3-Mavzu. Asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlar va ularni hisoblash
Reja 1. Milliy iqtisodiyotni tahlil qilishda qo’llaniladigan asosiy ko’rsatkichlar. 2. Yalpi ichki mahsulot tushunchasi va uni hisoblashning asosiy shartlari. 3.YaIM ni ishlab chiqarish uslubida aniqlash. 4. YaIMni xarajatlar bo’yicha hisoblash. 5. YaIM ni daromadlar bo’yicha hisoblash. 6. Milliy hisobchilik tizimidagi boshqa ko’rsatkichlar va ular o’rtasidagi nisbat. 7. Nominal va real YaIM. 8. Asosiy makroiqtisodiy ayniyatlar.
1. Milliy iqtisodiyotni tahlil qilishda qo’llaniladigan asosiy ko’rsatkichlar Mamlakat iqtisodiyoti rivojlanishini tahlil qilish, milliy iqtisodiyot rivojlanishidagi muammolarni aniqlash hamda uni yanada rivojlantirish bo’yicha chora-tadbirlar ishlab chiqarish uchun bir qator iqtisodiy ko’rsatkichlardan foydalaniladi. Alohida firmalar faoliyatiga baho berishda qo’llaniladigan ko’rsatkichlardan farqli tarzda bu ko’rsatkichlar milliy iqtisodiyotning barcha sub’yektlari faoliyatiga umumiy baho berish, makroiqtisodiy tahlil o’tkazish, mamlakat iqtisodiyotining jahon xo’jaligida raqobatga bardoshliligi darajasini aniqlash imkonini beradi.
Bu ko’rsatkichlarga quyidagilar kiradi:
· Yalpi ichki mahsulot (YaIM), Sof ichki mahsulot (SIM), Yalpi milliy daromad (YaMD), Sof milliy daroimad (SMD), shaxsiy daromad (ShD), Shaxsiy tasarrufidagi daromad (ShTD), Iste’mol(S), Jamg’arish (S) ko’rsatkichlarining hajmi va o’sish sur’atlari;
. iqtisodiyotning tarkibiy tuzilishi;
. mamlakat eksporti va importi hajmi, tarkibi, YAIMdagi ulushi va o’sish suratlari;
. resurslardan foydalanishning samaradorligini xarakterlovchi ko’rsatkichlar (Mehnat unumdorligi, Fond qaytimi);
· davlat byudjeti taqchilligi, deflyator, iste’mol baholari indeksi, inflyatsiyaning o’sish sur’atlari;
· ishsizlik darajasi va ishsizlar soni, aholining ish bilan bandlik darajasi;
· aholining moddiy ne’matlar va xizmatlar iste’moli hajmi, ularning jamg’armalari, ish haqining quyi miqdori va boshqalar.
Davlat byudjeti taqchilligi va inflyatsiya surati kabi ko’rsatkichlar umumiy makroiqtisodiy vaziyatga baho berishda qo’llanilsa, YaIM, SIM, YaMD, SMD, ShD, ShTD, S, S ko’rsatkichlari milliy ishlab chiqarishning parametrlarini va dinamikasini tahlil etishda foydalaniladi.
Bu ko’rsatkichlar iqtisodiyotning barcha sub’yektlari faoliyatlari natijasi sifatida aniqlanib, ularni hisoblashning asosini Milliy hisobchilik tizimi(MHT) tashkil etadi. MHT mamlakat buxgalteriyasi vazifasini o’tagani holda uning standartlaridan kelib chiqqan holda makroiqtisodiy ko’rsatkichlarni hisoblash, mamlakatlararo taqqoslovlarni amalga oshirish imkonini beradi.
Mamlakat iqtisodiyotining haqiqiy holatini o’rganish, unga tizimli baho berish uchun yuqorida sanab o’tilgan barcha ko’rsakichlardan foydalanish zarur, aks holda bir tomonlama yondoshuvga yo’l qo’yilishi mumkin.
