\376\377\000H\000u\000s\000n\000i\000x\000a\000t\000 \000v\000a\000 \000u\000n\000i\000 \000o\000`\000q\000i\000t\000i\000s\000h\000 \000m\000e\000t\000o\000d\000i\000k\000a\000s\000i\000 \000u\000q\000u\000v\000

Savol va topshiriqlar

1. 
   Husnixat darslariga qanday metodik talablar qo’yiladi?
   
2. 
   Yozuvning gigeyenik talablariga nimalar kiradi?
   
3. 
   Yozuv mebellari qanday talabga javob berishi zarur? Partada o’tirish qoidalarini aytib bering?
   
4. 
   Yorug’likning tushushi haqidagi ko’rsatmalarni so’zlab bering.
   
5. 
   Yozuv jarayonida ruchka ushlash qoidalari va uni o’quvchilarga o’rgatish usulini ayting.
   
6. 
   Daftardan foydalanish qoidalariga nimalr kiradi?
   
7. 
   Husnixat bilan yozish ko’nikmalarini shaklantirish nimalarga bog’liq?
   

2. §.Husnixatga o’rgatishning metodik shartlari.

1. 
   O’qituvchining namunaviy yozuvi – bolalarda to’g’ri yozuvni shakllantirishning asosiy omili hisoblanadi. Yozishga o’rgatish ko’pincha taqlid qilish orqali amalgam oshadi. O’qituvchining birinchi o’quv yilida sinf taxtasi yoki o’quvchi daftariga yozganlari asl nusxa sifatida ko’riladi, chunki o’quvchilar undan o’z daftariga ko’chirib oladilar. Shuning uchun o’qituvchining husnixati to’g’ri va chiroyli bo’lishi lozim. Sinf taxtasiga yozilgan yozuvi esa o’quvchining daftaridagi harflarning joylashishiga mos xolda bo’lishi kerak. Amaliyotning ko’satishicha, agar o’qituvchi qatorning oxirigacha yozmasa (to’ldirmasa), bolalar ha undan namuna olib qatorning oxirigacha yozishmaydi, qog’ozni bekorga sarf etishadi va so’zlarni keyingi qatorga to’g’ri ko’chirish yo’llani o’rgana olmaydilar, shubhali hollarda qator oxirigacha ko’chirmaydigan bo’lishadi.
   

O’qituvchi o’z yozuvini yanada chiroyli va mukammal bo’lishi uchun uzluksiz shug’ullanib borishni o’z oldiga maqsad qilib qo’yishi shart.
Shunday fikrlar bor, agar muntazam yozib borilsa, yozuv yaxshilanib boradi.Lekin buning aksi ham bo’lishi mumkin:inson qanchalik ko’p yozsa, uning yozuvi shunchalik tushunarsiz bo’lib borar ekan.
O’qituvchi to’g’ri husnixatda yozishni o’rganib olishi lozim.O’qituvchi faqat nazariy jihatdangina emas,balki har bir harf uchun yo’lga qo’yilgan amaliy proporsional bog’liqlikni ham bilishi darkor.
Shu bilan bir vaqtda lozim bo’lgan mashqlar orqali qo’lning kaftiniva barmoqlar harakatini yengillatish va rivojlantirish kerak bo’ladi.
O’qituvchi sinf taxtasida yozish usullarini ham egallab olishi lozim.Sinf taxtasidayozish jarayonida xatolarga yo’l qo’ymasligi kerak..Masalan , harflarni grafik yozish,uning uzoqdan qandayko’rinishini hisobga olmasdan yozish, barcha asosiy va birlashtiruvchi unsurlarni bir hil qolipda yozish kabi .
Faqatgina yaxshi yozuvga ega bo’lgan holdagina o’qituvchi bolalarga namuna bo’la oladi va ulardan yaxshi natijalar olishi mumkin.O’quvchilar harflarning tuzilishini ,uni chizishdagi ketma ketligini yaxshi o’zlashtirib olishlari
uchun o’qituvchi bularning hammasini sinf taxtasida ko’rgazmali tarzda ko’rsatishi lozim.
Tajribalarning ko’rsatishicha ,o’quvchi chiroyli va to’g’ri yozuvda sinftaxtasiga bo’rda aniq va chiroyli yozadigan o’qituvchining o’quvchilari chiroyli va to’g’ri yozadilar.
Sinf taxtasida yozish malakalariga quyidagilar kiradi:1-navbatda qo’l harakatini rivojlantirish, simmetriyani xis qilish va taxtaning qaysi qismida yozilgan harf, so’z va fraza yozilganini tezda topishni ,bir qarashda topa bilishlikni o’rgatish lozim.
Bundan so’ng bo’r bilan yozishni u bilan ishlash texnikasini o’rganib olish lozim.Bo’r bilan yozishda ingichka va qalin shtrixlarni yozishni ,shuningdek ingichka chiziqdan bosib yozishga o’tish va h.zo malakalarni egallash lozim.Yozuvda sinf taxtasi va bo’rning sifati katta ahamiyatga ega.

1. 
   O’qituvchi bolalarning daftaridagi xato-kamchiliklarni o’z o’rnida aniq ko’rsatmasligi natijasida bolaning yozishiga nisbatan e’tiborsizlik yuzaga keladi.
   
2. 
   Aniq va to’g’ri husnixatda yozishga nafaqathusnixat darsida, balki barcha dars turlarida va sinfdan tashqari yozuv ishlarida,yozma ariza, ular tomonidan tayyorlanadigan ko’rgazmalar (devoriy gazetalar, jadvallar, shiorlar va h.zo) amal qilish kerak.
   

Orfografik - to’g’ri, aniq va tushunarli qilib yozishni talab etish jarayonida o’qituvchi o’quvchining pala - partish yozuvini va ikki varaq qog’ozga yozgan yozma ishini ham nazorat qilib borishi lozim. Har bir o’quvchining daftari tartibli bo’lishiga erishish kerak.
Harflarning yozilishi sodda va to’g’ri bo’lishi kerak. Pedagogik amaliyotda, boshlang’ich 1-2- sinflarda o’rganiladigan shriftlarning namunasi ishlab chiqilgan. 3 va 4- sinflar amaliyotida qo’llanadigan tez yozuv malakasining boshlang’ich sinflaridagi yozuvdan anchagina farq qiladi. Xarakterli jiharlaridan biri shundaki, tez yoziladigan yozuvda ayrim so’zlar qog’ozdan qo’l uzmasdan yoziladi.

3. 
   Husnixatga o’rgatish izchil va ketma-ketlik xarakteriga ega bo’lishi lozim. O’rgatish jarayonida o’qituvchining dastur materialini, o’quvchini soddaroq shakliy ko’rinishga ega bo’lgan harflardan, murakkabroq ko’rinishga ega harflarga o’tkazishga va yirik hamda sekin yozuvdan, mayda va tez yozuvga o’tkazishda e’tibor beriladi.Husnixat mashqlarini o’zaro bog’liqlikda muntazam uyushtiriladi.
   

Shuni yodda tutishi kerakki, bolani sekin yozuvda harfni to’g’ri yozishni o’rganib olmaguncha tez yozuvga o’tkazish mumkin e-mas. Shuning uchun ham dasturda tez yozish ko’nikmalari 3-4-sinflarda shakllantiriladi.

4. 
   Ayrim o’quvchilarning yozuvidagi individual farqlikni kuzatib boorish mumkin. Bu farq o’ta qiya yozilishda va hokazolarda kuzatiladi.
   

Dastlabki yozuvga o’rgatish paytida individual ko’p ko’zga tashlanmaydi, bu hol ko’proq yuqori sinflarda tez yozuvga o’tgan paytda kuzatiladi.
Yozuvdagi individuallik o’ziga xoslikni 4- sinflarda o’tkaziladigan mashg’ulotlar jarayonida aniqlash mumkin, chunki bu davrda o’quvchilar mustaqil ravishda bir chiziqli daftarga yozishga o’tgani bo’ladi.
O’quvchida aniq va ravon yozuv hosil bo’lishi uchun o’qituvchi o’quvchining butun diqqatini harfning grafik shakliga, boshqa harf bilan qo’shilib ketmasligiga, har biri bir - biridan o’ziga ko’rsatilgan o’lchamga e’tiborini qaratishi lozim.

5. 
   O’quvchilarning husnihat bilan to’g’ri yozish ko’nikmalarini rivojlantirib boorish, husnixatga o’rgatish ishlarini sistematik tarzda olib borish talab etiladi. Buning uchun ham o’quvchilar to’g’ri yozuvning har kungi ko’nikmasi bilan cheklanib qolmay, uzluksiz ravishda nazorat tekshiruv ishlarini yoki yozuvning sifatini ‘ko’rish’ ishlarini olib borishlari zarur bo’ladi.
   

O’quvchilar nazorat vaqtini oldindan bilganlari ma’qul, chunki bungacha ruchkadagi kamchilikni va daftarni tayyorlab qo’yishga vaqt ajratadilar. Yozib bo’lgach, bolalar o’z ishlarini o’rtoqlari bilan almashadilar va o’qituvchi bilan birgalikda tahlil qiladilar. Eng yaxshi ishlar ‘o’quvchi burchagiga ilib qo’yiladi.
Nazorat paytida husnixat qoidalariga rioya etgan holda yozilganiga, harflarning to’g’ri yozilganligiga, matnning oson o’qilishiga, yozuv bir tekisligiga, matnni o’qish uchun va qog’ozni tejashni rejalay olishga va h. zolarga e’tibor berish lozim. Muntazam ravishda nafaqat ona tili darslaridagi yozma ishlarini, balki o’quvchining boshqa o’quv fanlaridagi yozuvini ham tekshirib borish lozim.
Nazorat - tekshiruv ishlarini bir - biri bilan solishtira olishi uchun o’quvchilarning ishlarini maxsus joyga ilib qo’yiladi. Buning uchun nazorat - tekshiruv ishlarini alohida qog’ozga yozish kerak va u uncha katta bo’lmagan matn asaosida bo’lishi kerak. Yozuv malakasini yaxshilanganligini solishtirib borish uchun har bir o’quvchining nazorat - tekshiruv ishlarini saqlab qo’yish lozim.