Psixologik rivojlanishning asosiy omillari

Mavzu : Ilk bolalik davri psixologik xususiyatlari

Reja

1. Go‘daklik davrida psixik rivojlaiish.

2. Ilk bolalnk davrida psixik taraqqiyot.
3. Yoshli bolalarning aqliy rivojlanishi.
4. Ilk bolalik davrida shaxsning rivojlanishi.
Go‘daklik davrida psixik rivojlanishi
Go‘daklik davri bolaning tugalganidan bir yoshlarigacha bo‘lgan davrni o‘z ichiga olib, bu davrda bola tashqi muhitga moslashishi uchun ma’lum darajada yetilgan nerv tizimi bilan tutiladi. Go‘daklik davri inson hayotidagi organik ehtiyojlarni (kislorodga, ovqatga, issiq yoki sovuqqa) qondirishga nisbatan yo‘naltiriman xatgi-harakatlarning tugma, instinktav shakllari sof holda kuzatiladigan yagona davr hisoblanadi. Insonga xos bo‘lgan xatti— harakatlar, yanga tajribalarni egallash uchun beqiyos imkoniyatlarning borligi go‘daklik yoshidaga bolalarning' asosiy xususiyatlaridir. Agar organik ehtiyojlar yetarli darajada qondirib borilsa, ular o‘zlarining asosiy bo‘lish ahamiyatini yuqotadi: to‘tri tashkil etilgan kun tartibi, rejim va tarbiya natijasida bola psixik rivojlanishi uchun asos bo‘ladigan taassurotlarga, harakatga, muloqotga nisbatan yangi turdagi ehtiyojlar gurkumi yuzaga keladi, Bola tugilishining birinchi haftasidanoq uning ko‘rish va eshitish sezgilari jadal suratda rivojlanadi. Bola harakatlanayotgan narsani kuzata boshlaydi. U turli ovozlarga, jumladan, katgalarning tovushlariga e’tibor bera boshdaydi. Yangi tugilgaya chaqaloqning miya og‘irligi kattalar miyasining 1/4 qismiga to‘gri keladi, nerv hujayralarning soni esa xuddi kaggalarniki kabi bo‘lib, lekin ular yetarli darajada rivojlanmagan bo‘ladi.
Ilk go‘daklik davri - bu bolaning himoyasiz, kam harakat, harakat holatidan juda jadal ravishda rivojlanadigan, quvnoq bolaga aylanish davridir. U Qisqa vaqt ichida katgalar bilan munosabat o‘rnatadi, predmetlarni ushlashga va ulardan foydalanishta o‘rganadi. U atrof olamdagi narsalarni kuzatadi, predmetlarni qo‘li bilan ushlab, ularni qandayligini bilishga intiladi, tovushlarga e’tibor beradi va predmetlar yordamida shu tovushlarni o‘zi yaratishga harakat qiladi. U o‘z onasi va boshqa yaqinlari bilan emotsional munosabatga kirishadi. Go‘dak yoshidagi bola ham jismonan, ham psixik, ham ijtimoiy jihatdan juda tez rivojlanadi. Juda qisqa vaqt ichida atrofidagi hodisalarga juda kam reaksiyasi bo‘lgan boladan, faol, tez ilgaydigan, harakatchan yordamga chaqira oladigan, qaggalarning yaqin kelishidan quvonadigan bolaga aylanadi.
Go‘daklik davridagi bolaning hayoti to‘liq kattalar bilan hamkorlikdagi emotsional munosabat bilan bogliq bo‘lib, bola kayfiyatining yaxshi bo‘lipgiga to‘g‘ridan-to‘gri ga’sir ko‘rsatadi, 4-5 oyligidan boshlab, bola o‘z yaqinlarini begonalardan ajraga boshlaydi. Kattalar bilan emotsional munosabat shu yoshdagi bolalarning asosiy yetakchi faoliyati bo‘lib, bola psixik taraqqiyotining asoei bo‘lib hisoblanadi. Kattalarning doimiy ravishda bola bilan birga bo‘lishi, unga iisbatan dyudatyaing qaratilyuliga odatlashshsh, uning o‘yinchoqlarga nisbatan qiziqishining susayishiga olib kelishi mumkin. Tarbiyaning to‘g‘ri olib borilishi bolaning kattalar bilan buladigan muomala-munosabatini predmetlar, o‘yinchoqlar bilan muyaosabatining almashinshpiga olib keladi. Kattalar yordami bilan bajariAadigan barcha xatti-harakatlari bolaning kelgusi psixik rivoji uchun asos bo‘ladi. Katgalarning bolaga nisbatan emotsional munosabati, ularshshg gaplariga bolaning o‘z diqqatini qaratish, javob qaytarishga harakat qilishi, ba’zi so‘zlarni yodida saqlab qolib, emotsiya bildiriyash, diqqat, xotara, nuta; va boshqa bilish jarayonlaryugang rivojlanishiga zamin bo‘ladi, Ikki oylik davridan boshlab bolada oddiy ranglarni ajratish, 3-4 oyligidan boshlab, esa predmetlarning shaklini ajratish layoqati yuzaga kela boshlaydi.
Go‘dak bola 2 oylik vaqtidan boshlab, o‘z onasining yuziii va ovozini o‘zgalarnshsidan ajrata boshlaydi. 2-3 oylikdan boshlab esa, onasining tabassumi va kulgusiga tabassum va turli harakatlar bilan javob qaytaradi.
« 3-4 oyligidan boshlab, bolalar yaqinlariga uz harakatlari bilan ko‘rish, eshitish yoki gapirishshg xoxdayotganligini kursatadilar, 8 oylitadan boyaglab esa, bola o‘zgacha muhit va begonalar quliga tushsa, o‘z xavotirini yigisi orqali namoyon egadi. Bu xavotir 14-18 oyligada asta—sekinljk bilan kamaya boiglaydi.
2-3 oylik bolalarda yuzaga keladigan narsalarni ushlay olish harakatlarining shakllanishi ularda predmetlarning shakli va hajmini idrok qilishlarini rivojlanishiga olib keladi. Bir yoshga yetgan bolada atrof muhitni biljshga qiziqishi va rivojdanayotgan bilish faolligi ko‘zga tashlanadi.
3,2, Ilk bolalik davrida nsixik taraqqiyot

Ilk bolalnk davrida psixik taraqqiyot

Ilk bolalik davri.- Go‘daklik davridan so‘ng rivojlanishning yangi bosqichi ilk bolalik (1-3 yosh) davri boshlanadi, Ilk bolalik davri bola hayotidagi eng ahamiyatta molik, uiing kelajakdagi psixologik rivojlanishini belgilab beruvchi - muhim davr hisoblanadi. Bu davrdagi rivojlanishning asosini bolaning to‘tri yurishi, mulohotta kirishishi va predmeatsh faoliyatni egallash xususiyatlari tashkil etadi. Tikka va to‘g‘ri yura olish imkoni bolani, doimiy ravishda yangi ma’lumotlarni egallashga zamin bo‘ladi. Bu yoshdagi bolalar o‘z xatti—harakatlari bilan juda faol va kattalar bilan muloqotga kirishishga intiluvchan bo‘ladilar. 3-7 yoshgacha bulgan davr bogcha yoshi davri xisoblanadi. Maktabgacha yoshdagi bolalar psixologiyasida juda tez sifat uzgarishlari bulishini inobatga olgan xolda 3 davrga (3-4yosh) kichik maktabgacha davri(4-5yosh)kichik bogcha yoshi urta maktabgacha davr( urta bogcha yoshi) 6-7 yosh va katta maktabgacha davr katta bogcha yoshilarga ajratish mumkin.Bola rivojlvnish jarayonida odamlarning ilgari utgan avlodlari tomonidan yaratilgan predmet va xodisalar olami bilan aloxida maxsus munosabatga kirishadi.Bola insoniyat kulga kiritgan barcha yutuklarni faol ravishda uzlashtirib,egallab boradi.Bunda predmetlar olamini,xamda ular yordamida amalga oshiriladigan xatti – xarakatlarni, tilni , odamlar orasidagi munosabatlarni egallab olishi, faoliyat motivlarining rivojlanishi, kobiliyatlarning usib borishi, katta yoshli kishilarning bevosita yordamida amalga oshirilib borilmogi kerak Asosan mana shu davrdan boshlab bolaning mustakil faoliyati kuchaya boshlaydi. Bogcha yoshdagi bolalarga beriladigan tarbiya ularning murakkab xarakatlarini takomillashtirish, elementar gigiena, madaniy va mexnat malakalari xosil kilish, nutkini ustirish xamda ijtimoiy axolk va estetik didning dastlabgi kurtaklarini yuzaga keltirish davridir.
Mashxur rus pedagoglaridan biri Lesgaftning fikricha insonning bogcha yoshdagi davri shunday bir davrki, bu davrda bolada kelgusida kanday xarakter xislatlari paydo bulishi belgilanadi va axlokiy xarakterning asoslari yuzaga keladi.
Bogcha yoshdagi bolalarning kuzga tashlanib turuvchi xususiyatlaridan biri ularning serxarakatligi va taklidchanligidir.Bola tabiatnining asosiy konunini shunday ifodalash mumkin:bola uzluksiz faoliyat kursatishni talab kiladi,lekin u faoliyat natijasidan emas, balki faoliyatning bir xilligi va bir tomonlamaligidan charchab koladi.Mana shu suzlardan bogcha yoshidagi bola tabiatning asosiy konuni bulmish serxarakatligini ortik cheklab tashlamay,balki maksadga muvofik ravishda uyushtirish kerakligi yakkol kurinib turibdi.
Kattalar va tengdoshlari bilan bulgan munosabat orkali bola axlok normalari, kishilarni anglash, shuningdek, ijobiy va salbiy munosabatlar bilan tanisha boshlaydi. Bogcha yoshidagi bola endi uz gavdasini juda yaxshi boshkara boshlaydi. Uning xarakati muvofiklashtirilgan xolda buladi. Bu davrda bolaning nutki jadal rvojlana boshlaydi. U yangiliklarni egallashga nisbatan uzi bilganlarini mustaxkamlashga extiyoj sezadi. Uzi bilgan ertagini kayta-kayta eshitish va bundan zerikmaslik shu davrdagi bolalarga xos xususiyatdir
* Bogcha yoshdagi bolalar extiyoji va kizikishlari jadal ravishda ortib boradi. Bu avvalo keng doiraga chikish extiyoji, munosobatda bulish, uynash extiyojlarinig mavjudligidir. Bogcha yoshidagi bolalar nutkni bir muncha tula uzlashtirganlari va xaddan tashkari xarakatchanliklari tufayli ularda uzlariga yakin bulgan katta odamlar va tengdoshlari bilan munosobatda bulish extiyoji tugiladi. Ular tor doiradan kengrok doiradagi munosobatlarga intila boshladilar. Ular endi kuni-kushnilarning bolalari bilan xam jamoa bulib uynaydilar.
Xamma narsani bilib olishga bulgan extiyoj kuchayadi. Bogcha yoshidagi bola tabiatiga xos bulgan kuchli extiyojlardan yana bir uning xar narsani yangilik sifatida kurib bola uni xar tomonlama bilib olishga intilishidir.
Bogcha yoshdagi bolalar xayotida va ularning psixik jixatidan usishida kizikishning roli xam kattadir.Kizikish xuddi extiyoj kabi bolaning biror faoliyatga undovchi omillardan biridir. Shuning uchun xam kizikishni bilish jarayoni bilan boglik bulgan murakkab psixik xodisa desa buladi.
Bolaning kamol topishida kizikishning axamiyati shundaki, bola kizikkan narsasini mumkin kadar chukurrok bilishiga intiladi va binobarin uzok vakt davomida kizikkan narsasi bilan shugullanishdan zerikmaydi. Bu esa uz navbatida bolaning dikkati xamda irodasi kabi muxim xislatlarni ustirishga va mustaxkamlashishga yordam beradi.
Maktabgacha yoshdagi bolalarning yetakchi faoliyati bu uyindir. Bogcha yoshidagi bolalarning uyin faoliyatlari masalasi asrlar davomida juda kup olimlarning dikkatini uziga jalb kilib kelmokda.
Bogcha yoshidagi bolalar uzlarining uyin faoliyatlarida ildam kadamlar bilan bilan olga karab borayotgan sermazmun xayotimizning xamma tomonlarini aks ettirishga intiladilar.
Maolumki, bolaning yoshi ulgayib mustakil xarakat kilish imkoniyati oshgan sari uning atrofdagi narsa va xodisalar buyicha dunyoskarashi kengayib boradi.
Bogcha yoshidagi bola atrofidagi narsalar dunyosini bilish jarayonida shu narsalar bilan bevosita amaliy munosobatga bulishiga intiladi. Bu urinda shu narsa xarakterliki bola bilishga tashnaligidan atrofdagi uzining xaddi sigadigan narsalari bilangina emas, balki kattalar uchun mansub bulgan uzining kuchi xam yetmayligan, xaddi sigmaydigan narsalar bilan xam amaliy munosobatda bulishga intiladi. Masalan: bola avtomashinani, tramvayni uzi xaydagisi, rostakam otga minib yurgisi,uchuvchi bulib samolyotda uchgisi va rostakam militsioner bulgisi keladi. Birok tabiiyki bola uzidagi bunday extiyojlarning birontasini xam xakikiy yul bilan kondira olmaydi. Bu urinda savol tugiladi. Bolalarning tobora ortib borayotgan turli extiejlari bilan ularning tor imkoniyatlari urtasidagi karama - karshilik kanday yul bilan xal kilinadi? Bu karama karshilik fakatgina birgina faoliyat orkali yaoni bolaning uyin faoliyati orkaligina xal kilinishi mumkin. Buni shu bilan izoxlab berish mumkinki, birinchidan, bolalarning uyin faoliyati kandaydir moddiy maxsulot ishlab chikarishga karatilgan faoliyat emas. Shuning uchun bolalarni uyinga undovchi sabab(motiv) kelib chikadigan natija bilan emas balki shu uyin jarayonidagi turli xarakatlarning mazmuni bilan boglikdir. Ikkinchidan esa, bolalar uyin jarayonida uz ixtiyorlaridagi narsalarni, uzlarini kiziktirgan, ammo kattalargagina mansub bulgan narsalarga aylantirib xoxlaganlaricha erkin faoliyatda buladilar. Bolalarning uyin faoliyatlari ularning jismoniy va psixik jixatdan garmonik ravishda rivojlantirish uchun birdan bir vositadir. Uyin bolalar xaetida shunday kup kirrali faoliyatki, unda kattalarga mansub bulgan mexnat xam, turli narsalar xakida tafakkur kilish, xom xayol, dam olish va xushchakchaklik manbalari xam mujjasamlangandir, yaoni mana shu jarayonlarning barchasi uyin faoliyatida anik buladi. Shuni xam taokidlab utish kerakki uyin fakat tashki muxitdagi narsa xodisalarni bilish vositasigina emas, balki kudratli tarbiya vositasi xamdir. Ijodiy va syujetli uyinlarda bolalarning barcha psixik jarayonlari bilan birgalikda ularning individual xislatlari xam shakllanadi. Demak, bogchadagi taolim tarbiya ishlarining muvaffakiyati kup jixatdan bolalarning uyin faoliyatlarini maksadga muvofik tashkil kila borishga boglikdir.
Shunday kilib, uyin bolalar xayoli tomonidan yaratilgan narsa emas, aksincha bolalar xayolining uzi uyin jarayonida yuzaga kelib rivojlanadigan narsadir.
Shuni xam aytib utish kerakki, fan-texnika mislsiz rivojlangan bizning xozirgi zamonamizdagi yaratilanayotgan, xayratda koldiradigan narsalar bolalarga guyo bir muojizadek kurinadi. Natijada ular xam uzlarining turli uyinlari jarayonida uxshatma kilib (yaxni analogik tarzda) xar xil xayoliy narsalarni uylab chikaradilar(uchar ot, mashina odam, gapiradigan daraxt kabi). Bundan tashkari, bolarning turli xayoliy narsalarni uylab chikarishlari yana shuni bildiradiki, ular uzlarining xar turli uyin faoliyatlarida fakat atroflaridagi bor narsalarni emas, balki ayni chogda extiyojlari talab kilayotgan narsalarni xam aks ettiradilar.
Bolalarning uyin faoliyatlarida xar xil xayoliy va afsonaviy obrazlarni yaratishlaridan shunday xulosa chikarish mumkin: odamning (shu jumladan bolalarning xam) tashki muxitdagi narsa va xodisalarni aks ettirish jarayonlari passiv jarayon emas, balki faol xamda ijodiy yaratuvchan, uzgartiruvchan jarayondir.
Bolalar uyin faoliyatlarining yana bir ajoyib xususiyati shundan iboratki, uyin jarayonida bolaning kiladigan xatti-xarakatlari va bajaradigan rollari kupincha umumiylik xarakteriga ega buladi. Buni shunday tushunish kerakki, bola uzining turli-tuman uyinlarida fakat uziga tanish bulgan yolgiz bir shofyorning, vrachning, militsionerning, tarbiyachining, uchuvchining xatti-xarakatlarigina emas, balki umuman shofyorlarning, vrachlarning, tarbiyachilarning xamda uchuvchilarning xatti-xarakatlarini aks ettiradi. Albatta , turmush tajribalari va faoliyatlari doirasi juda cheklangan kichik yoshdagi bolalar(baxzan kichik gruppa bolalari xam) uzlarining uyinlarida konkret odamlarni va ularning xarakatlarini aks ettiradilar. (Masalan, oyisini, adasini,akasini, tarbiyachisini va shu kabi). Urta, katta bogcha yoshidagi bolalarning uyinlarida esa bunday obrazlar umumiylik xarakteriga ega bula boshlaydi.
Bogcha yoshidagi bolalarning uyinlari atrofdagi narsa va xodisalarni bilish kuroli bulish bilan birga yuksak ijtimoiy axamiyatga xam ega. Boshkacharok kilib aytganda, uyin kudratli tarbiya kurolidir. Bolalarning uyinlari orkali ularda ijtimoiy foydali, yaxni yuksak insoniy xislatlarni tarbiyalash mumkin. Bundan tashkari, agarda biz bolalarning uyini faoliyatlarini tashkaridan kuzatsak, uyin jarayonida ularning barcha shaxsiy xislatlari(kimning nimaga kuprok kizikishi, kobiliyati, irodasi temperamenti) yakkol namoyon bulishini kuramiz. Shuning uchun bolalarning uyin faoliyatlari ularni individual ravishda urganish uchun juda kulay vositadir.Kichik maktabgacha yoshdagi bolalar odatda uzlari yolgiz uynaydilar.Predmetli va konstruktorli uyinlar orkali bu yoshdagi bolalr uzlarining idrok,xotira , tassavur ,tafakkur xamda xarakat layokatlarini rivojlantiradilar.Syujetli rolli uyinlarda bolalar asosan uzlari xar kuni kurayotgan va kuzatayotgan kattalarning xatti –xarakatlarini aks ettiradilar.4-5 yoshli bolalrning uyini asta – sekinlik bilan kollektiv xarakterni ola boshlaydi.
Bolalarning individual xususiyatlarini xususan ularning kollektiv uyinlari orkali kuzatish kulaydir. Bu uyinlarda bolalar kattalarning fakat predmetlarga munosabatini emas, balki kuprok uzaro munosabatlarini aks ettiradilar. Shuningdek, kollektiv uyinda bolalar bir gruppa odamlarning murakkab xayotiy faoliyatlarini aks ettiradilar. Masalan, «poezd» uyini olaylik. Bunda mashinist, parovozga kumir yokuvchi, provodniklar, kontrollyor, kassir, stansiya xodimlari va yulovchilar buladi. Bolalarning mana shu kabi kollektiv uyinlari artistlarning faoliyatiga uxshaydi. Chunki kollektiv uyindagi xar bir bola uz rolini yaxshi ado etishga intilish bilan birga uyinning umumiy mazmunidan xam chetga chikib ketmaslikka tirishadi. Bu esa , xar bir boladan uzining butun kobiliyatini ishga solishni talab etadi. Maolum rollarga bulingan kollektiv uyin bolalardan katxiy koidalarga buysunishi va ayrim vazifalarni uxshatib bajarishni talab etadi. Shuning uchun bolalarning bunday kollektiv uyinlari psixologik jixatdan katta axamiyatga ega. Chunki bunday uyinlar bolalarda irodaviylik, muammolilik uyin koidalariga, tartib- intizomga buysunish va shu kabi ijobiy xislatlarni tarbiyalaydi va rivojlantiradi
Katta bogcha yoshida syujetli-rolli uyinlar rivojlanadi,lekin enda bu uyinlar uz mazusining boyligi va xilma-xilligi bilan farklanadi.Bu uyinlar jarayonida bolalrda liderlik yuzaga kela boshlaydi,shuningdek tashkilotchilik kunikma va malakalari rivojlana boshlaydi.
Bu maktabgacha yoshdagi bolalar shugullanadigan ijodiy faoliyatlar orasida tasviriy sanxatning xam axamiyati juda katta. Bolaning tasavvur etish xarakteriga kura uning atrof xayotni kanday idrok etishi, xotira, tasavvur va tafakkur xususiyatlariga baxo berish mumkin. Katta bogcha yoshidagi bolalar chizgan rasmlar ularning ichki kechinmalari ruxiy xolatlari, orzu, umid va extiyojlarini xam aks ettiradi.
yoshdagi bolalar rasm chizishga xam nixoyatda kizikadilar Rasm chizish bolalar uchun uyin faoliyatining uziga xos bir shakli bulib xisoblanadi. Bola avvalo kurayotgan narsalarini, keyinchalik esa uzi biladigan,xotirasidagi va uzi uylab topgan narsalarni chizadi.
Katta maktabgacha yoshdagi bolalar uchun musobaka juda katta axamiyatga ega bulib,aynan shunday uyinlarda muvafakkiyatga erishish shakllanadi va mustaxkamlanadi.Bu yoshdagi bolalar uchun eng yokimlm vakt- yutish va muvaffakiyat bulgan musobaka uyinlarining xam axamiyati juda katta.
Katta maktabgacha yeshdagi bolalar uchun musobakalar juda katta axamiyatga ega bulib, aynan shunday uyinlarda muvaffakiyatga erishish motivlari shakllanadi va mustaxkamlanadi. Bu yoshdagi bolalar uchun eng yokimli vakt-yutish va muvaffakiyat bulgan musobaka uyinlarining xam axamiyati juda katta.
Katta bogcha yoshida konstruktorlik uyinlari asta-sekinlik bilan mexnat faoliyatiga aylanib boradi. Uyinda bola elementar mexnat kunikma va malakalarini egallay boshlaydi, predmetlarning xossalarini anglay boshlaydi, amaliy tafakkur rivojlana boradi.
3-7yoshli bolalar psixik rivojida badiiy-ijodiy faoliyat bulgan musikaning xam axamiyati xam juda katta. Musika orkali bolalar ashula aytishga, musika oxangiga mos ritmik xarakatlar kilishga urganadilar. 3-7 yosh davrida bolalar asosiy faoliyati kuyidagi ketma-ketlikda keladi:
predmetlarni urganish,
individual predmetli uyinlar, kollektiv syujetli-rolli uyinlar,
individual va guruxiy ijod,
musobaka uyinlar,
mulokot uyinlar,
uy mexnati.
Bogcha yoshidagi bolalarning uyin faoliyatlari xakida gapirar ekanmiz, albatta ularning uyinchogi masalasiga xam tuxtab utish kerak.
Bolalarga uyinchoklarni berishda ularning yosh xususiyatlarini, tarkkiyot darajalarini va ayni paytda ularni kuprok nimalar kiziktirishini xisobga olish kerak.
Maolumki, 1-3 yosh bolalar xali tashki muxitni juda oz uzlashtirganlar. Ular xali xattoki narsalarning rangini, xajmini xam yaxshi ajrata olmaydilar. Shuning uchun ularga kugirchok bilan birga xar xil rangli kiykim, laxtak matolar xam berish kerak. Ayniksa. kiz bolalar uz kugirchoklarini xar xil rangli matolarga urab, rumol kilib uratib mashk kiladilar. Ugil bolalarga esa, xar xil rangli, bir-birining ichiga sigadigan kuticha uyinchoklarni berish foydalidir.
Uyin faoliyati bolalarni insoniyatning ijtimoiy tajribasini egallashning faol shakli bulgan taxlim faoliyatiga tayyorlaydi. Odam birdaniga ijtimoiy tajribani uzlashtirishga kirisha olmaydi. Ijtimoiy tajribalarni faol egallash uchun odam avvalo yetarli darajada nutkni egallagan bulishi, maxlum malakalar, ukuvlar va elementar tushunchalarga ega bulishi kerak buladi. Bularga bola yukorida batafsil kursatib utganimizdek uyin faoliyati orkali erishadi.
Bogcha yoshidagi bolalarda sezgi, idrok, dikkat, xotira, tasavvur, tafakkur, nutk, xayol, xissiyot va irodaning rivojlanishi jadal kechadi. Bola ranglarni xali bir-biridan yaxshi fark kila olmaydi. Unga ranglarning farkini bilishga yordam kiladigan uyinchoklar berish lozim(bolalarning kugirchoklari uchun xar xil rangli kiykimlar berish, xar xil rangli xalkalar, kutichalar va shuning singar i narsalar juda yaxshi buladi).
Bogcha yoshidagi bolalar turli narsalarni idrok kilishda ularning kuzga yaxshi tashlanib turuvchi belgilariga(rangi va shakliga) asoslansalar xam, lekin chukur taxlil kilmaydilar.
Bogcha yoshidagi bolalar kattalarning yordami bilan suratlarni analitik ravishda idrok kilish kobiliyatiga ega buladilar. Buning uchun bolalar suratlarni idrok kilayotganlarida kattalar turli xil savollar bilan ularni taxlil kilishga urgatishlari lozim. Bunda asosan bolalar dikkatini:
suratning mazmunini(syujetini) tugri idrok kilishga,
suratning umumiy kurinishida xar bir tasvirlangan narsalarning urnini tugri idrok kilishga,
tasvirlangan narsalar urtasidagi munosabatlarni tugri idrok kilishga karatish kerak.
Dikkat xar kanday faoliyatimizning doimiy yuldoshidir. Shuning uchun dikkatning inson xayotidagi axamiyati xam benixoya kattadir. Bogcha yoshidagi bolalar dikkati asosan ixtiyorsiz buladi. Bogcha yoshidagi bolalarda ixtiyoriy dikkatning usib borishi uchun uyin juda katta axamiyatga ega. Uyin paytida bolalar dikkatlarini bir joyga tuplab, uz tashabbuslari bilan maxlum maksadlarini ilgari suradilar.
Bu yoshdagi bolaning xotirasi yangi faoliyatlar va bolaning oldiga kuyilgan yangi talablar asosida takomillasha boradi.
Bogcha yoshidagi bolalar uzlarining faoliyatlari uchun kandaydir axamiyatga ega bulgan, ularda kuchli taassurotlar koldirgan va ularni kiziktirgan narsalarni beixtiyor eslarida olib koladilar.
Bogcha yoshidagi bolalar tafakkuri va uning usishi uziga xos xususiyatga ega.
Tafakkur bolaning bogcha yoshidagi davrida juda tez rivojlana boshlaydi. Buning sababi, birinchidan, bogcha yoshidagi bolalarda turmush tajribasining nisbatan kupayishi, ikkinchidan, bu davrda bolalar nutkining yaxshi usgan bulishi, uchinchidan esa, bogcha yoshidagi bolalarning juda kup erkin mustakil xarakatlar kilish imkoniyatiga ega bulishlaridir.
Bogcha yoshidagi bolalarda xar soxaga doir savollarning tugilishi ular tafakkurining faollashayotganidan darak beradi. Bola uz savoliga javob topa olmasa yoki kattalar uning savoliga axamiyat bermasalar, undagi kizikuvchanlik susaya boshlaydi.
Odatda xar kanday tafakkur jarayoni biron narsadan taajjublanish, xayron kolish va natijada turli savollarning tugilishi tufayli paydo buladi. Juda kup ota-onalar va ayrim tarbiyachilar xam bolalar ortikrok savol berib yuborsalar, «kup maxmadona bulma», «sen bunday gaplarni kaerdan urganding», deb jerkib tashlaydilar. Natijada bola uksinib, uz bilganicha tushunishga xarakat kiladi. Ammo ayrim passiv va tortinchok bolalar xech bir savol bermaydilar. Bunday bolalarga turli mashgulotlar va sayoxatlarda kattalarning uzlari savol berishlari va shu bilan ularni faollashtirishlari lozim.
Xar kanday tafakkur, odatda biron narsani takkoslash, analiz va sintez kilishdan boshlanadi. Shuning uchun biz ana shu takkoslash, analiz va sintez kilishni tafakkur jarayoni deb ataymiz. Sayoxatlarlar bolalardagi tafakkur jarayonini faollashtirish va rivojlantirishga yordam beradi. Bolalar tabiatga kilingan sayoxatlarda turli narsalarni bir-biri bilan takkoslaydilar va analiz xamda sintez kilib kurishga intiladilar.

Bogcha yoshidagi bolalar nutki va uning usishi Agar 2 yashar bolaning suz zapasi taxminan 250 tadan 400 tagacha bulsa, 3 yashar bolaning suz zapasi 1000 tadan 1200 tagacha va 7 yashar bolaning suz zapasi 4000 taga yetadi. Demak, bogcha yoshi davrida bolaning nutki xam mikdor , xam sifat jixatidan ancha takomillashadi. Bogcha yoshidagi bolalarning nutkini usishi oilaning madaniy saviyasiga boglik

Kattalar bolalar nutkini ustirish bilan shugullanar ekanlar, bogcha yoshidagi bolalar baxzi xollarda uz nutk sifatlarini tula idrok eta olmasliklarini unutmasliklari kerak. Bundan tashkari, bolalarda murakkab nutk tovushlarini bir-biridan fark kilish kobiliyati xam xali tula takomillashmagan buladi. Tili chuchuklikni tuzatishning eng birinchi shartlaridan biri bola bilan tula va tugri talaffuz etib, ravon til bilan gaplashishdir.
3. Yoshli bolalarning aqliy rivojlanishi
Yoshdagi bola shakllanishda isixik riiojlanishiing uta ilmgini inobatga om-an holda, ayrim nsixologlar (R.Zazzo) tugilganidan to yeauklnk. davrigachp bo‘lgan psixik |1ii(>jla1gash;iining taxminan o‘rtalari, 3 yogpga to‘tri keladi, degan muloqa.zani bildiradilar, Bu yo.shdan boshlab, bolalir predm.yetlarnm U|sui1ish olamiga qadam qo‘yadilar. U endi katgalar bilai nutq orqali muomala~munosabatda bo‘la oladi va sodda axloq qoidalarita amal silm boshladilar. Katgalar bilan bo‘ladigan muloqoti xufayli bola p'1'|k)f hayot hakida ko‘proq ma’lumot oladi. Nutq - bu yoshlarda pyfaqat mulozqot,. balki bola tafakkurining rivojlaniiga va o‘zini-o‘:>i, shuningdek, bilish jarayonlarini boshqarish vositasi bulib ham
kizmat qiladi.
Ilk davridagi bolalarning yetakchi faoliyat turi - nredmetlarni o‘rganish xisoblanadi. Go‘daklik davridagi bolalarga nisbatan, ilk bolalik davridagi bolalar atrof muhitdagi narsa va hodisalarga (gisbatan ko‘proq qiziqish bilan k,araydilar. Agar, go‘dak bola qo‘liga ushlagan narsani oddiy harakatlar bilan ko‘zatsa, 2-3 yoshdagi bola shu predmet qismlarini diqqat bilan o‘rganganidan so‘nggina, o‘z amaliy faoliyatida ishlata boshlaydi. Bolani dastlab, ayni shu predmetlarning qo‘llanish vazifasi, mohiyati qiziqtirib, u o‘z savoliga javob olish maqsadida ko‘pincha kattalarga chBu nyama?» degan savol bilan murojaat qiladilar. 3 yoshlar arafasida nredmetlarning vazifalarini to‘la o‘zlashtirgan bolalar, o‘z o‘yinlarida, shu predmetlardan maqsadsiz foydalanib qolmay, balki o‘larni o‘z vazifalariga ko‘ra ishlatadilar ham. Bolaning nugqi u 1,5 yoshga qadar yetgungacha birmuncha sekinlik bilan rivojlanadi. Bu davr ichida u 30-40 ta so‘zdan, to 100 tagacha so‘zni o‘zlashtiradi, lekin o‘larni amaliyotda juda kam qo‘llaydi. 1,5 yoshdan boshlab esa, uning nutqi jadal rivojlana boshlaydi. Endi bola predmetlarning nomlarini aytishlarini so‘rabgina qolmay, balki bo‘ so‘zlarni o‘zi talaffuz etishga ham harakat qiladi. No‘tqining rivojlanish darajasi jadallashadi. 2 yoshlarning oxirlariga borib, bola 300 tagacha, 3 yoshlarning oxirlariga borib esa, 500 dan to 1500 tagacha so‘zni o‘z nutqida ishlata oladi, Shuningdek, so‘zlarni ham aniq talaffo‘z etib, jumlalarni to‘gri tuza oladilar.
3.3. 1-3 yoshli bolalarning aqliy rivojlanishi
Shuni alohida ko‘reatish joizki, 1,6 - 3 yoshlar nutqning rivojlanishi uchun senzitiv davr hisoblanadi, Bu davr aqliy rivojlanishning asosini, idrok va tafakkur harakatlarining yangi ko‘rinishlarini tashkil etadi. 1 yoshli bola predmetlarni izchil, sistemali ravishda ko‘rib chiqa olmaydi. U asosan predmetning qandaydir bir ko‘zga tashlanib turadigan belgisiga o‘z e’tiborini qaratadi va predmetlarni shu belgilariga ko‘ra taniydi. Keyinchalik yangi idrok harakatlarining egallanishi bolaning predmetli harakatlarshsh bajarishdan ko‘z bilan chamalab, harakat qilishiga o‘tishda namoyon bo‘ladi, endi u predmetning bo‘laklarini ushlab kurmasdan, balki chamalab idrok eta oladi. 2,5-3 yoshli bola katgalarning kursatgan namunasi, rangi, shakli va katgaligiga ko‘ra, aynan shunday predmetlarni chamalab, idrok etgan qoda,a to‘g‘ri topa oladi. Bolalar avval shakliga, so‘ngra kaggaligiga va undan keyjngina rangiga qarab ajrata oladilar. Bu jarayonda bola bir xil xususiyatga ega bulgan juda ko‘p predmetlar mavjudligini tushuna boshlaydi. Lekin, bola rasm chizishni boshlagani davrida predmetlarning rangini e’tiborga olmaydi va uziga yoqadigan ranglardan foydalanadi. Tadqiqotlarning kursatishicha 2,5-3 yoshli bola 5-6 ta shaklni (doira, kvadrag, uchburchak, to‘griburchak, ko‘nburchak) va 8 xil rangni {qizil, qovoq sariq, sariq, yashil, ko‘k, siyohrang, oq, qora) idrok etishi mumkin. Rang va shakllarning maqsadga muvofiq ishlatilipsh jihatidan turli xil narsalarda turlicha namoyon bo‘lishi sababli, bu yoshdagi bolalar ularni idrok etganlari bilan ularning nomlarini aniq bilishlari va o‘z nutqlarida ishlata olishlari birmuncha qiyinroq. Katgalarning bu yoshdagi bolalardan ana shu rang va shakllarni eslab qolishini talab etishlari birmuncha noto‘gridir, buning uchun mos davr 4-5 yoshlar xisoblanadi.
Bola 3 yoshigacha o‘zlashtirgan so‘zlar asosan predmet va xarakatlarnish* nomlarini bildiradi. Nomlar asosan uning vazifasini anglatadi, bunda predmet yoki harakatning tagnqi ko‘rinishi o‘zgarsa ham uning nomi o‘zgarmaydi. Shuning uchun ham bola predmetlargoshg nomlarini ishlatilishini funksiyalariga boglagan holda tez o‘zlashtiradi.
Ilk bolalyk davrining boshlariga kelib, bolada birinchi tafakkur operatsiyalari yuzaga keladi. Buni bola biror predmetni olishta harakat qila olganidan sung, uni sinchiklab o‘rganipshda ko‘rishimiz mumkin. Ularning tafakkurlari, asosan, ko‘rgazmali -harakatln bo‘lib, u atrof olamdagi turli bogliqliklarni o‘rganishga xizmat qiladi. o‘zidan uzoqroq turgan koptokni biroi-bir uzuiroq narsa bilan itarib yuborish mumkinligini ko‘rgan bola, '- endi mustaqil ravishda divan tagiga kirib ketgan koptokni" tayoqcha yordamida olish mumkinligini tafakkur eta oladi. Bu davrdagi bolalar tafakkurida umumlashtirish katta o‘rin tutadi. Umumlayaxtirishda nutq muhim ahamiyag kasb etadi. Masalan, soag deyilishi bilan bola qo‘l. soatini yoki devordagi osma soatai ham tushunishi mumkin, Lekin, ular turlicha bo‘lganligi bois, ularda umumshlikyai toshsh! bola uchun birmuncha qiyinroq hisoblanib, bu borada fikrlash yordamga keladi va umumlashtirishni tashkil etadi.
2-3 yoshli bolalar ma’lum bir predmetlarning o‘rniga ularning o‘rnini bosishi mumkin deb hisoblagan boshqa narsalardan ham foydalanadilar. Masalan, o‘yin jarayonida bola cho‘pni qoshiq yoki termometr o‘rnida, yog‘ochdan yasalgan krovat yoki mashina o‘rnida foydalanishi mumkin. Bir predmetni boshqasi o‘rnida qo‘llash
mumkinligini anglash, bola uchui atrof-olamii bilish,
urgaiishidagi ahamiyatli burilish hisoblanadi va u dastlabki
t.kchnshurlarini yuzaga keltyaradi. Bu yoshdagi bolalar endi, asta-
sek.inlik. bilan kattalar aytib berayotgan ertak, voqea yoki
hikoyalarni, shuiingdek rasmda chiziltan narsalarni tasavvur eta
oladilar. Ertaklarni eshitish jarayonida bola ertak
kaqramonlarini kimgadir o‘xshatishga Harakat qiladi, ba’zida esa u
o‘zi mustaqil ertak yoki hikoyalarni to‘t<,iy olishi ham mumkin. Ilk
bolalik davrida xotira bilishdagi asosiy funksiya hisoblanib, u
bilishning barcha ko‘rinishlarini rivojlanishida ishtirok etadi.
Bu davrda bolaning xotirasi jadal rivojlanadi. Bolaning hayotiy
tajribalarni o‘zlashtirishida dastlab harakatli, zmotsional va
^brazli xotira ishtirok etadi. Bu borada harakatli va emotsional
^sotira ustunlik qiladi. Xotira bu yoshda asosan ixtiyorsiz bo‘ladi.
Bu davrdagi bolalarga ko‘p kitob o‘qib berish natijasida ular ertak
va she’r va hikoyalarni eslab qoladilar, lekin bunday eslab qolish
bolaning umumiy aqliy rivojlaiishidan ham, xotirasining
individual xususiyatidan ham dalolat bermaydi. Bu ilk bolalik
davridagi bolalarning barchasiga xos bo‘lgan nerv sistemasining
umumiy egiluvchanligi natijasidir. o‘zi va atrof hayoti haqidagi
voqea va hodisalarda ketma-ketlik borligi uchun ham ularni hali
to‘diq ravishda xotirasida saqlab qola olmaydi. ,
Ilk bolalik davrida shaxsning rivojlanishi
Bu davrdagi bolalar asosan o‘z hatti-harakatlarini o‘ylab o‘tirmaydilar chunki hatti-harakatlar ularning hissiyotlari asosida bo‘ladi. Bu yoshdagi bolalarning hatti- harakatlari juda o‘zgaruvchan bo‘ladi. Masalan, bolaning yig‘lashi hamda yig‘idan to‘xtashi juda tez o‘zgaradi. Ilk davrda bolada o‘z yaqinlariga: onasi, otasi, bo‘vi-buvalari, tarbiyachisiga nisbatan muhabbat shakllanadi. Ilk bolalik davrida bu muhabbat boshqa shaklga o‘tadi. Endi bola o‘z yaqinlaridan maqtov olishga harakat qiladi. Ota-onalar tomonidan bolaning xatti-harakatlari va shaxsiy xususiyatlariga beradigan ijobiy emotsional baholari ularda o‘zlarining layoqa! va imkoniyatlariga nisbatan ishonchini shakllantiradi. U o‘z ota-onasiga nihoyatda qattiq boglangan bo‘lib, intazomli va itoatkor bo‘ladi. Ana shu bogliqlik sababli bolaning asosiy ehtiyojlari qondiriladi, xavotirligi kamayadi. Onasi yonida bo‘lgan bolalar ko‘proq harakat qidadilar va atrof muhitni o‘rganishga ingshladilar. Bu davrda bola o‘z ismini juda yaxshi o‘zlashtiradi. Bola doimo o‘z ismini ximoya qiladi, uni boshqa ism bilan chaqirishlariga norozilik bildiradi. Kattalarning bola bilan qiladigan muoma.la~munosabati uning o‘zini alohida shaxs sifatida anglashini boshlanishga imkoniyat beradi.
Foydalaniladigan adabiyotlar
Barkamol avlod-O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori-T 1997 y.
Karimov I.A.O‘zbekistonning o‘z istiqlol va taraqqiyot yo‘li-1992y.
O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuni-T.1997y.
“Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” T.1997 y.
Yarashevskiy M.G. Psixologiya v XX stoletii M.1971.
Zigler D. Teorii lichnosti-SPb, Piter-Press, 1997.
Lyadus V.L.-Metodika prepodavaniya psixologii. Iz.vo. URAO 2000.
O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. – T.: «O`zbekiston», 1992.
Internet saytlari
www. pedagog.uz, www. ziyonet. uz, www. google. uz
1. http://www.perl.org
2. http://www.php.net
3.www.glef.org,
4.www.newhorizons.org,
5.www.rhecherswithoutborders.org,
6.www.thelearningweb.net,
7.www.inetlibrary.com,
8. www.search.re.uz,
9.www.ictcouncil.gow.uz,
10. www.ecsoman.edu.ru

Psixologik rivojlanishning asosiy omillari. Bolalarning rivojlanish omillari

Shartlar va harakatlantiruvchi kuchlar aqliy rivojlanish

Rivojlanish Shaxsiyatning tabiiy va ijtimoiy tomonlariga miqdoriy va sifatli o'zgarishlarning doimiy jarayoni, tananing tuzilishi va funktsiyalarini, ongdagi yangi fazilatlarning paydo bo'lishi, turli tadbirlar yaxshilanishi.

Aqliy shaxsning rivojlanishi turli omillar, shart-sharoitlar va harakatlantiruvchi kuchlarga bog'liq. Biz ularni qanchalik bilishimiz va o'z namoyon bo'lishining o'ziga xos xususiyatlarini, barcha shaxsiy va ijtimoiy harakatlarning to'g'ri tushunishining samaradorligi va insonning xatti-harakatlari bog'liqligini hisobga olish.

Shaxsiyning aqliy rivojlanish omillari.

Bu ob'ektiv ravishda mavjudligi bilan uning hayotiy faoliyatini so'zning keng ma'noda aniqlaydi. Psixik rivojlanish omillari tashqi va ichki bo'lishi mumkin.

Tashqi Tabiiy-geografik muhit, makroanuv sanoat majmuasi, mikroenVironment va ijtimoiy jihatdan samarali faoliyatdir.

Tabiiy va geografik muhit rezersarlar katta ta'sir Shaxsni rivojlantirish bo'yicha. Masalan, uzoq shimolda o'stirilgan odamlar ko'proq ob-havoda yaqqol qolishadi, ular ko'proq uyushtiradilar, ular vaqtni qanchalik qadrlashini va o'rgatgan narsalarini to'g'ri etkazishini bilishadi.

Makro I.E. Jamiyatning barcha namoyon bo'lishining umumiy hajmida, shuningdek, odamni shakllantirishiga katta ta'sir ko'rsatadi. Shunday qilib, totamitar jamiyatda o'sgan kishi odatda rivojlanadi va demokratik davlat vakili sifatida yig'iladi.

Mikrosudolar, i.e. guruhi, mikrofroup, oila va boshqalar, shuningdek, odamni shakllantirishning muhimligini muhim omilidir. Bu mikrokrinda, bu odamning eng muhim axloqiy va axloqiy xususiyatlari yotqizilgan, ular, bir tomondan, o'quv jarayonini va ta'limni yaxshilash yoki o'zgartirish kerak.

Ijtimoiy va foydali tadbirlar - Bu inson rivojlanib boradigan ish va uning eng muhim fazilatlari shakllantiriladi.

Ichki Shaxsiylikni rivojlantirish omillari - bu shaxsning biogenetik xususiyatlari va uning psixikasi (anatomiya-fiziologik va omonat).

Anatomo-fiziologik xususiyatlar Shaxs: uning ishlashining o'ziga xos xususiyati asab tizimiturli xil xususiyatlarda ifodalangan: butun asab tizimining o'ziga xosligi, miyaentamentda qo'zg'alish jarayonlari, hayajonlanish, hissiyotlar va harakatlarning namoyishi, xulq-atvor va harakatlarning namoyishi; Maftun- Bular qobiliyat rivojlanishiga yordam beradigan tananing tug'ma anatomiyasi-fiziologik xususiyatlari. Shunday qilib, masalan, mobil asab tizimi sifatida omonat, vaziyatlarni o'zgartirishga etarlicha javob berish, yangi harakatlarni tezda qayta tiklash, tezligini o'zgartirish, tezkor va ritmni o'zgartirishga yordam beradigan har qanday qobiliyatni oshirishga yordam beradi boshqa odamlar bilan aloqalarni o'rnatish.

Qonunlar

Psixologiyada umumiy tendentsiyalar qayd etildi, aqliy rivojlanish naqshlari, lekin ular ikkilamchi O'rtadagi ta'sirga nisbatan (so'zning keng ma'noda), chunki ularning o'ziga xosligi yashash sharoitlariga, faoliyat va tarbiyasiga bog'liq.

Notekislik - Hatto eng yaxshi o'qish va ta'lim va ta'lim, turli xil aqliy funktsiyalar, aqliy namoyon va shaxsiy xususiyatlar rivojlanishning bir xil darajada emas. Ko'rinishidan, ayrim aqliy faoliyat turlarining shakllanishi va o'sishi uchun maqbul omillar mavjud. Muayyan rivojlanish sharoitida bo'lgan yosh davrlari ruhiy xususiyatlar Va fazilatlar optimal bo'ladi, deyiladi sezgir (L. S. Vygotskiy, A. N. Leontyev). Bunday sezgirlikni to'xtatib turish va miyaning organik kamolotining naqshlariva ba'zi ruhiy jarayonlar va xususiyatlar faqat boshqalar asosida shakllanishi mumkin Shakllangan aqliy jarayonlar va xususiyatlar (masalan, matematik fikrlash mavhum qobiliyatning ma'lum darajadagi qobiliyatiga qadar shakllangan) va hayot tajribasi.

Psixika integratsiyasi. Biror kishining aqliy rivojlanishi rivojlanganligi sababli, u tobora ko'proq, birlik, barqarorlik, mustahkamlikka aylanadi. Kichik bolaN. D. Levitovaning so'zlariga ko'ra, ruhiy munosabat - bu kichik birlashtirish kombinatsiyasi ruhiy holatlar. Aqliy rivojlanish - bu shaxsiyatdagi ruhiy holatlarni izchil qayta ishlash.

Plastik va kompensatsiya qilish imkoniyati. I. P. Pavlov asab tizimining eng katta pozitsiyasini bildirdi, agar tegishli ta'sirlar amalga oshirilgan bo'lsa, hamma narsa yaxshiroq o'zgarishi mumkinligini ta'kidladi. Bunda plastik Bola ruhiyatidagi maqsadli o'zgarishlar imkoniyatlari, o'quv va ta'limdagi maktab o'quvchilari asoslanadi. Plastikchilik imkoniyatlarni ochadi va kompensatsiya: Bir aqliy funktsiyani rivojlantirishning zaifligi yoki nuqsonlari bilan boshqalari esa qiyinlashadi. Masalan, faollikni faol xotirani tashkil etish va ravshanligi bilan qoplash mumkin, ko'rishning xarakteri qisman auditoriya analizatsiyasini kuchaytirish va boshqalarni kuchaytiradi.

Shunday qilib, bolaning rivojlanishi murakkab dialektik jarayon.

harakatlantiruvchi kuchlar

Shaxsiy hisobni individual hisobning aqliy rivojlanishining harakatlantiruvchi kuchlari quyidagi qarama-qarshiliklar:

shaxsning jismoniy qobiliyatlari ortib borishi oralig'ida shaxsning ehtiyojlari va tashqi sharoitlar o'rtasidagi,

ma'naviy talablar va faoliyatning eski shakllari;

faoliyatning yangi talablari va qobiliyat va ko'nikmalar o'rtasida.

Aqliy rivojlanish darajasi

jarayonda shaxsni (bola) aqliy rivojlanishi darajasi va ko'rsatkichlarini aks ettiradi va uning shaxsiyatini shakllantirishning turli bosqichlarida.

Daraja haqiqiy rivojlanish Shaxs - bu odamning turli mustaqil vazifalarni bajarishga qodirligini tavsiflovchi ko'rsatkichdir. Bu, uning fazilatlari va ishlab chiqilganidek, odamning o'qitish, ko'nikmalari va mahorati ekanligini namoyish etadi.

Daraja eng yaqin rivojlanish Shaxs shuni ko'rsatadiki, odam mustaqil ravishda bajara olmaydi, lekin u boshqalarning kichik yordami bilan birlashtirilgan.

Tabiiy xususiyatlar inson aqliy rivojlanishiga etarlicha ta'sir ko'rsatadi.

Birinchidan, ular aniqlaydilar turli xil joylar va aqliy xususiyatlarni rivojlantirish usullari, ularni aniqlamang. Hech bir bola tabiiy ravishda qo'rqoqlik yoki jasorat uchun joylashgan. Har qanday asab tizimining to'g'ri tarbiyasi bilan siz kerakli sifatlarni ishlab chiqishingiz mumkin. Faqat birida, boshqasiga qaraganda qilish qiyinroq bo'ladi.

Ikkinchidan, tabiiy xususiyatlar insonning har qanday sohadagi insoniyat yutuqlariga ta'sir qilishi mumkin. Masalan, ba'zi odamlar har qanday faoliyatni o'zlashtirishga nisbatan boshqalardan ustun bo'lishi mumkin bo'lgan konlarda tug'ma individual farqlar mavjud. Masalan, musiqiy qobiliyatni rivojlantirish uchun qulay tabiiy konlarga ega bo'lgan bola, boshqa barcha teng sharoitlarda musiqa munosabatini yanada tezroq rivojlantirish va bunday konlarga ega bo'lmagan bolaga qaraganda katta muvaffaqiyatga erishadi.

Inson ruhiy rivojlanishining harakatlantiruvchi kuchlari murakkab va rang-barang. Zudlik bilan harakatlantiruvchi kuchlar Bolaning rivojlanishi ta'lim, ta'lim va faoliyatda yuzaga keladigan yangi va eski o'rtasidagi qarama-qarshilikdir. Ushbu qarama-qarshiliklar, masalan, faoliyat olib boradigan yangi ehtiyojlar va ularning qoniqish imkoniyatlari o'rtasidagi qarama-qarshiliklarni o'z ichiga oladi; jismoniy va ma'naviy ehtiyojlar va munosabatlar va faoliyatning eng qadimiy shakllari orasidagi qarama-qarshiliklar; Jamiyatning o'sib borishi talablari, jamoa, kattalar va aqliy rivojlanishning pul darajasi.

Ushbu qarama-qarshiliklar barcha yoshdagilarga xosdir, ammo o'zlarini namoyon qiladigan yoshga qarab o'ziga xos xususiyatlarga ega bo'ladilar. Masalan, o'rta maktab o'quvchisi mustaqil maqsadli faoliyatning va naqd pul yoki zudlik bilan tajribaga bog'liqlik o'rtasida qarama-qarshilikka ega. O'smir uchun, uning o'zini o'zi baholash va da'volar darajasi, bir tomondan, bir tomondan, bir tomondan, bir tomondan, jamoada haqiqiy pozitsiyaning tajribasi, jamoada qatnashish kerak - jamoada ishtirok etish zarurati - ikkinchisida; Katta a'zolar hayotida to'liq a'zo va uning imkoniyatlari nomuvofiqligi o'rtasidagi qarama-qarshilik.

Ushbu qarama-qarshiliklarning rezolyutsiyasi aqliy faoliyatning yuqori darajalarini shakllantirish orqali sodir bo'ladi. Natijada, bola aqliy rivojlanishning yuqori darajasiga ko'tariladi. Kerak qoniqarli - qarama-qarshilik olib tashlanadi. Ammo qoniqarli ehtiyoj yangisini yaratadi. Bir ziddiyatni boshqa bir harakat bilan almashtirish davom etmoqda.

Aqliy rivojlanish nafaqat mulk va fazilatlardagi miqdoriy o'zgarishlardir. Aqliy rivojlanish, e'tiborning yoshi, semantik yodlash va boshqalarga ko'payishi, bolalarning fantaziyasi, ta'sirchanligi, aniqlik va in'ikos tazyiqlarini kamaytirishi bilan qisqartirilmaydi. Psixikaning rivojlanishi ba'zi yosh davrlarida neoplazmalar deb ataladigan sifatli yangi xususiyatlarning paydo bo'lishi bilan bog'liq, masalan: o'spirinlardagi o'smirlikdagi o'sish hissi, o'smirlik davrida o'z taqdirini o'z taqdirini rivojlantirish zarurati.

U turli bosqichlarda o'ziga xos xususiyatlarga ega. Psixologiyada bolalar rivojlanishi va maktab o'quvchilari ajratilgan: yangi tug'ilgan chaqaloq (10 kungacha), go'dak yoshi (1 yilgacha), erta maktablar (3-5 yosh) , Maktabgacha (5-7 yil), Kichik maktab (7-11 yosh), o'smirlik yillari (11-15 yoshda), erta yosh yoshlar yoki katta maktab yoshi (15-18 yosh).

Har bir davr qarama-qarshiliklar, ruhiyat va xarakterli aqliy bezaklarning yuqori sifatli xususiyatlariga xos bo'lgan muhim xususiyatlari, ehtiyojlari va faoliyati bilan ajralib turadi. Har bir davr avvalgilar tomonidan tayyorlanadi, bu unda yuzaga keladi va yangi davr uchun asos bo'lib xizmat qiladi. Yosh xarakteristikasi: oilada va maktabdagi bolaning pozitsiyasining o'zgarishi, o'quv va ta'lim shakllarining o'zgarishi, faoliyatning yangi shakllari va tanasini pishib etishning ba'zi xususiyatlari, ya'ni yoshi Biologik, balki ijtimoiy toifali. Shu munosabat bilan psixologiyada etakchi faoliyatning etakchi shakli haqida tushuncha mavjud. Har bir yosh uchun turli xil tadbirlar tavsiflanadi, turdagi turlarga ehtiyoj bor: O'yin, o'quv, ish, aloqa. Ammo rivojlanishning turli davrlarida bu ehtiyojning xilma-xil va tegishli tadbirlar aniq tarkib bilan to'ldiriladi. Ushbu yosh bosqichida, bu yosh bosqichida, maktab o'quvchilari, maktab o'quvchilari, aqliy jarayon va shaxsiyat xususiyatlari, va boshqa bolasi bo'lmagan. maktab o'quvchisi (bu xususiyatlar odatda bir-biriga mos kelganda).

Maktabgacha yoshga kelsak, o'yin - bu o'yin, garchi maktabgacha tarbiyachilar o'quv va mehnat faoliyati bilan shug'ullanishadi. Maktabda etakchi faoliyat o'qituvchilikka aylanadi. Yoshi bilan mehnat faoliyatining roli oshadi. Tadqiqotlar o'zining asosiy o'zgarishlarga duch keladi. Maktabda 10-11 o'quv davri, uning mazmuni va tabiatni o'zgartirish, har yili shogirdning o'sishi talablari, shuningdek, o'quv faoliyatining mustaqil, ijodiy tomoni asosiy rol o'ynaydi.

Har bir yosh ichida katta individual farqlar, birinchi navbatda, yashash sharoitlari, faoliyati va ma'rifiyasining individual variantlari, shuningdek, tabiiy individual farqlar (xususan, asab tizimining tipik xususiyatlarida). Maxsus yashash sharoitlari juda xilma-xil, shuningdek individual shaxsiyat xususiyatlari. Shuning uchun biz yosh xususiyatlarini aytishimiz mumkinki, ular ushbu asr uchun odatiy bo'lsa-da, vaqti-vaqti bilan rivojlanishning tezlashishi (tezlashtirish) tufayli qayta ko'rib chiqilishi kerak. Bu yashash sharoitlari o'zgarishi, bola tomonidan qabul qilingan ma'lumotlar miqdorining ko'payishi bilan bog'liq.

Bularning barchasi asrning o'ziga xos xususiyatlarini shartli va beqarorlashtiradi, garchi yoshga xos xususiyatlar Rivojlanishning umumiy yo'nalishini ko'rsatadigan eng odatiy, o'ziga xos xususiyatlar mavjud. Ammo yosh mutlaq, o'zgarmagan toifaga ega emas. Yosh kontseptsiyasi, yosh chegaralari va xususiyatlari mutlaq emas, balki nisbiy ahamiyatga ega.

Shaxsning ruhiy rivojlanishining omillari, shart-sharoit va harakatlantiruvchi kuchlar

2. 3. Psixik rivojlanish bo'yicha shart-sharoitlar. Bu shaxsga ma'lum bir ta'sirga ega, ya'ni tashqi va ichki holatlar o'ziga xos xususiyatlari, aqliy, hozirgi va eng yaqin rivojlanish darajasi bog'liqdir.

Qisqa ma'lumotnoma

Rivojlanish to'g'risidagi qonunlar:

1) progressiv xarakter (qadamlar taniqli xususiyatlar, pastki xususiyatlarning xususiyatlari, ammo balandroq asosiga);

2) oldingi rivojlanish natijalari amalga oshirilganda buzilish (nusxa ko'chirish, ammo yangi bosqichda harakatlanmaslik);

3) Qarama-qarshilarning birligi - bu rivojlanish jarayonining ichki harakatlantiruvchi kuchi.

Inson taraqqiyotining asosiy yo'nalishlari:

Anatomiya-fiziologik (suyak va mushak tizimlarini ko'paytirish va rivojlantirish);

Aqliy (ongni shakllantirish, o'zini anglash, etakchi xususiyatlar, kognitiv, hissiy va ixtiriy jarayonlar va boshqalar);

Ijtimoiy (ijtimoiy tajribaga ega bo'lish, shu jumladan ma'naviy, ijtimoiy funktsiyalarni o'zlashtirish va boshqalar).

Intogenezda shaxsiy rivojlanish tendentsiyalari (L. I boovich tomonidan):

1) doimiy ravishda o'sib boradigan yaxlitlik jarayoni;

2) individual yosh davrlarining o'ziga xosligi ularning umumiy tartibini shakllantirishning umumiy jarayoniga o'z hissasini qo'shadi.

Formation - iroda, atrof-muhit, maqsadli ta'lim va ularning shaxsiy hayoti ta'siri natijasida insonning shaxsiyatini shakllantirish jarayoni.

Ijtimoiylashtirish - bu muayyan jamiyatda, jamiyat, guruh, jamiyat, guruhga va ijtimoiy munosabatlar va ijtimoiy tajribalarni ko'paytirish qadriyatlari, xulq-atvor va psixologiyani aniqlash.

Ijtimoiylashtirishning asosiy printsiplari

Tizimli printsipi - o'zaro ta'sirli ravishda o'zaro ta'sir va o'zaro ta'sir qiladigan mikro va makroslarning shaxsiy xususiyatlariga ta'sir qiladi.

Faoliyat tamoyili shaxsning operatsiyalar va aloqalarga kiradigan boshqa odamlar bilan faol o'zaro ta'siri bilan bog'liq.

Shaxsiy va ijtimoiy muhitni ikki tomonlama o'zaro hamkorlik printsipi jamoatchilik munosabatlari tizimiga va bir vaqtning o'zida oilaviy, o'rtog'lik, o'qitish va boshqa munosabatlar tizimida ham shunga o'xshash tarzda takrorlanishi.

Shaxsiy faoliyat va tanlov printsipi - odamni ijtimoiylashtirish jarayonida passiv aloqada emas, balki o'z rivojlanishimiz va o'zingizning "i" shakllantirishimiz uchun ijtimoiy sharoitlar va mustaqil ravishda amalga oshiradigan ijtimoiy sharoitlar deb hisoblaydi ideallar va e'tiqodlar haqida o'z qarashlarimda.

Ijtimoiylashtirish jarayonining ajoyib (tarbiyaviy):

1) ushbu jarayonning nisbiy jihatdan o'z-o'zidan, bu vositaning ta'siri bilan tavsiflanmagan holda tavsiflanadi;

2) shaxsning faoliyati va aloqasi, uni mikro va makros bilan o'zaro ta'siri natijasida yuzaga keladigan ijtimoiy norma va qiymatlarni mexaniklashtirish;

3) Ijtimoiy qadriyatlar va belgilar, eng afzal ko'rgan ijtimoiy qadriyatlar va belgilar, aloqa muhitini tanlashda o'z-o'zini mustaqil rivojlantirish. Ta'lim - bu maxsus tashkillashtirilgan o'quv tizimida maqsadli shaxsni shakllantirish jarayoni.

Haydash kuchlari, aqliy rivojlanish omillari va shartlari

Yosh psixologiyasi nisbatan sekin, ammo bolalarning bir yoshdagi guruhdan boshqasiga o'tish paytida, bolalarning ruhiy va xatti-harakatlarida yuzaga keladigan darajada sekin, ammo sifatli miqdoriy va sifatli va sifatli va sifatli va sifatli va sifatli miqdoriy o'zgarishlar mavjud. Odatda, bu o'zgarishlar hayotning ko'p qismlarini, bir necha oydan boshlab keksa bolalar uchun bir necha yillarga bag'ishlaydi. Ushbu o'zgarishlar "doimiy" omillarga bog'liq: bolaning tanasi va bolaning tanasi psixiologik holati, uning intellektual va shaxsiy rivojlanish darajasi bo'yicha erishgan psixo-fiziologik holati.

Yosh psixologiya va ushbu turdagi harakatlardagi yoshdagi o'zgarishlar evolyutsion deb ataladi, ular nisbatan sekin va sifatli o'zgarishlar bilan bog'liq. Ular inqilobulashgandan, ya'ni chuqurroq, tezda va nisbatan qisqa vaqt ichida ajralib turishi kerak. Odatda bunday o'zgarishlar asrlar davomida ruhiyat va xulq-atvordagi evolyutsion o'zgarishlarning nisbiy o'zgarishlarida yuzaga keladigan yoshga bog'liq inqirozlar bilan cheklangan. Yoshga bog'liq inqirozlar va ruhiy inqilobiy o'zgarishlar va bolaning xatti-harakati yoshning rivojlanish davrida bolalikni ajratish uchun asoslardan biri edi.

Psixika rivojlanishini o'rganishning muhim jihatlari ushbu jarayonning sifat va miqdoriy parametrlari, ruhiy va evolyutsion usullarning aqliy tartibini shakllantirish imkoniyatlari tahlilidir. Qisman rivojlanish sur'atlari va uning o'zgarishi ehtimoli masalasi bilan bog'landi.

Dastlab, Darvin, psixologlar nazariyasi asosida yuqorida aytib o'tilganidek, psixikaning rivojlanishi asta-sekin, evolyutsion tarzda sodir bo'ladi deb hisoblashadi. Shu bilan birga, sahnadan sahnaga o'tishda davomiylik mavjud va rivojlanish sur'atlari qat'iy belgilangan, garchi Shartlarga qarab qisman tezlashishi yoki sekinlashishi mumkin. Sternning ishi, xususan, psixikaning rivojlanishi darajasi individualdir va bu odamning o'ziga xos xususiyatlarini tavsiflaydi va bu zal tomonidan tuzilgan va komloped. Biroq, asab tizimiga nisbatan aqliy munosabatlarni isbotlovchi tabiiy ravishda amerikalik asab tizimini asta-sekin pishib etish va uni takomillashtirish bilan bog'liq ruhiyatning rivojlanish xususiyatiga shubha bermadi. Shunday qilib, P.P. Blonskiy, o'sish va pishish bilan psixikani rivojlantirishga bag'ishlangan, uning fikriga ko'ra, aqliy rivojlanish sur'ati singari tezlashuv sur'atini tezlashtirishi mumkin emas.

Biroq, genetika, refleksistlar, psixiatrlar, psixoanalysts asarlari, inson asab tizimi uning ijtimoiy rivojlanishining mahsulidir. Shuningdek, u xulq-atvor harakatlarini shakllantirish va shakllantirishda, shuningdek, I.P. ning ishini shakllantirish va qayta shakllantirishdagi psixik tajribasini namoyish etdilar. Pavlova, V.M. Behereva va boshqa olimlar kichik bolalar va hayvonlarda etarlicha murakkab oddiy reflekslarini tuzgan. Shunday qilib, atrof-muhitni eng tezkor va aniq tashkil etilishi isbotlandi, bolasi ruhida tezkor o'zgarishlarga erishish mumkin va uning aqliy rivojlanishiga sezilarli darajada tezlashadi (masalan, ma'lum bilim va ko'nikmalarni o'qitishda). Bu ba'zi olimlar, xususan, rossiyalik yo'nalishli yo'nalishda, balki inqilobiy, shuningdek, ruhiy o'zgarishlarning keskin o'zgarishlarining keskin o'tishi bilan bog'liq bo'lgan ba'zi olimlarni boshqaradi. - Masalan, o'smirlik tadqiqotlari A. B. Zapalkinda o'zining inqiroz belgisi haqida o'ylanib, yangi bosqichga keskin o'tish. Uning ta'kidlashicha, bunday yuqori sifatli sakrash, bolalarning psixikasida keskin o'zgarishlar bilan bog'liq bo'lgan, bu bolalarning ruhiyatidagi keskin o'zgarishlar bilan bog'liq bo'lgan va bu davrda kattalar uchun xos bo'lgan yangi elementlar paydo bo'lgan.

Biroq, umuman olganda, psixikaning rivojlanishi asosan psixologlarning aksariyati asosan evolyutsion va jarayonning yo'nalishi va individik xususiyatlarini butunlay o'zgartirish imkoniyatiga ega edi. Vidotskiyni davriy ravishda psixikani shakllantirishda erkin va muhim davrlarning kombinatsiyasi g'oyasi Viftotskiyni davrida o'zida mujassam etgan.

Rivojlanish belgisi sifatida ko'rib chiqilishi mumkin bo'lgan o'zgarishlarning boshqa turi ma'lum bir ijtimoiy vaziyatning ta'siri bilan bog'liq. Ularni vaziyat deb atash mumkin. Bunday o'zgarishlar ruhiy va noo'rinlashtirilgan ta'lim va ta'lim ta'siri ostida bolaning xatti-harakatlarida nima sodir bo'lishini o'z ichiga oladi.Jamg'arma va xatti-harakatlardagi yoshga bog'liq evolyutsion va inqilobiy o'zgarishlar odatda barqaror, qaytarib bo'lmaydigan va shaxsning psixologiyasi va shaxsning xatti-harakatlari beqaror, qaytarilishi va keyingi mashqlarda vaziyatni o'zgartiradi. Evolyutsion va inqilobiy o'zgarishlar odamning psixologiyasini shaxs sifatida o'zgartiradi va vaziyatning xatti-harakati, bilim, ko'nikmalari va ko'nikmalariga ta'sir ko'rsatadigan ko'rinadigan o'zgarishlarsiz qoldiradi.

Yoshi psixologiya fanining yana bir tarkibiy qismi - bu "yosh" kontseptsiyasida ifodalangan shaxsning psixologiyasi va shaxsning xatti-harakati (psixologik yoshga qarang). Har bir yoshda, inson o'ziga xos xususiyati bor deb taxmin qilinadi, chunki u faqat bu yoshdan tashqarida hech qachon takrorlanmaydigan psixologik va xulq-atvor xususiyatlari kombinatsiyasi.

Psixologiyada "yosh" tushunchasi inson tomonidan yashagan, ammo psixologiya va xulq-atvorining o'ziga xos xususiyatlari bilan bog'liq emas. Bola kattalarga o'xshab, uning hukm va xatti-harakatlarida ko'rinmasligi mumkin; O'smir yoki yigit asosan bolaligida o'zini namoyon qilishi mumkin. Insonning kognitiv jarayoni, uning idroki, xotira, tafakkur, nutq va boshqalarning yoshi bor. Kognitiv jarayonlardan ham ko'proq, odamning yoshi o'zining shaxsiyatining o'ziga xos xususiyatlariga, manfaatlar, hukmlar, xulq-atvor niyatlarida o'zini namoyon qiladi. Psixologik jihatdan to'g'ri, bolalarning intellektual va shaxsiy rivojlanishida yosh qoidalarini barpo etish uchun turli xil testlarda bolaning aqliy rivojlanishi darajasini belgilash uchun turli xil testlarda keng qo'llaniladi.

Yoshi mavzusining uchinchi komponenti va shu vaqtning o'zida yoshga bog'liq psixologiya - bu harakatlantiruvchi kuchlar, insonning aqliy va xatti-harakati ruhiy va qonunlari. Aqliy rivojlanishning harakatlantiruvchi kuchlari ostida bolaning izchil rivojlanishini belgilaydigan omillar uning sabablari, tarkibida energiya, rivojlanishni rag'batlantiruvchi energiya va rivojlanish manbalarini o'z ichiga oladi. Saytlar rivojlanishning harakatlantiruvchi kuchlari sifatida harakat qilmaydigan ichki va tashqi doimiy omillarni aniqlaydi, ammo uning rivojlanishini shakllantirish va yakuniy natijalarni belgilab, rivojlanish jarayonini boshqaruvchi va yakuniy natijalarni belgilab beradi. Aqliy rivojlanish qonunlariga kelsak, ular umumiy va shaxsiy naqshlarni aniqlaydilar, shunda siz odamning aqliy rivojlanishini va ushbu rivojlanish natijasida boshqarilishi mumkin bo'lgan narsalarni tasvirlashingiz mumkin.

Psixikani rivojlantirishni belgilaydigan omillar. Psixikani rivojlantirish dinamikasini, biologik o'sish va kamolotning bilim va shaxsiy fazilatlarini shakllantirish bilan bog'liqligi va kamolotining o'zaro bog'liqligi to'g'risida. Shaxs ayniqsa dolzarb bo'ldi. Agar o'sish asosan miqdoriy o'zgarishlar bilan bog'liq bo'lsa, masalan, tana vaznini yoki miya hujayralari yuqori sifatli o'zgarishlarga, keyin rivojlanish yuqori sifatli o'zgarishlarni, dunyoning vazni, o'zlarini tushunishni anglatadi. Shuni ta'kidlash kerakki, psixologiyada o'sish va rivojlanishni ajratish juda qiyin, chunki aqliy sohani shakllantirish psixikaning moddiy substratining o'sishi bilan chambarchas bog'liq.

Psixologiya va aqliy rivojlanish dinamikasining chegaralari va farqlanishining chegaralari va uni buzilmaganligidan qat'iy nazar juda muhimdir. Davom etishning rivojlanishi dastlab rivojlanayotgan tizimda yuqori chegaraga ega. Qanday bo'lmasin, qanday qilib o'zgargan bo'lishidan qat'i nazar, yanada ajoyib yoki so'nish, masalan, vodiy yoki olma daraxtiga aylanmasdan, masalan, atirgul yoki binafsha rang turadi. Uning rivojlanishi va'da qilinadi va u o'sgan urug'ning tuzilishi bilan cheklanadi. Ammo psixikaning rivojlanishimi? Ma'lum darajada psixologlar bu savolga ijobiy javob berishdi, masalan, odamning, uning yoki tug'ma qobiliyatlari, hissiyotlari chegaralari bilan bog'liq cheklovlar va boshqalar. Shu bilan birga, ko'plab ma'lumotlar shuni ko'rsatadiki, bilimlarning rivojlanishi, irodani yaxshilash, odamning shaxsiyati chegara yo'q. Shunday qilib, bu masalada XX asrning birinchi yarmida olimlar. Ular birlashmagan va ko'p jihatdan javoblar aqliy rivojlanishning harakatlantiruvchi kuchi nimada va qaysi mexanizmlarning harakatlantiruvchi kuchi nimada nuqtai nazaridan bog'liq edi.

Agar dastlab (praer va zal), bu biologik omilning imtiyozli ustunligi va rivojlanishning o'zi tug'ma fazilatlarni pishib etish, keyin KLAP-ning ishlarida ruhiyat geneziyasini tushunish uchun yana bir yondashuv bor edi. Psixikaning o'zini o'zi rivojlantirish haqida gapirganda, u o'zini o'zi uyg'unlashtirish, bu ushbu jarayonni boshqaradigan atrof-muhitga bog'liqligini ta'kidladi. Kliped shuningdek, rivojlanish jarayonining o'ziga xos mexanizmlari haqida ham gapirdi - o'yin va taqlid. Qisman O'g'lining tug'ma bosqichlari mexanizmi sifatida yozgan va zal, ammo zal, shuningdek, zamonaviy olimlarning asarlari birinchi marta aqliy rivojlanishning etakchi mexanizmlaridan biridir. Kliped psixologiyasiga kiritilgan.

Yosh psixologiyasining asosiy tushunchalari

Rivojlanish psixologiyasi yoki yosh psixologiyasi U insonning tug'ilishining ruhiy rivojlanishini hayot oxirigacha o'rganadi.

Rivojlanish psixologiyasining asosiy tushunchalari tizimi

Toifalar Tushunchalar

1. Biror kishining makro xususiyatlari Individual Mavzu Shaxsiyat O'ziga xoslik
2. Rivojlanishning asosiy yo'nalishlari (Rassomlar) Ontogenez Hayot yo'li
3. Aqliy rivojlanish omillari Irsiylik, jinsiy dimorfizm, atrof-muhit, ta'lim va o'qitish, o'z faoliyati
4. Umumiy naqshlar Yulduz bo'lmagan, heterochronon, integratsiya, plastik
5. Keng ma'noda yosh Pasport
Biologiya Intellektual Ijtimoiy Psixologik
6. Tor ma'noda Bosqichlar, hayotning bosqichlari, bosqichlari, sezgir davrlar, yosh inqirozlari
7. Yosh psixologik xususiyatlari Ijtimoiy rivojlanish holati, asosiy qarama-qarshiliklar, etakchi faoliyat, aqliy Neoplazms.
Insonning mankriologiyasi

Psixologlar odam haqida gapirishganda, ular makrosivining to'rttasini anglatadi: individual, mavzu, shaxsiyat, shaxsiyat.

Individual ("Ko'rishlardan biri") - bu mansublikni tavsiflovchi tushuncha

"Homo Sapiens" biologik ko'rinishga ega odam.

Mavzu ("Taryoviy tashuvchi") xolis va amaliy faoliyat va bilimlarning tashuvchisi. Biror kishining sub'ektligi hayotiyligi, aloqa va o'z-o'zini anglashda namoyon bo'ladi.

Shaxsiyat - ijtimoiy munosabatlar va tarixiy jarayonlarning ijtimoiylashtirilgan va ob'ekti.

O'ziga xoslik o'ziga xoslikni, har bir kishining o'ziga xosligini tavsiflaydi

Rivojlanishning asosiy yo'nalishlari (Rassomlar)

Ontogenez- inson sifatida inson taraqqiyoti, u homo sapiens vakili sifatida. Ontogenezning asosiy voqealari tananing yoshi, jismoniy rivojlanish, jismoniy rivojlanish va boshqalarga sifat o'zgarishini aks ettiradi.

Hayot yo'li - insonning muayyan tarixi mavzu, shaxsiyat va individuallik. (Hayot yo'lining muhim bosqichlari - maktabga, tugaydigan, nikoh va hk) Hayot yo'lining asosiy mazmuni - bu jarayon ijtimoiylashtirish Shaxsiy, i.e. uni shaxsiyatga aylantirish.

Aqliy rivojlanish omillari

Aqliy rivojlanish -faoliyat, jismoniy shaxslar va ongda yuzaga keladigan miqdor va sifatli o'zgarishlar jarayoni.

Aqliy rivojlanish omillari -bu haqida doimiy shartlarPsixikaning rivojlanishini, inson hayoti davomida shaxsni rivojlantirish. Ular ikki guruhga bo'lingan: biologik va ijtimoiy.

Irsiyattaqdim etilgan genetik dastur bu hayot davomida joylashtirilgan va aqliy rivojlanishning tabiiy asosidir. Bolaning qobiliyatini rivojlantirishga yordam beradigan devetsiyalar, sovg'alarni aniqlashdir. Boshqa tomondan, har xil irsiy kasalliklarJismoniy kamchiliklar inson aqliy rivojlanishidan bo'lgan shaxslarni cheklashi mumkin. Istakka ega bo'lish faqat zarur shart, inson hayotiy faoliyatining asoslarini shakllantirish uchun zarur bo'lgan ish boshlang'ich shartidir.

Jinsiy dimorfizm - jinsiy farqlar omili. Dastlab, pol genetik jihatdan aniqlanadi. Biroq, biologik pol erkak yoki ayol yoki ayolni yaratmaydi, chunki polning psixologiyasini (qadriyatlar, aloqa, xulq-atvor, o'zini anglashning o'ziga xos xususiyatlarini o'zlashtirish kerak. Jinsiy dimorfahm yosh yoshga ko'payadi, etuklik va keksa yoshda silliqlashadi.

Chorshanba. Chorshanba odamning aqliy rivojlanishida omil sifatida, ikki partiyaning ikki tomoni: biologik va ijtimoiy.

Biologik muhit - hayotiy ta'minlashga qodir bo'lgan yashash muhiti kerakli shartlar (Havo, issiqlik, oziq-ovqat).

Ijtimoiy muhit - avlodlar tajribasini (madaniyat, fan, dini, dini, dini, ishlab chiqarish) tajribasini rivojlantirish imkoniyati sifatida yordam va himoya qilish. Har bir shaxs uchun ijtimoiy muhit, jamiyat, uning madaniy va milliy an'analari, ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy vaziyatlar, diniy, hayot, ilmiy aloqalar, oilaviy, ommaviy aloqa, o'qituvchilar, o'qituvchilar, o'qituvchilar, o'qituvchilar, o'qituvchilar, o'qituvchilar, o'qituvchilar, o'qituvchilar, o'qituvchilar, o'qituvchilar, o'qituvchilar, o'qituvchilar, o'qituvchilar, o'qituvchilar, o'qituvchilar, o'qituvchilar, o'qituvchilar, o'qituvchilar, o'qituvchilar, o'qituvchilar, o'qituvchilar, o'qituvchilar, o'qituvchilar, o'qituvchilar, o'qituvchilar, degan ma'noni anglatadi.

Ta'lim va o'qitish. Ta'lim muayyan inshootlar, axloqiy hukmlar va hisob-kitoblar, qadriyatlar, i.e. Shaxsiylikni shakllantirish. Ta'lim bolaning yosh xususiyatlariga moslashmasligi kerak, rivojlanishni, rivojlanishni rag'batlantirish va rag'batlantirish, "eng yaqin rivojlanish zonasi" ga tayanish va rag'batlantirish. I.E. Mustaqil hal qila olmaydigan vazifalar doirasida, ammo kattalar rahbarligida ularni engish mumkin. Ta'lim topshiriqlarining qiyinchiliklari va talabalarni amalda rivojlantirish darajasi o'rtasidagi qarama-qarshiliklarning qarori ularni aqliy rivojlanishga yordam beradi. Kichkintoyning tug'ilishidan keyin ta'lim (va mashg'ulot) darhol katta yoshdagi kattalar shaxsiy rivojlanish asoslarini yaratadi. O'quv va ta'limning mazmuni, shakllari va usullari bolaning yoshi, individual va shaxsiy xususiyatlariga muvofiq tanlanishi kerak.

Shaxsning o'zi. Ma'naviy, ma'naviy madaniyat bilan munosabatlar usullarini ishlab chiqish, agar bola (erkak) faol bo'lsa, u kattalar bilan birgalikda faoliyatga kiradi, mustaqil ravishda magistrlar turli xil turlari Inson faoliyati (o'yin, o'quv, ish). Ular. Inson nafaqat ob'ekt boshqalarning ta'siri, lekin ham mavzu O'z taraqqiyotiga, o'zgarishi mumkin bo'lgan mavjudot, o'zgarishi va barcha faoliyat va xulq-atvorga aylanadi.

Shart yoki omillar, bolaning aqliy rivojlanishi, bu bolaning aqliy rivojlanishi darajasi bog'liqligini anglatadi. Biror kishi bio-ijtimoiy mavjud bo'lib, bu tabiiy, biologik va ijtimoiy kabi omillar uning aqliy rivojlanishiga, bu sharoitlar, uning hayotining shartlari, shuningdek, tarbiyamik va o'qitish ta'sirida ta'sir qiladi Bola. Keling, ularning har birini ko'rib chiqaylik.

Biologik omil Bolaning ruhiy rivojlanishi uning irodasi, ota-onasidan olgan asab tizimining qobiliyatlari, asab tizimining xususiyatlari. Bu har bir inson uchun ham odatiy holdir. jismoniy belgilar, spektrik qurilmasining tuzilishi, miyaning tuzilishi xususiyatlari. Bola iliqlik va oziq-ovqat uchun biologik ehtiyojni, shuningdek asab faoliyatini aniqlaydigan asab tizimining xususiyatlarini meros qilib oladi va temperamentning asosidir. Ushbu merosxo'rlik bu hali ham odatiy holdir, bu bolalar o'sib ulg'aygan holda rivojlanib boradi.

Bolaning psixikasining rivojlanishiga ba'zi ta'sir bola atrofidagi tabiiy muhitga ega bo'ladi. Bu suv va havo, quyosh va er yuzidagi diqqatga sazovor joylar, shuningdek iqlim, o'simlik va elektromagnit maydon xususiyatlari. Ammo tabiat bolaning aqliy rivojlanishini aniqlamaydi, lekin unga faqat ijtimoiy muhit orqali bilvosita ta'sir qiladi.

Ijtimoiy omil bolaning aqliy rivojlanishiga ancha kuchli. Axir, B. erta yoshBola va ota-onalar o'rtasida yaqin psixologik biriktirma, bola sevgi, hurmat va tan olish kerak. Ammo shu bilan birga, bola hali ham shaxslararo aloqada, ota-onalar o'rtasidagi nizolarni tushunish uchun hali ham shaxslararo aloqalarda harakat qila olmaydi va shuning uchun ularning sodir bo'layotganiga munosabatini bildirolmaydi. Va agar ota-onalar bolalari psixologik ravishda ko'tarilishlarini istashsa sog'lom odamMen bu dunyoda qanday moslashishni bilardim, ota-onalar bola bilan do'stona va quvonchli muhitda munosabatlarni o'rnatishga majburdirlar. Axir, ba'zida bola kattalar ziddiyatlarida o'zini aybdorligini his qilishi mumkin, deb o'ylaydi, u ota-onalar unga qasam ichgan umidlarini oqlay olmaydi va shu sababli uning ruhiy jarohatlanishi mumkin.

Ijtimoiy muhit boshqalardan ham ko'proq bolaning aqliy rivojlanishiga ta'sir qiladi va kamida tug'ma omillar juda muhimdir, chunki bolaning norma va qadriyatlar tizimini shakllantirish, shuningdek, jamiyatda o'zini o'zi baholash. Ko'p jihatdan, u tug'ma motofitik reflekslardan bir necha bosqichlarni o'z ichiga olgan bolalarning kognitiv rivojlanayotganiga hissa qo'shadi, bu nutqni rivojlantirish bosqichida va bolaning fikrlash bosqichida.

Bolaning aqliy rivojlanishi omillari, masalan, bolaning miyasining normal ishlashi kabi to'rtta asosiy shartlardan iborat bo'lib, ularsiz bola tartibda kuzatiladi. Ikkinchi muhim shart - bu bolaning normal jismoniy rivojlanishi, shuningdek uni to'liq rivojlantirish asab jarayoni. Bidni dunyodagi dunyo bilan bog'lanishini ta'minlaydigan sezgilarni saqlash uchinchi o'rinda muhim shart. To'rtinchidan, bolaning aqliy rivojlanishi uchun muhim ahamiyatga ega emas, balki uning mashg'ulotlarining to'liq, mustahkamligi va tizimlari. bolalar bog'i, Maktab va oila. Faqat barcha sharoitlarni bajarayotganda, bola to'liq psixologik rejada rivojlanadi va sog'lom va rivojlangan kishini o'stiradi.

Rivojlanish - Yangi sifat holatining paydo bo'lishi bilan birga bo'lgan ob'ektdagi qaytarib bo'lmaydigan, yo'naltirilgan, tabiiy o'zgarishlar.

Rivojlanish o'sayotgan organizmning o'sib borayotgan organizmning yuqori darajada bo'lishini o'z ichiga oladi va bu o'tish ham pishib, o'rganishga bog'liq.

Insonning aqliy rivojlanishi - Vaqt o'tishi bilan aqliy jarayon va xususiyatlarning muntazam ravishda o'zgarishi, ularning miqdoriy, yuqori sifatli va tarkibiy o'zgarishlar bo'yicha ifodalanadi.

Inson aqliy rivojlanish yo'nalishlari:

Kognitiv rivojlanish, i.e. Kognitiv jarayonlarning rivojlanishi;

Emotsional-ixtiyoriy sohani rivojlantirish (hissiyotlar, his-tuyg'ular, shaxsning ixtiriy xususiyatlarini rivojlantirish);

Shaxsiy psixologik xususiyatlarning rivojlanishi (fe'l-atvor, xarakter, qobiliyat, qobiliyat, motivaviy soha).

Urabaeva Galina Anatolyevna aqliy rivojlanishning quyidagi shakllarini ajratdi:

1) notekislik va heterakochronlik: Har bir aqliy funktsiyasi uning sur'atida rivojlanadi, o'z-o'zidan sezgir(i.e.) rivojlanishning eng qulayligi davri, organlar va funktsiyalarning rivojlanish bosqichlari o'z vaqtida mos kelmaydi;

2) dan rivojlanishning yangilanishi: Aqliy rivojlanishning keskin va qarama-qarshi xususiyatlari natijasida ma'lum bir bosqichlar aniq ko'rinib turibdi, bu aqliy rivojlanishning o'ziga xos xususiyatlariga ega;

3) jarayonlar, xususiyatlar va fazilatlarni farqlash va integratsiyalash: Ajratish aqliy funktsiyalar aqliy faoliyatning mustaqil shakllarida va bir vaqtning o'zida o'zaro bog'liqlik va o'zaro bog'liqlik (masalan, fikrlash va nutq);

4) biologik va ijtimoiy deterinantni o'zgartirish (sabablar) belgilash aqliy faoliyat va xatti-harakatlar;

5) Psixikaning plastikasi: Turli sharoitlar ta'siri ostida psixikani o'zgartirish, turli xil tajriba.

Ruhiy jarayon va shaxsiy xususiyatlarning rivojlanishiga ta'sir etuvchi eng muhim va uzoq muddatli omillar aqliy rivojlanishning harakatlantiruvchi kuchlari.Ushbu qarama-qarshiliklarning qarori va aqliy Neoplazmsms va psixikani yanada rivojlantirishni ta'minlaydi.

Ushbu qarama-qarshiliklar aqliy rivojlanishning harakatlantiruvchi kuchlaridir:

Ehtiyoj va imkoniyatlar o'rtasida qarama-qarshilik;

Rivojlanishning umumiy rivojlanishi tashqi ijtimoiy sharoitlarning nisbati va ichki shartlar yuqori aqliy funktsiyalarning kamoloti;

Rivojlanishning harakatlantiruvchi kuchi bu katta rivojlanish zonasini yaratadigan kattalar bilan hamkorligidir. Voyaga etganlar - bu oraliq havola, bola va jamiyat o'rtasidagi vositachi. Voyaga etganlar: a) birinchi navbatda bolaning fiziologik ehtiyojlarini qondiradi, keyin chiqadi hissiy munosabatlar, c) jamoat ob'ektlari bilan harakat namunasi, bilim, madaniyat, ijtimoiy normalar, e) professional mahorat modeli va hk .;

Rivojlanishning harakatlantiruvchi kuchi har bir yosh davridagi etakchi faoliyatdir. Aynan shu faoliyat bolani aqliy rivojlanishning yangi bosqichiga o'tishga tayyorlaydi;

Aqliy rivojlanishning harakatlanuvchi kuchi va uning normal oqimining ko'rsatkichi bolaning aqliy va ruhiy salomatligi hisoblanadi. Asoslangan ruhiy salomatlik - yuqori aqliy funktsiyalarni ishlab chiqish. Psixologik sog'liq Bu inson dunyoga tajribali o'rganilgan holda o'z o'rnini qondiradigan va qoniqarli deb munosib deb topishi kerak.

Aqliy rivojlanish omillari - aqliy jarayon va shaxsiy xususiyatlarga sifatli o'zgarishlar uchun asosiy shartlar. Bu uning mazmuni va yo'nalishini aniqlaydi.

Biologik va ijtimoiy omillarni aralashtiring. Ga biologik omillar Aqliy rivojlanish xususiyatlarini oldindan belgilab beradigan irsiy va tug'ma shartli shartlar. Irsiy shartitlar genotip orqali yuqadi, tug'ma genotipiya orqali intrauterin rivojlanishining o'ziga xos xususiyatlari tufayli. Shunday qilib meros qobiliyatlarga, asab tizimining turiga etkaziladi. Tug'ma - ruhiy xususiyatlarning yanada shakllanishiga ta'sir qiluvchi intruziyani rivojlantirishning shartlari.

Irsiy omilning ulushi o'zgarishi mumkin. O'zining meros xastalarini aniqlashtirish o'lchovi asosan ta'limning yashash sharoitlariga, ta'limning xususiyatlariga, masalan, bola yoshiga bog'liq.

Ijtimoiy omillar - Bu o'rta, aqliy rivojlanish shartlari: faoliyat, o'qitish va mabring.

Chorshanba - inson hayotining ijtimoiy, iqtisodiy, madaniy va boshqa shartlari kombinatsiyasi. Atrof-muhitning ta'siri o'z-o'zidan paydo bo'lishi mumkin, chunki inson alohida ijtimoiy-tarixiy sharoitlarda yashaydi, bu uning aqliy rivojlanishiga ta'sir qiladi. Shuningdek, mikrosudonlar (oila, guruh, do'stlar va boshqalar) shaxsga ma'lum bir ta'sir ko'rsatadi. Ijtimoiy muhitda insoniy munosabatlar tizimi o'ziga xos xususiy muhitda ro'y beradi ijtimoiy rivojlanish holati.

Bolaning aqliy rivojlanishining eng muhim omili, uning shaxsiyati shakllanishi faoliyat - aralashishga bog'liq bo'lgan tananing faol holati atrof-muhit Uni ehtiyojga qarab o'zgartirish uchun.

Jamiyati Ijtimoiy va tarixiy tajriba bolasiga o'tkazish jarayonini tashkil qiladi, uning harakatini nazorat qiladi, Maxsus o'quv yurtlarini boshqaradi: bolalar bog'chalari, maktablar va boshqalar. O'quv jarayoni - shaxsning turli tomonlarini tashkil etishning maqsadli va tashkillashtirilgan jarayoni. O'qitish - Bu bilimlarni o'rganish, ko'nikma va ko'nikmalarni shakllantirish jarayoni. Bolani o'rganish, tug'ilgan paytdan boshlab, ijtimoiy muhitga tushganda va uning hayotini tashkil qiladi va insoniyat tomonidan yaratilgan ob'ektlar yordamida bolaga ta'sir qiladi. Ta'lim bu muayyan inshootlar, axloqiy hukmlar va hisob-kitoblar, qadriyatlar, ya'ni shaxsiyatning barcha partiyalarini shakllantirishni o'z ichiga oladi. Trening kabi, tarbiyalangan bola chaqaloqning tug'ilishidan keyin darhol boshlanadi, chunki kattalar unga bo'lgan munosabati uning shaxsiy rivojlanishining poydevorini yaratadi.

Buni yakunlab, shuni ta'kidlash kerakki, bitta omilga bog'liq bo'lgan yagona aqliy fazilat yo'q. Barcha omillar organik birlikda aqliy rivojlanishga ta'sir qiladi.

Aqliy rivojlanish omillari va shartlari

Rivojlanish- Bular tanadagi biologik jarayonlar va atrof-muhitga ta'sir qilish natijasida tananing tuzilishi, ruhiyat va insoniy xulq-atvorda yuzaga keladigan o'zgarishlar.

Qanday omillar insonning aqliy rivojlanishiga ta'sir qiladigan savolni ko'rib chiqing.

Biologik omil Irsiyat va tug'ilishni o'z ichiga oladi. Bu meros bo'lib, masalan, fe'l-atvor, qobiliyatli muammolar, ammo bu inson ruhiy jihatdan aniqlangan, ammo umuman aniqlanmagan, degan yagona fikrni meros qilib oladi. Hatto - bu bola intrauterin hayotidagi bola tomonidan sotib olingan xususiyatlar.

Shunday qilib, kasallikning homiladorlik davri, giyohvand moddalarni qabul qilish davrida ona tomonidan topshirilgan qiymatga ega bo'ling. Tug'ma va meroslangan xususiyatlar kelajakdagi shaxsiyatni rivojlantirish ehtimoli. Masalan, qobiliyatlarni rivojlantirish nafaqat omonatga bog'liq. Amallar faoliyat sohasida rivojlanmoqda, bolaning o'z faoliyati muhimdir.

Biror kishi biologik mavjudot va tabiatdan tabiatning muayyan xususiyatlari, xulq-atvor shakllari bilan bog'liq deb ishoniladi. Irsiylik rivojlanish tartibini aniqlaydi.

Psixologiyada, insonning aqliy rivojlanishida irsiyatning roli bo'rttirib ko'rsatadigan nazariyalar mavjud. Ular chaqiradi biologiya.

Ijtimoiy omil Ijtimoiy va tabiiy muhitni o'z ichiga oladi. Ijtimoiy muhit orqali bilvosita tegishli bo'lgan tabiiy muhit rivojlanayotgan omil hisoblanadi.

Ijtimoiy muhit - keng tushuncha. Oila va bolaning chorshanba kuni bolaning eng yaqin ijtimoiy muhiti, uning ruhiyatining rivojlanishiga bevosita ta'sir qiladi. Ijtimoiy muhit, shuningdek, bolaning psixikasining rivojlanishiga va ommaviy axborot vositalari va mafkuraning rivojlanishiga ta'sir qiladi.

Ijtimoiy muhitdan tashqarida, bola rivojlana olmaydi. U faqat unga eng yaqin atrofdagilardir. Insoniyat jamiyatisiz, unda hech narsa ko'rinmaydi.

Ta'sirning ahamiyati haqida xabardorlik ijtimoiy omil Bolaning psixikasining rivojlanishi chaqirilganning paydo bo'lishiga olib keldi sotsiologiya nazariyalari. Ularning so'zlariga ko'ra, psixika rivojlanishida vositalarning mutlaq rolini ta'kidlaydi.

Aslida rivojlanishning eng muhim omili faoliyat Bola. Faoliyat - bu tashqi dunyo bilan insoniy aloqalarning shakllari. Faoliyatning namoyishi individual va ko'p bosqichdir. Ajralib turadi faoliyatning uch turi:

1.Biologik faoliyat. Bola ma'lum bir tabiiy ehtiyojlar bilan tug'iladi (harakatda organik va boshqalar) ular tashqarida bolaning tashqi dunyo bilan aloqasini ta'minlaydi. Shunday qilib, bola ovqatlanish istagi va hokazo haqida yig'layapti.

2. Aqliy faoliyat. Ushbu faoliyatning yordami, dunyoning bilimlari sodir bo'lgan ruhiy jarayonlarning shakllanishi bilan bog'liq.

3. Ijtimoiy faoliyat. Bu faoliyatning eng yuqori darajasi. Bola dunyoni o'ziga o'zgartiradi.

O'rtadagi yoki boshqa elementlar turli vaqt Bolaga uzoq turli xil ta'sir Ushbu elementlarga nisbatan uning faoliyatining filialiga va xususiyatiga qarab. Bolaning ruhshunosligi ijtimoiy tajribani o'zlashtirish jarayoni sifatida amalga oshiriladi, bu esa o'z insoniy qobiliyatlari va funktsiyalarini shakllantirish jarayoni bir vaqtning o'zida amalga oshiriladi. Bu jarayon bolaning faol faoliyati paytida sodir bo'ladi.

Barcha rivojlanish omillari ijtimoiy, biologik, faoliyat bilan bog'liq xamir bog'liq. Bolaning aqliy rivojlanishida ulardan birortasining rolini mutlaqo nohaq.

Ichki psixologiyada ta'kidlangan rivojlanish jarayonida irsiy va ijtimoiy daqiqalar birligi.Nority bolaning barcha aqliy funktsiyasini ishlab chiqishda mavjud, ammo u boshqachaga teng. Boshlang'ich funktsiyalar (hislar, idrok) endi eng yuqori ko'rsatkichga bog'liq emas. Oliy funktsiyalar insonning madaniy va tarixiy rivojlanishi samarasidir. Irsiy depozit faqat shartlarning rolini o'ynaydi. Uning ontogenetik rivojlanish yo'lidan qancha uzoq bo'lsa, unga kamroq iroda unga ta'sir qiladi. Rivojlanish har doim atrof-muhitga jalb qilinadi. Bolaning aqliy rivojlanishi ikki omilning mexanik qo'shilmaydi. Bu rivojlanish jarayonida o'zgarib, birlik. Masalan, har qanday mulkni rivojlantirish doirasi aniqlanganligi taxmin qilinmoqda. Ushbu diapazon ichidagi mulkning rivojlanish darajasi vositaning shartlariga bog'liq.