3-mavzu: Zamonaviy maktabgacha ta’lim tashkilotlarida loyihalashtirish faoliyatining ahamiyati. Turli yoshdagi bolalar uchun qurilish va konstruksiyalash bo’yicha faoliyatlarni loyihalashtirish. Reja

Maktabgacha ta’limda bolalarning yosh
xususisiyatlari.
Ta’lim va tarbiyaning mazmuni, vositalari, metodlari bolalarning rivojlanish jarayoni, ularning yoshi bilan izohlanadi. Jumladan, kichik yoshdagi bolalar bilan ish olib borganda ularning mustaqil hayotga butunlay moslashmaganligi hisobga olinadi. Keyingi yosh guruhlarida maktabgacha yoshdagi bolaning mustaqilligi va moslashishi ancha oshib boradi, shunga muvofiq tarzda ta’lim-tarbiyaviy ishlaming vazifalari, mazmuni, vositalari va metodlari o'zgaradi. Bolaning maktabgacha yoshning oxiriga borib erishgan rivojlanish darajasi ular bilan olib boriladigan ta’lim - tarbiya ishini murakkablashtirish imkonini beradi.
Tarbiya vazifalari, mazmuni, metodlarini yoshga qarab tabaqalashtirish fanda qabul qilingan odam hayotini davrlarga bo'lishga tayanadi. Bir tomondan, vaqtni orqaga qaytarib bodmasligi, odam umrining qancha davom etishi va ikkinchi tomondan, tarbiya va ta’lim sistemasi bilan izohlanadigan ruhiy rivojlanishning olg‘a harakat qilishi yoshga qarab tabaqalashtirishning asosi hisoblanadiYosh davrlari — odam rivojlanishining majburiy bosqichlaridir.
Har bir yosh davri yashalgan yosh, organizm biologik sistemalarining yetilish darajasi, ularning vazifalari, shu bilan birga odamning hayotiy tajribasi, bilimlarining hajmi, faoliyat turlari va mazmuni bilan belgilanadi. Yosh kattalashgan sari ruhiy faoliyat boyib boraveradi, shu bilan birga teskari jarayon ham ro‘y beradi, shu sababli har bir yosh uchun shaxsning sensor, aqliy, hissiy, irodaviy, sababiy tomonlari kabi xususiyatlar xosdir, ular orasidagi o‘zaro aloqa o‘zgaradi, bu esa rivojlanishning umumiy darajasiga, xulq-atvorni tartibga solishga ta’sir ko‘rsatadi. Yosh bilan birga faoliyatning yetakchi turi ham o‘zgaradi. Biroq shaxsning ruhiy rivojlanish darajasi faqat yashalgan yillar natijasi emas: har qanday yoshda, ayniqsa, bolalikda tarbiya va ta’lim sistemasi, shaxsning faoliyati va faolligi hal qiluvchi ta’sir ko‘rsatadi. Yosh bilan bogdiq rivojlanish muddatlarida o‘ziga xos siljishlar ham bolishi mumkin.
Yosh xususiyatlari faqat aqlgagina emas, shu bilan birga his, iroda, sababga ham taalluqli boladi: hayotning dastlabki yillarida bolalarning xulq-atvori asosan bevosita his-tuyg‘ular bilan tartibga solinadi, lekin shu yoshdayoq irodani tarbiyalashni boshlash, ularga umumiy qabul qilingan normalar va qoidalarni tushunishni o‘rgatib borish kerak. Bolalarni har tomonlama rivojlantirish va tarbiyalash uchun ularning yosh va o‘ziga xos xususiyatlarini bilish, bu ishni ilk yoshdan boshlab amalga oshirish zarur. Ilk yoshdagi bolalarni tarbiyalash sistemasi yosh avlod umumiy ta’lim-tarbiya tayyorgarligining tarkibiy qismi hisoblanadi.
Maktabgacha o‘rta yoshda bola organizmining takomillashishi davom etadi: 3 yoshdan 5 yoshgacha bolaning o‘sish sur’ati awalgi yosh davriga nisbatan birmuncha susayadi, lekin 5 yoshdan 8 yoshgacha yana kuchayadi. Umumiy o‘sish va tana ogdrligining oshishi bilan bir vaqtda bolaning barcha asosiy to‘qimalari va organlari anatomik o‘zgarishlari va funksional rivojlanishi ro‘y beradi. Asta-sekin skelet qotib boradi, muskullar hajmi oshadi, bola organizmining ishlash qobiliyati kuchayadi. Shu bilan birga asab hujayralari tez charchaydi va madori quriydi. 6—7 yoshga kelib bola yurish, yugurish, sakrash, arqonga osilib chiqish, uloqtirish va hatto changdda yurish, konkida uchishdek murakkab harakat turlarini muvaffaqiyatli egallaydi.
Boshlang'ich maktabgacha yoshdagi bolalarning rivojlanish xususiyatlari
Yoshlik - bu maktabgacha yoshdagi bolaning rivojlanishidagi eng muhim davr. Aynan shu vaqtda chaqaloqning kattalar, tengdoshlar, eski dunyo bilan yangi munosabatlarga o'tishi sodir bo'ladi. Psixologlar "uch yillik inqiroz" ga e'tibor berishadi, qachonki kichik maktabgacha tarbiyachi, yaqin vaqtgacha juda muloyim bo'lib, kattalarning vasiyligiga nisbatan murosasizlikni, uning talabini talab qilish istagini, maqsadlarini amalga oshirishda qat'iyatlilikni namoyon qila boshlaydi. Bu shuni ko'rsatadiki, kattalar va bola o'rtasidagi munosabatlarning avvalgi turi chaqaloqqa katta mustaqillik berish va uning faoliyatini yangi mazmun bilan boyitish yo'nalishida o'zgarishi kerak. Shuni tushunish kerakki, hayotning uchinchi yilidagi bolaga xos bo'lgan "Men o'zimman" talabi, birinchi navbatda, uning haqiqiy darajasini emas, balki mustaqil harakatlarga uning qobiliyatlari yangi ehtiyojning paydo bo'lishini aks ettiradi.
Yosh maktabgacha yoshdagi bola, ayniqsa, onaning yordami va tarbiyachining g'amxo'rligiga muhtoj. Kichik maktabgacha yoshning oxiriga kelib, kattalar bilan kognitiv muloqotga bo'lgan ehtiyoj o'zini faol ravishda namoyon qila boshlaydi, bu bolalarning ko'plab savollaridan dalolat beradi. Voyaga etgan kishi bolaning kognitiv faolligini rag'batlantirishi, ob'ektlarning xususiyatlari va sifatlarini kuzatish, taqqoslash, tekshirish istagini rivojlantirishi kerak. Bolalar bilan birgalikda kattalar hayratlanish tuyg'ularini, dunyoni bilish quvonchini boshdan kechiradi va o'z savollari bilan yangi kashfiyotlarni rag'batlantiradi.
Kattalarning o'z his-tuyg'ularini etkazish qobiliyati, bolada hissiy munosabatni uyg'otish empatiyani uyg'otishning zaruriy shartidir. Voyaga etgan kishi bolalarga boshqalarga nisbatan insoniy, mehribon munosabat namunasini ko'rsatadi: xafa bo'lganlarni qanday yupatish, muomala qilish, iltimos, yordam berish. Bu bolalarga yuz ifodalari va imo-ishoralarida odamlarning yorqin hissiy holatini ko'rishga yordam beradi. Uning roziligi bilan kattalar ijobiy harakatlar istagini qo'llab-quvvatlaydi, bolada qadrlashni boshlaydigan ijobiy o'zini o'zi qadrlashni shakllantirishga hissa qo'shadi.
SAVOL VA TOPSHIRIQLAR
1.Pedagogik faoliyatni loyilashtirish turlari haqida gapirib bering?
2. Bolalarni har tomonlama rivojlantirishda loyihalashtirish faoliyatining ahamiyati qanday?
3. Tarbiyachining faoliyat turlarini loyihalashtirishdagi komponentligi nimalardan iborat?
4.Bola shaxsini rivojlantirishda tarbiyaning o’rni qanday?
5.Ilk yoshdagi bolalarni tarbiyalashda nimalarga e’tibor qaratish lozim?
6. Maktabgacha o’rta yoshdagi bolalarning yosh xususiyatlari nimalardan iborat?