3-mavzu. Prokariotlarning morfologiyasi va hujayra tuzilishi Reja
Yüklə 1,05 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2-jadval Prokariot va eukariot organizmlar belgilarini o‘zaro taqqoslash
|
uglerod granulalari
(SHlegel,1972) YAdro apparati sodda (diffuz holda) bo‘lgan mikroorganizmlar prokariotlar deyiladi. Prokariot hujayralarda yadro bilan sitoplazma orasida aniq chegara yo‘q, yadro membranasi bo‘lmaydi. Ularda DNK maxsus strukturaga ega emas. SHuning uchun prokariotlarda mitoz va meyoz jarayonlari amalga oshmaydi. Ribosomalari esa 70 S ni tashkil qiladi. Mitoxondriya va xloroplastlarga ega emas. Mitoxondriy vazifasini mezosomalar (sitoplazmatik membranadan hosil bo‘lgan struktura) bajaradi. 2-jadval Prokariot va eukariot organizmlar belgilarini o‘zaro taqqoslash Belgilar Prokariotlar Eukariotlar YAdro Mitoz yo‘li bilan bo‘linadi, yadro membranasi yo‘q Mitoz yo‘li bilan bo‘linadi yadrosi membrana bilan o‘ralgan DNK ning holati Gistonlar bilan bog‘lanmagan alohida Gistonlar bilan bog‘langan holda molekulalar xromosomalarda joylashagan Nafas olish sistemasi Membranalar yoki mezosomalar nafas olish sistemalari. Mitoxondriyalar uchramaydi. Mitoxondriyalar mavjud, nafas olish sistemalari membranalar bilan o‘ralgan organellalar Ribosomalarning kattaligi 70S 80S Hujayra po‘sti Ximiyaviy tarkibida peptidoglikanlar kompleksi bor Hujayra po‘sti organik va anorganik moddalardan tuzilgan. Xivchinlar Bir yoki bir necha fibrillalardan tashkil topgan juda noziq va mayda 20 ta fibrilladan tashqil topgan: ular 2x9x2 holatidagi guruhlarda to‘plangan Vakuolasi Kamdan-kam uchraydi Doim uchraydi Hujayralarning quruq moddasi 10 -15 -10 -11 g 10 -11 -10 -7 g Antibiotiklarning ta’siri Pensillinga sezgir yoki ta’sirchan Pensillinga sezgir emas, ta’sirchan emas YUqori temperaturaga chidamliligi (vegetativ hujayrasi) 75-90 0 S 40-60 0 S Gamma nurlariga chidamliligi CHidamliligi yuqori CHidamliligi past Anaerobioz Fakultativ va obligat Fakultativ Fotosintez jarayoni Bakterioxlorofill pigmenti, qaytaruvchiliar: H 2 S va S boshqa birikmalari, organik moddalar Xlorofill a, v, s, d yoki e, kislorod ajraladi, qaytaruvchi – H 2 O Jinsiy jarayoni Meyoz uchramaydi, ba’zi fragmentlari uchraydi va irsiy informatsiyaning ma’lum bir qismi o‘tadi Jinsiy protsess sistematik holda uchraydi, meyoz mavjud va xromosomalar hamma irsiy xususiyatlarni o‘tkazadi Xromosomalar soni Bitta xromosoma Birdan ortiq xromosomalar Xromosomalar tarkibi DNK DNK va oqsil Xromosomalar soni Gaploid Gaploid yoki diploid Sitoplazmatik DNK Plazmidalar va episomalar (membrana bilan o‘ralmagan) Mitoxondriyalar, xloroplastlar, sentriolalar, Golji apparati, kinetosomalar (bazal tanachalari) Gametalar Organizmning o‘zi Organizmning o‘zi yoki meyozning maxsus mahsulotlari DNK konsentratsiyasi grammlarda gaploid yadroga nisbatan 4,3 . 10 -15 1,5 . 10 -12 Bakteriyalarning shakllari. Tashqi ko‘rinishiga qarab ular uch guruhga bo‘linadi: sharsimonlar - kokklar, tayoqchasimonlar - bakteriyalar va batsillalar, spiralsimonlar - vibrionlar, spirillalar va spiroxetalar. SHarsimon bakteriyalar kokklar (kokkus - lotincha don) deyiladi. Ular sferasimon, ellipssimon, no‘xotsimon va boshqa ko‘rinishga ega bo‘ladi. Bakteriya hujayralarining bir - biriga nisbatan joylanishiga qarab, har xil nomlanadi. SHarsimon bakteriyalar hujayrasi bo‘linib, ayrim joylashsa ular monokokklar, hujayra bo‘linishi natijasida har xil uzum boshi kabi to‘plamlar hosil qilsa - stafilokokklar deyiladi. Bakteriyalar bo‘lingandan so‘ng ikkitadan bo‘lib joylashganlari - diplokokklar, bo‘linishi natijasida uzun zanjir hosil qilsa - streptokokklar, to‘rttadan bo‘lib joylashsa - tetrakokklar, kub yoki paket shaklida joylashsa - sarsinalar deb ataladi. Bakteriyalar tayoqchasimon (silindrsimon) yoki egilgan vergulsimon shakllarda ham bo‘ladi. Tayoqchasimon bakteriyalar uzunligi, katta - kichikligi, ko‘ndalang kesimi, hujayra uchining ko‘rinishi, hujayralarining o‘zaro joylanishlari bilan farqlanadi. Hujayra uchlari to‘g‘ri kesilgan, oval yoki o‘tkirlashgan bo‘lishi mumkin. Bakteriyalar ayrim yoki yakka-yakka tayoqchalar, ikkitadan joylashgan diplobakteriyalar, spora xosil qiluvchilari bo‘lsa diplobatsillar, zanjir hosil qiluvchilarini esa streptobakteriyalar (streptobatsilla ) deyiladi (4- rasm ). Ba’zan buralgan yoki spiralsimon yoki parmasimon buralgan (spiroxeta) ko‘rinishga egalari ham uchraydi, ular spirillalar (spira - lotincha buralgan). Spirillalarni burilishga ega bo‘ladigan kalta egilganlari vibrionlar (vibrio - lotincha qayrilaman) deb ataladi (4 va 5 rasmlar). Bakteriyalarning ipsimon shakllari, ko‘p hujayralilari ham bo‘lib, hujayraning tashqi tomoni har xil o‘simtalar hosil qiladi. Ularning uchburchak, yulduzsimon, ochiq yoki yopiq xalqa, chuvalchangsimon va boshqa shakllari ham uchraydi (4 va 5 rasmlar). Agar bakteriya hujayrasi (sof kulturasi bir turdagi bakteriya indvidlarining (osoblarining) yig‘indisi) qattiq oziqa muhitiga ekilsa bir necha soatdan so‘ng ular ko‘payib oddiy ko‘z bilan ko‘rish mumkin bo‘lgan koloniya (bakteriya hujayralari to‘plami) hosil qiladi. Koloniyalar ko‘rinishi, ranggi va boshqa hususiyatlari bilan bakteriya turiga bog‘liq bo‘lib, har bir bakteriya turi uchun o‘ziga xos - spetsifiklikka ega bo‘ladi. Bakteriya hujayrasidagi organellalar alohida membranalar bilan o‘ralmagan. Bakteriyalarning sitoplazmatik membranasi hujayrani ichiga tomon botib kirgan (mezosoma) bo‘lib ularda fermentlar joylashgan. Fotosintezni amalga oshiruvchi sianobakteriyalarda pigmentlari ichki membranalarda, ba’zilarida esa xromotoforlar shaklida, ya’ni alohida tanachalar holida bo‘ladi. Ko‘pchilik bakteriyalarning hujayra po‘stida peptidoglikan (murein) uchraydi. Bakteriyalarda polimorfizm hodisasi, ya’ni ko‘p shaklli holat mavjud, tashqi muhitning o‘zgarishi natijasida vibrionlar ipsimon yoki sharsimon shaklga, tayoqchasimonlar shar shakliga o‘tishi mumkin. Mikoplazmalar odamda va boshqa umurtqalilar orasida keng tarqalgan. Mikoplazmalarning o‘ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat: Yüklə 1,05 Mb. Dostları ilə paylaş:
|