Elektr yoyi va uning quvvati
Elektr yoy. Elektr yoy deb elektrod bilan payvandlaniladigan metallar
oralig’idagi ionlashgan gaz va bug’ muhitidan o’tib turuvchi kuchli elektr
razryadlariga aytiladi.
Yoyni hosil qilish uchun elektrod uchini payvandlanadigan metall
(zagotovka)ga qisqa tutashtirib darhol 3–4 mm ga uzoqlashtirmoq lozim. Elektrod
zagotovkaga qisqa tutashganda uning kichik yuzadan katta kuchli tokni o’tishida
yuzalar o’ta qizib, tezda eriydi va eriyotgan elektrod uchi elektromagnit, sirt tortish
kuchi va gazlar bosimi ta’sirida siqilib, ingichka tortib, pirovardida uziladi. Bu
sharoitda elektrod (katod) yuzidan ajrayotgan elektronlar juda katta tezlikda
zagotovka (anod) tomon harakatlanib oraliqdagi gaz va bug’atom (molekula)larni
bombardimon qilib, manfiy va musbat ionlarga parchalaydi. Manfiy zaryadli ionlar
anod yuziga, musbat zaryadli ionlar esa katod yuziga kelib urilishda kinetik
energiyalari issiqlikka va yorugiik energiyalarga aylanadi va yoy barqaror yonadi.
Aniqlaganlarki, ajralayotgan issiqlikning – 43%i katodda, 36%i anodda va qolgani
yoy ustunida taqsimlanadi.
Payvandlash yoyining sxemasi: 1 − elektrod;
2 − payvandlanadigan metall; 3 − metall vanna; 4 − gaz arozoli.
SHuni qayd etish joizki, metallarni payvandlashda tok kuchini I= 3000 A, va
kuchlanishining 10–50 V oralig’ida o’zgartirila olinishi, uning quvvatini 0,01 dan
150 kVt gacha rostlash mumkinligi turii qalinlikdagi har xil metallarni
payvandlashga imkon beradi.
Metall elektrod bilan payvandlanuvchi metall orasida elektr yoyni oldirish
sxemasi: a − elektrodning qisqa tutashuvi; b − yupqa suyuq metall pardasining
hosil bo’lishi; v −bo’yin hosil bo’lishi; g − elektr yoyining hosil bo’lishi.
6–rasmda yoy kuchlanishining tok kuchiga va yoy uzunligiga nisbatan
o’zgarish grafiki shuningdek, 6.6–rasm, b da yoyning tashqi (statik)
xarakteristikasi keltirilgan.
a−yoy kuchlanishininglok kuchiga va yoy uzunligiga nisbatan o’zgarish grafigi; b
− yoyning statistik xarakteristikasi.
Agar yoy uzunligi o’zgarmas (l
y
=onst) bo’lib, tok kuchi 100 A gacha
oshganda zaryadlangan zarrachalar soni ortib, yoy ustuni qarshiligi kamayadi.
SHuning uchun yoy pasayuvchi statik xarakteristikali bo’ladi (I-uchastka).
Agar tok kuchi 100–350 A boisa, yoy ustini siqilib, gaz hajmi kamayadi.
Natijada zarrachalar sonining ortish tezligi kamayad. SHu sababli yoy kuchlanishi
tok kuchiga bogiiq bo’lmaydi va yoyning statik xarakteristikasi qat’iy bo’ladi (II-
uchastka). Agar tok kuchi 350 A dan ortsa yoy ustuni yanada kuchliroq siqiladi va
gaz hajmi kamayadi va qarshiligi ortadi. SHu sababli yoyning statik
xarakteristikasi ortuvchi bo’ladi (III-uchastka).
Dostları ilə paylaş: |