3. Lizing operatsiyalari va uning asosiy elementlari Lizing shartnomasi va turlari

Birinchidan, lizing hamma kalitlarini talab qiluvchi biznesdir.
Banklar esa katta pul resurslariga egalar.
Ikkinchidan, lizing xizmatlari o‘zining iqtisodiy xarakteriga ko‘ra bankning kreditlashiga o‘xshashdir va unga o‘ziga xos muqobildir. Moliyaviy bozordagi raqobat banklarni bu operatsiyalarni faollik bilan kengaytirishga undaydi. Bu esa banklarni lizing operatsiyalarini amalga oshiruvchi fi rmalarning 1-kategoriyasig a olib keldi.
Shu bilan birga, banklar mustaqil lizing kompaniyalarini nazorat qiladilar, ya’ni ularga kredit beradilar. Lizing jamiyatlarini kre ditlash orqali, lizing oluvchini bilvosita tovar-kredit shaklida mo liyalashtiradilar.
Lizing muddati. Lizing davri deganda, lizing shartnomasining muddati tushuniladi. Chunki lizing uzoq muddatli ijara ning o‘ziga xos shaklidir. Lizing shartnomasining muddatini belgilashda liz ingga beruvchi va lizingga oluvchilar quyidagi holatlarni hisobga oladilar.
Uskunaning ishlash muddati. Bu uskunaning mexanik-iqtisodiy ma’lumotlari bo‘yicha aniqlanadi. Lizing shartnomasi uskunaning, ijara beruvchining shartlarini hisobga olgan holda muddatidan oshmasligi kerak. Bitim muddati qonun orqali cheklanishi mumkin.
Uskunaning amortizatsiya muddati. Bu hukumat organlari tomonidan belgilanadi. Moliyaviy lizingda shartnoma muddati, odatda, amortizatsiya muddati bilan mos keladi.
Ancha unumdorlik yoki arzon o‘xshash bitimlarning paydo bo‘lish sikli. Bu omillarni hisobga olish, asosan, qisqa muddatlarda ishlab chiqaradigan mahsulotni yangilashtiradigan sohalarni o‘z ichiga oladi.
Infl atsiya jarayonlarining dinamikasi. Lizing beruvchi uchun tez o‘suvchi infl atsiya sharoitida o‘zgarmas ijara to‘lovi ostida uzoq muddatga shartnoma tuzish foydali emas. Shuning uchun narxlarning tushish davrida lizing beruvchi uzoq muddatga shartnoma tu zishga harakat qiladi.
Ssuda-kapital bozorining konyunkturasi va uning rivojlanish tendensiyasi. Lizing kompaniyalari bank kreditlarini keng masshtabda ishlatadilar. Bank kreditlarining foizi uzoq muddatli kreditlarniki bo‘lib, bu esa lizing shartnomasida foizlarga bevosita ta’sir ko‘rsatadi.
Lizing qiymati. Lizing operatsiyalari qiyin jarayon bo‘lib, bu lizing (ijara) to‘lovlarining qiymatini aniqlashdir. Qisqa va o‘rta muddatli ijarada arenda to‘lovlarining summasi ijaraga olinadigan tovarlar bozorining konyunkturasi orqali aniqlanadi.
Uzoq muddatli ijara to‘lovlari hisob-kitobida shartnoma obyektining qiymati va lizing shartnomasining davom etish muddati bilan bog‘liq metodik holda asoslangan hisob-kitoblar amalga oshiriladi. Ko‘pgina iqtisodchilar uchun lizing shartlari va hujjatlashtirish ancha qiyin ish hisoblanadi. U maxsus tayyorgarlik va malakani talab etadi. Ijara to‘lovining tartibiga quyidagi asosiy elementlar kiradi.

• 
  amortizatsiya;
  
• 
  shartnomani amalga oshirish uchun ijaraga beruvchi tomoni-dan jalb etiladigan resurslar uchun to‘lovlar;
  
• 
  ijaraga beruvchining ko‘rsatadigan xizmatlari uchun olgan daromadini o‘z ichiga olgan lizing marjasi (1–3 %);
  
• 
  risk bo‘yicha miqdori, ya’ni ijaraga beruvchi o‘ziga olgan tur-li xildagi risklarning miqdori.