304- gurux talabasi muhammadova Ziyoda Erkinovna “Matematik tassavurlarni shakillantirish nazaryasi va texnologiyasi” fanidan

1.2. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar bilan tevarak atrofni o‘rganish.

Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar bilan o‘tkazilgan tajribalardan shuni ko‘rish mumkin-ki bolalar tevarak atrofii orientirovka qilishga o‘rganayotganlaridayoq oddiy terminlardan murakkabroqda, tevarak atrof terminlariga o‘ta boshlaydilar. Ularning nutqdaridagi «shu erda», «u erda», «mana» kabi so‘zlari (biror predmetni ko‘rsatib, aytib) «yonida», «yaqinda», «yonma-yon» kabi yangi terminlar bilan, almashinishi buning yaqqol guvohi bo‘la oladi.
Ularning bu terminlardan foydalana boshlashi, predmetlar oraliьini aniqlay bilishi boshlanьich bilimlarning rivojlanishidir.
Bolaning yanada o‘rganishi natijasida sekin-asta bu terminlar yana ham boyib boradi va u
«oldinda», «oldin», «orasida», «orqada» va h.k. larni tushuna boshlaydi. Bolaning bulardan foydalanishining hammasi «yonida», «yaqinida», «yonma-yon» kabi tushunchalarni yaxshi egallanishining natijasidir.
Predmetlarning «birin-ketin», «ketma — ket» ko‘shilishi bolalarda bir gruppa predmetlarning joylashuvini aniqlashga yordam beradi.
Masalan hamma o‘yinchoqlar ketma — ket turibdi, lekin quyon oldinda, matryoshkalar o‘rtada, qo‘ьirchoq esa oxirgi orqasida turibdi.
Bola orientirovka qilishga o‘rganayotganida «yonma-yon» so‘zining ma’nosiga keyinroq tushunadi, yoki «o‘rtada», «orasida» kabilarni o‘rganib bo‘lgach, keyinroq «atrofida», «chetida», yoki
«yonidan», yana keyinroq borib bola bu so‘zlarni atroflicha tushuna boshlaydi va chap tarafdami? YOki o‘ng tarafdami? farqlay boshlaydi. Lekin bolalarga tevarak atrofni orientirovka qilishga o‘rgatish ishini turli yo‘llar va yo‘llanmalar bilan tushintirish kerakligini unutmaslik kerak.

Pedagogik masala № 1.

Katta tarbiyachi bitta gruppada faqat 2 ta tarbiyachi o‘tkazgan matematika mashьulotini kuzatdi. Mana bu yozuvlarni analiz qiling: «Zahpo Voxidovnada» mashьulot uchun hamma narsa oldindan tayyorlangan. Bolalar mashьulotga kirishdilar. Tarbiyachi bolalarga hulqlari haqida eslatishni yodidan chiqarmadi. Mashьulot davomida bolalar aktiv qatnashdilar, o‘rtoqlariga yordam berdilar, aniq bo‘lmagan narsalarni to‘ьriladilar. Sanash ko‘nikmasi mustahkam, ko‘z bilan chamalashlari rivojlangan, lekin fizkult daqiqa jarayonida bolalar engashganlarida yo‘nalishni adashtiradilar. Naima Hoshimovna bolalarni mashьulotga 10 minut kechga qolib taklif qildi, yahni navbatchilar stolga tarqatma materiallarni tarqatib chiqishga ulgurmadilar. Mashьulot jarayonida bolalarning diqqatlari bo‘lindi, o‘tirgan joylarida shovqin qildilar. Harakat vaqtida orietirovka qilishda xatolar ko‘p bo‘ldi, bolalar o‘ng va chap yo‘nalishda ko‘p adashdilar. Tarbiyachi bolalarni shoshiltirdi., mashьulotta yakun yasamadi, lekin bolalarning xulqiga ob’ektiv baho berdi.