3-maʼruza. Mexanizmlarning sinfini aniqlash

3-MAʼRUZA.

Mexanizmlarning sinfini aniqlash.
Rеja:
1. Chebishev formulasi
2. Assur-Artobolevskiy uslubida mexanizmlarni sinflarga ajratish
3. Mexanizmlarning strukturaviy klassifikatsiyasi

Mexanizmlar kinematik juftlardan tashkil topganligi munosabati bilan mexanizmlarning erkinlik darajasini hisoblash maqsadga muvofiqdir.

Fazoda ta bo‘g‘inga ega bo‘lgan va p_1, p_2, p_3, p_4, p₅ kinematik juftlardan iborat mexanizm ishlayapti deb faraz qilsak, u holda uning fazodagi erkinlik darajasi quyidagicha bo‘ladi:
(1)
bu yerda, qo‘zg‘aluvchan bo‘g‘inlar soni, barcha kinematik juftlarning mexanizm harakatiga qilgan cheklanishlari soni.
Modomiki, mexanizm tarkibida p_1, p_2, p_3, p_4, p₅ kinematik juftlar mavjud ekan, u holda
(2)
bo‘ladi va (1) formula quyidagicha yoziladi.
. (3)
Yuqorida keltirilgan (3) formula fazoviy mexanizmlarning erkinlik darajasini aniqlovchi Somov –Malishev formulasi deyiladi.
Agar mexanizm tekislikda harakatlansa, yaʼni tekis mexanizm bo‘lsa, u holda tekislikdagi bo‘g‘inning erkin harakatlari soni uchtaga teng ekanligini e’tiborga olsak, quyidagini hosil qilamiz:
. (4)
Yuqorida keltirilgan (4) formula tekis mexanizmlar uchun Chebishev formulasi deyiladi.

Mexanizmlarni Assur-Artobolevskiy uslubida sinflarga ajratish

Hozirgi texnika fanlarida, jumladan «Mexanizm va mashinalar nazariyasi» fanida mexanizmlarni sinflarga ajratish Assur-Artobolevskiy uslubida olib boriladi. Bu usulga binoan mexanizm sinfi ularning yetaklanuvchi qismiga bog‘liqdir.

1914 yilda Petrogradlik professor L.V.Assur mexanizmlar tuzilishini yetaklovchi bo‘g‘inga (bo‘g‘inlarga) o‘ziga xos kinematik zanjirlarni ketma-ket va parallel ulash orqali tuzilganligini tushuntirib beradi. Bunday zanjirlarni Assur guruhlari deyiladi va ularning erkinlik darajasi bo‘ladi. Demak, Assur guruhlari uchun

Assur tarkibida faqat sinf mavjud bo‘lgan guruhlarni ko‘rib chiqadi. U holda (5) quyidagicha yoziladi:
_yoki
ekanligi kelib chiqadi. Demak, Assur guruhlarida bo‘g‘inlar soni juft bo‘lishi kerak. Ikkita bo‘g‘indan va uchta sinf kinematik juftlardan tashkil topgan, yaʼni , bo‘lgan Assur guruhi sinf ikkinchi tartibli Assur guruhi deb qabul qilingan.
sinf ikkinchi tartibli Assur guruhi o‘z navbatida besh ko‘rinishga egadir. 8-rasmda sinf ikkinchi tartibli Assur guruhlarining besh xil ko‘rinishlari tasvirlangan.



8-rasm.


1) sinf 2-tartibli 1-ko‘rinishli Assur guruhi;
2) sinf 2-tartibli 2-ko‘rinishli Assur guruhi;
3) sinf 2-tartibli 3-ko‘rinishli Assur guruhi;
4) sinf 2-tartibli 4-ko‘rinishli Assur guruhi;
5) sinf 2-tartibli 5-ko‘rinishli Assur guruhi;


Agar bo‘g‘inlar soni bo‘lsa, u holda bo‘ladi, bunday guruhlarni sinf uchinchi ko‘rinishli Assur guruhi deyiladi. 9-rasmda sinf uchinchi tartibli Assur guruhi tasvirlangan.


Agar bo‘lsa, u holda bo‘ladi, bunday guruh sinf Assur guruhi bo‘ladi. 10-rasmada sinf to‘rtinchi tartibli Assur guruhi tasvirlangan.
Shunday qilib, mexanizmlarni Assur-Artobolevskiy uslubida sinflarga ajratish quyidagicha olib boriladi:

9-rasm. 10-rasm.

• 
  berilgan mexanizmning tasviri chiziladi va unda
  

yetaklovchi bo‘g‘inlar ko‘rsatiladi;

• 
  mexanizmning erkinlik darajasi aniqlanadi;
  
• 
  mexanizm tasviridan Assur guruhlari ajratib olinadi, eng avvalo sinf Assur guruhlari ajratiladi. Mabodo sinf Assur guruhlarini ajratish imkoniyati bo‘lmasa, u holda sinf yoki sinf Assur guruhlari ajratiladi. Bu yerda mexanizm tasviridan Assur guruhlarini ajratganda uning erkinlik darajasi o‘zgarmasligi kerak va yetaklovchi bo‘g‘in (bo‘g‘inlar) qolguncha ajratishni davom ettirish kerak;
  

• 
  mexanizmning tuzilish formulasi yoziladi. Tuzilish formulasini yozishda yetaklovchi bo‘g‘inni birinchi sinf mexanizmi deb qaraladi va u bilan ulangan Assur guruhlarining birikish tartibi e’tiborga olingan holda yoziladi, yaʼni
  

deb yozilgan tuzilish formulasi quyidagicha o‘qiladi: