4-maʼruza. Mexanizmlarning кinematiк tahlili. Mexanizm holati grafik usulda mexanizmlarni kinematik tekshirish

Chizig‘iy-hisobiy uslub. Bu uslub, hisoblash va chizig‘iy usullarini o‘zida mujassamlashtirgan bo‘lib, aniqligi va yaqqolligi yetarli bo‘lib, talabga javob beradi. Bu usuldan foydalanib, «Mexanizm va mashinalar nazariyasi» fanida tezliklar va tezlanishlar rejalari quriladi.

Mexanizm kinematikasining bu uslubi o‘zining yaqqolligi bilan ajralib turishi yuqorida aytilgan edi. Haqiqatan mexanizmning biror bo‘g‘inining buralish burchagi, burchak tezligi va tezlanishlari yoki biror nuqtaning siljishi, tezligi va tezlanish grafigi orqali ko‘rsatilgan bo‘lsa, u holda bu mexanizmning bir sikl ichidagi kinematikasini qanday o‘zgarishini oddiy ko‘z bilan ko‘rish mumkin.
Agar qayd etilgan grafikning birortasi berilib, qolganlari
berilmagan bo‘lsa, bunday holatda mexanikaning asosiy qonun-qoidalariga asoslanib qolganlarini topish mumkin, yaʼni agar
nuqtaning siljishi maʼlum bo‘lsa, u holda nuqtaning tezligi
, tezlanishi esa bo‘ladi.
Demak, siljish grafigi berilgan bo‘lsa, uni bir marotaba differensiallab tezlik , ikki marotaba differensiallab tezlanish grafigini olish mumkin.
Agar ilgarilanma harakat qilayotgan bo‘g‘inning nuqtasi tekshirilayotgan bo‘lsa, bu nuqta uchun siljish, chiziqli tezlik va tezlanishlar grafigi chiziladi.
Agar aylanma harakat qilayotgan bo‘g‘inning nuqtasi tekshirilayotgan bo‘lsa, bu nuqta uchun buralish burchagi, burchak tezlik va burchak tezlanishlar grafigi chiziladi.
16-rasmda ko‘rsatilgan krivoship-shatunli mexanizmning kinematik grafiklarini chizish masalasini ko‘rib chiqamiz.

1. 
   Eng avvalo mexanizm bo‘g‘inlarining o‘lchamlariga binoan uning kinematik tasviri chiziladi.
   

1.1. Mexanizmning kinematik tasvirini chizish uchun uning masshtabi tanlab olinadi.

bu yerda, kinematik tasvirning masshtabi; bo‘g‘inning haqiqiy uzunligi; bo‘g‘inning chizmadagi uzunligi.
1.2.Chizma qog‘ozining sathida harakat qiluvchi kinematik
juftning markazi nuqta tanlanadi va bu nuqta orqali radiusi bilan aylana chiziladi. So‘ngra bu aylana yoyi 12 ta teng bo‘laklarga bo‘lib, nuqtaning 12 ta holatini topamiz.

3. 
   Mexanizm tasvirini chetki nuqtalari aniqlanadi.
   

Buning uchun nuqtasidan o‘ng tomonga qarata va radiuslari bilan sirkul yordamida o‘qi ustida va nuqtalarini belgilab olamiz. Bu nuqtalar 1.2. da topilgan nuqtalarga mos kelsa, maqsadga muvofiq bo‘ladi.

2. 
   To‘g‘ri burchakli Dekart koordinata sistemasidagi nuqtaning yo‘l grafigi chiziladi.
   
   1. 
      Buning uchun koordinata sistemasining abssissa o‘qi da krivoship ning to‘la bir aylanishga ketgan vaqti masshtabda qo‘yib chiqiladi. Bu o‘qning masshtabi quyidagicha topiladi:
      

,
bu yerda, krivoshipning bir minutdagi aylanishlar soni, abssissa o‘qida olingan ixtiyoriy kesma, .
Agar koordinata sistemasi o‘rnida sistemasi olingan bo‘lsa, yaʼni abssissa o‘qi deb vaqt emas, balki krivoship ning burilish burchagi olingan bo‘lsa, u holda bu o‘qning masshtabi quyidagicha bo‘ladi:

• 
  koordinata sistemasining koordinata boshi dan chap tomonda nuqtani tanlab olamiz. Bu kesmaning uzunligi ixtiyoriydir, baʼzan uni deb tanlash qulaylik tug‘diradi.
  
• 
  koordinata sistemasidagi chizig‘idagi , , , ... nuqtalarni vatarlar bilan tutashtiramiz.
  
• 
  koordinata sistemasidagi nuqtadan , , , ... vatarlarga parallel nurlar o‘tkazamiz. Bu nurlarni ordinata o‘qi bilan kesishgan nuqtalardan vatarlar o‘rtasidan o‘tgan chiziqlar bilan kesishguncha abssissa o‘qi ga parallel chiziqlar o‘tkazamiz. Hosil bo‘lgan nuqtalarni birlashtirib tezlikning chizig‘ini hosil qilamiz. Topilgan chiziqning ordinata o‘qi bo‘yicha masshtabi quyidagicha aniqlanadi.
  

,
Agar abssissa o‘qida vaqt o‘rnida burilish burchagi qo‘yilgan bo‘lsa, u holda tezlik masshtabi quyidagicha bo‘ladi:
,

• 
  Yuqorida keltirilgan usulda chizig‘ini differensiallab
  

tezlanish chizig‘ini olamiz. Tezlanish chizig‘ini masshtabi quyidagicha aniqlanadi.
,
yoki abssissa o‘qida o‘rniga qo‘yilgan bo‘lsa,
, ,

16-rasm.

bu yerda, koordinata sistemalarida tanlangan ixtiyoriy masofalardir.