma-prokambiy kletkalarǵa aylanadı. Olardıń bóliniwi nátiyjesinde birlemshi aǵashlıq (ksilema) hám birlemshi lub (floema) payda boladı. Bir úlesli ósimlikler de prokambiy pútinley sarplanıp ketedi, eki úlesli ósimlikler de bolsa prokambiy kletkalarınıń bir bólimi qayta bólinedi hám ekilemshi payda etiwshi toqıma kambiyge aylanadı. Kambiy bólinip shetke qaray ekilemshi lub, orayǵa qaray ekilemshi aǵashlıq qatlamların payda etedi, nátiyjede ósimlikler enine ósedi.
Sonday etip, payda etiwshi toqımalar ósimlikler tirishiliginde úlken áhmiyetke iye, sonlıqtan olardıń qatnasıwısız ósimlikler boyına hám enine óspeydi.