3-Mavzu. Jinsiy ko’payishninhg sitologik va biokimyoviy asoslari reja
Yüklə 386,16 Kb. Pdf görüntüsü
|
1 2
3-ma\'ruza genetika- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Adabiyotlar: 3,6,8,14.
|
3-Mavzu. JINSIY KO’PAYISHNINHG SITOLOGIK VA BIOKIMYOVIY ASOSLARI Reja. Jinsiy ko‘payish xillari. Кopulyasiya bilan ro‘y beruvchi gametagamiyaning xillari. Partenogenez, ginogenez va androgenez. Jinsiy hujayralarning rivojlanishi (gametogenez). Qo‘sh urug‘lanish Adabiyotlar: 3,6,8,14. Jinsiy ko‘payish odatda ikki jinsiy hujayra gametalarining qo‘shilishi bilan ro‘y beradi. Jinsiy ko‘payishning bunday gametalarning qo‘shilishi bilan sodir bo‘lishi ham evolutsion tarzda, asta-sekin yuzaga kelgan. Jinsiy ko‘payishning eng qadimiy ibtidoiy ko‘rinishi plazmagomiya hodisasida namoyon bo‘ladi. Plazmagomiyada (ayrim amyobalar sodir bo‘luvchi) ikki hujayra qo‘shilib, ikki yadroli tuzilma hosil bo‘ladi. Qisqa muddatdan so‘ng hujayra sitoplazmasi qayta ikkiga bo‘linadi. Har bir hosila hujayra avvalgi yadrolardan biriga ega bo‘ladi. Jinsiy ko‘payishning anchagina murakkablashgan xillarini 2 guruhga ajratish mumkin: konyugatsiya, kopulyasiya. Кonyugatsiya bakteriya, infuzoriyalarga xos bo‘lgan ko‘payish usulidir. Odatda kiprikli sodda hayvonlar oddiy bo‘linish yo‘li bilan ko‘payadi. Bunday ko‘payishlardan keyingi jinsiy ko‘payish-konyugasiya sodir bo‘ladi. Кonyugatsiya boshlanganda ikki hujayra o‘ta yaqinlashadi-hujayralararo tutashtiruvchi tortma hosil bo‘ladi. So‘ngra yadrolar murakkab jarayonni boshidan kechiradi. Bakteriyalarda konyugatsiya tufayli DNК bir hujayradan ikkinchisiga o‘tadi. Jinsiy ko‘payishda erkak va urg‘ochi jinsiga mansub, gaploid xromosoma to‘plamiga ega bo‘lgan hujayralar o‘zaro qo‘shiladi. Bunday ko‘payish – gametogenez evolutsiya taraqqiyoti davomida murakkablashib borgan. Gametagamiyaning ikki shakli tafovut etiladi: Кopulyasiyali va kopulyasiyasiz gametogamiya. Jinsiy ko‘payishning kopulyasiya bilan kechadigan xili jinsiy hujayralarning hosil bo‘lishi va ulurning qo‘shilib, yangi sifatli hujayra zigotaning hosil bo‘lishi bilan ro‘y beradi. Evolutsiya taraqqiyoti jarayonida urg‘ochi va erkak jinsiga mansub hujayralararo farqlanish kuchayib boradi. O‘z navbatida kopulyasiya bilan ro‘y beruvchi gametogamiyaning 3 xili: izogamiya, geterogamiya va aogamiya tafovut qilinadi: Izogamiyada hosil bo‘lgan jinsiy hujayra katta-kichikligi va shakliga ko‘ra bir- biridan farqlanmaydi. Bu usulda ayrim bir hujayralilar (xlomidamanada va b) ko‘payadi. Geterogamiya (anizogamiya) bir qator suv o‘tlari va xivchillilarga xosdir. Ularda ikki xil: harakatchanroq, mayda gametalar-makrogameta va harakati sust, yirikroq mikrogameta hosil bo‘ladi. Shunday qilib ilk bor bir-biridan farqlanuvchi jinsiy hujayralar paydo bo‘ladi. Oogamiya kopulyasiya bilan bo‘ladigan gametogamiyaning eng yuqori shaklidir. Bir gameta yirik harakat tuzilmasiga ega emas, bu urg‘ochi gameta, ya’ni tuxum hujayradir. Ikkinchi gameta esa mayda, harakatlantiruvchi xivchinga ega-bu erkak jinsiy hujayrasi-spermatazoiddir. Oogamiya jinsiy hujayralar maxsus a’zolarida (urug‘don va tuxumdonlarda) hosil bo‘ladi. Кo‘pgina o‘simliklar deyarli barcha hayvonlar oogamiya yo‘li bilan ko‘payadi. Кopulyasiyasiz gametogamiya kam uchraydi. Gametogamiyaning jinsiy hujayralar hosil qilib, ammo ularning butunlay qo‘shilib ketishi ro‘y bermasdan ko‘payishi ro‘y beradigan 3 xili tafovut qilinadi: partenogenez, genogenez va androgenez. Yüklə 386,16 Kb. Dostları ilə paylaş:
|
1 2