Suv xavzalarini ifloslanishdan saklash

SUV XAVZALARINI IFLOSLANIShDAN SAkLASh.


5.§ SUV XAVZALARINING IFLOSLIGI.
Suv xavzalari tabiy (daryo, kul, dengiz) va sunriy suv omborlariga bulinadi. Suv xavzalaridagi suvlar tabiy va sunniy yul bilan ifloslanadi. Tabiy ifloslanish suvda yashaydigan usimlik va jonivorlarning ulishi orkali, xamda yom\ir va erigan kor suvlarining kelib tushishi orkali buladi. Sunniy ifloslanish bulsa, suv xavzalariga oqova suvlarni tushirilishi orkali buladi. Suv xavzalarini ifloslanganligini kuyidagi belgilardan bilish mumkin:

• 
  Suv yuzasida suzib yuruvchi moddalarning paydo bulishi va tubida chukindilarning utirishi;
  
• 
  Suvning fizikaviy xossalarining uzgarishi, aynan rangi, tinikligi, mazasi va xidining paydo bulishi..
  

Suvning kimyoviy xossalarining uzgarishi ( Rh kursatkichi, organik va mineral chikindilarning kupayishi, zaxarli moddalarning paydo bulishi va xakozolar).

• 
  Organik ifloslarni oksidlash uchun kerak bulgan suvdagi erigan kislorod mikdorining kamayishi;
  
• 
  Bakteriyalarning turi va mikdorining uzgarishi, xamda oqova suvlarning kelib kushilishi sababli, suvda kasal tarkatuvchi bakteriyalarning paydo bulishi.
  

Ifloslangan suv xavzalarini suv bilan ta’minlash va chumilish uchun ishlatib bulmaydi.
Suv xavzalariga kushiladigan oqova suvlar tarkibidagi iflos moddalar konsentratsiyasini ma’lum vakt davomida fizikaviy, kimyoviy va biologik jarayonlar natijasida ma’lum mikdorda kamayadi. Suv xavzalarining unga tashlangan oqova suv tarkibidagi ifloslarning yukolish xususiyatiga uz-uzini tozalash deyiladi.
Suv xavzalarida uz-uzini tozalashishga kumaklashadigan asosiy sabablaridan biri suv xavzasidagi suvlar mikdorini, unga tushiriladigan oqova mikdorining nisbatiga bo\likdir, ya’ni oqova suv xavzalaridagi suv bilan necha karra aralashiga bo\likdir.


6§ SUV XAVZALARIDAGI SUVDA KISLORODNING ERIShI VA UNGA TALAB.

Xar kanday organik modda xavoda kislorod bulganligi va mikroorganizmlar ta’sirida oksidlanadi. Oqova suvlar tarkibidagi organik moddalar suv xavzalariga tushganda biokimyoviy oksidlanishga uchraydi. Bu jarayonning tezligi birinchidan oqova suv va suv xavzalaridagi erkin kislorod mikdoriga bo\likdir. Kislorod asosan suv yuzasi orkali xavodan diffuziya yuli bilan tuldiriladi. Bioximik aerobli oksidlash ikki boskichda boradi: birinchi boskichda tarkibida uglerod bulgan moddalar oksidlanadi, karbonat kislotasi va suvga ajraladi; ikkinchi boskichda tarkibida azot bulgan moddalar oksidlanadi-avval azotli kislotaga va undan sung azotli kislota tuzlariga ajraladi ya’ni nitrat va bu boskichni nitratlashtirish deyiladi.

Agarda kislorod yetarli bulsa, birinchi boskichdagi oksidlanish jarayoni ma’lum bir konunga buysunadi ya’ni oksidlanish tezligi ( yoki kislorodni xazim kilish tezligi) , bir xil xaroratda , xar bir vaktda oqova suv tarkibida kolgan organik moddalar mikdoriga tu\ri proporsionaldir. kanchalik oqova suv tarkibida organik moddalar mikdori kam kolsa, shunchalik oksidlanish jarayoni sekin boradi. Bu konunni kuyidagicha ifodalash mumkin.
L_t k L_a 10 ^{-k t}
Bunda,

• 
  L_t - t vakt utishi davomida organik moddalar oksidlanishi uchun ketadigan kislorod mikdori;L_a - boshlanish vaktida suv tarkibida bulgan organik moddalarni oksidlash uchun kerak bulgan kislorod mikdori;K₁ - proporsionallik koeffitsenti (yoki kislorodni xazim kilish tezlik kiymati) suvning xaroratiga bo\lik bulgan kiymat, xarorat kanchalik yukori bulsa, kiymat shunchalik katta buladi T-20 S da K - 0,1. Kislorodning erish tezligi xar bir muayyan vaktda suvning kislorodga tuyinchanlik darajasiga teskari proporsional yoki tuymaganligiga tu\ri proporsional
  

Agarda kislorodga bulgan boshlan\ich taxchilligi Da bilan va vakt utishi bilan kislorodga bulgan taxchillikni D bilan belgilasak u xolda erish konunini kuyidagi ifoda bilan aniklash mumkin.
D _t k D _a 10 ^–kt
Bunda,
K - Kislorodni erish tezligining bikkirligi, gaz tabiatiga, muxit xaroratiga, suv yuzasining xolatiga va oqova suvlarni xavzadagi suv bilan aralashishiga, xavo T-20 S bulganda K- 0,2 teng.
Suvning tarkibidagi azotli kislota tuzlarining mikdoriga karab suvning kanchalik toza bulganligini aniklash mumkin, agarda suv tarkibida nitratlar kanchalik kup bulsa, unda suv shunchalik toza buladi va organik moddalarning oksidlanish jarayoni tugaganligini bildiradi.
Agarda, bordiyu suvda moddalar oksidlanishi uchun kislorod yetarli bulmagan takdirda, azotli kislota tuzlarining tarkibidagi kislorodning ma’lum bir kismini kisman ishlatilishi mumkin, bu jarayon azotli kislota tuzlaridan va azotli kislotalardan kislorodni ajralishini - dinitrifikatsiya deyiladi.