3-Mavzu: Tavakkalchilik va noaniqliklar sharoitida tanlash

Eksperimental ma'lumotlarga asoslanib, D. Kahneman va A. Tverskiy qiymat funktsiyasini ishlab chiqdilar, bu asl qiymatdan og'ish qiymatlarida aniqlandi.
Egri chiziq yutuqlar uchun yuqoriga qavariq va yo'qotishlar uchun pastga egilgan bo'ladi, bu esa yutuqlarda xavfdan qochishni va yo'qotishlarda tavakkal qilishga moyillikni bildiradi.
Yutuqlar va yo'qotishlarni idrok etishning assimetriyasi, inson psixikasi uning boyligining mutlaq qiymatini emas, balki uning o'zgarishini idrok etishi va yutuqdan zavqlanish mag'lubiyatdan umidsizlikka qaraganda kamroq ekanligi bilan bog'liq.
Xarajatlar har doim ekvivalent daromaddan ko'ra muhimroq ko'rinadi.
Eksperimental tadqiqotlarga asoslanib, istiqbol nazariyasi paradoksal xulosaga keladi: odamlar katta xavf ostida qo'shimcha mukofot olishdan ko'ra, xarajatlardan qochish uchun ko'proq tavakkal qilishga tayyor.
Masalan, milliy iqtisodiyotni yanada oqilona ishlatish va qo'llab-quvvatlash bo'yicha tavsiyalarga qaramay, pulni naqd pul shaklida ommaviy saqlash "xarajatlarni qabul qilmaslik" tabiiy hissi, giperinflyatsiya, vaucher xususiylashtirish va "moliyaviy piramidalar“ davrida orttirilgan salbiy tajriba bilan izohlanadi.
Boshlang’ich hisob (sanoq) nuqtasini tushunish iste'molchilar tanloviga katta amaliy ta'sir ko'rsatishi mumkin.
Istiqbol nazariyasi shuni ta'kidlaydiki, iste'molchilar ehtimolliklarni baholashda ba'zan o'zlarining kichik xavflaridan to'liq yo'q qilinishiga o'tish uchun, hatto minimal qiymatda ham saqlanib qoladigan xavflarning shunga o'xshash qisqarishi uchun to'lashga tayyor bo'lganidan ko'ra ko'proq pul to'laydilar.

2. Reprezentativlik xatolari

Bir xil darajada muhim ta'sir – salbiy echimning ta'siri – bu faqat iste'molchining e'tiborini jalb qilish uchun qo'shimcha tanlov imkoniyatini taqdim etishdir.
1) xo’raksiz/jozibasiz variant 2) antixo’rakli variant
Birinchi variantda iste'molchi klassik "narx – sifat" sxemasi bo'yicha tanlovni amalga oshiradi, ikkinchisida – iste'molchi, qoida tariqasida, har qanday variantdan A holatini tanlaydi, chunki unda antixo’rak (xo’rakka qarshi vosita) (–A) ga ega, u bilan u o'z xohish–istaklarini taqqoslashi mumkin.
Qo'shimcha ma'lumotlar iste'molchilarni muhimroq omillardan chalg'itishi mumkin va bu iste'molchilarning tanloviga salbiy ta'sir ko'rsatishi va ularni kamroq foydali qarorlar qabul qilishga majbur qilishi mumkin.
D. Kahneman yangi asarida muallif "tizim 1" (tez, intuitiv, evristik) va "tizim 2" (sekin, oqilona, aniq) deb ataydigan "ikki davrli" qaror qabul qilish psixologiyasi kontseptsiyasini taklif qildi.
Ikkinchi tizimning harakatlari, olimning fikriga ko'ra, faoliyat, tanlov va kontsentratsiyaning sub'ektiv hissi bilan bog'liq.