O‘lchash usullari O‘lchash usuli – deganda o‘lchash qonun -qoidalari va o‘lchash
vositalaridan foydalanib, kattalikni uning birligi bilan solishtirish usullarini
tushunamiz. O‘lchashning quyidagi usullari mavjud:
Bevosita baholash usuli - bevosita o‘lchash asbobining sanash qurilmasi
yordamida to‘g‘ridan to‘g‘ri o‘lchanayotgan kattalikning qiymatini topish.
Masalan, prujinali manometr bilan bosimni o‘lchash yoki ampermetr yordamida
tok kuchini topish.
O‘lchov bilan taqqoslash (solishtirish) usuli - o‘lchanayotgan kattalikni
o‘lchov orqali yaratilgan kattalik bilan taqqoslash (solishtirish) usuli. Masalan
tarozi toshi yordamida massani aniqlash. O‘lchov bilan taqqoslash usulining o‘zini
bir nechta turlari mavjud:
Ayirmali o‘lchash (differensial) usuli - o‘lchov bilan taqqoslash usulining
turi hisoblanib, o‘lchanayotgan kattalikning va o‘lchov orqali yaratilgan
kattalikning ayirmasini (farqini) o‘lchash asbobiga ta’sir qilish usuli. Misol qilib
uzunlik o‘lchovini qiyoslashda uni komparatorda namunaviy o‘lchov bilan
taqqoslab o‘tkaziladigan o‘lchash. YOki, voltmetr yordamida ikki kuchlanish
orasidagi farqni o‘lchash, bunda kuchlanishlardan biri juda yuqori aniqlikda
ma’lum, ikkinchisi esa izlanayotgan kattalik hisoblanadi.
U=U 0
U x ; U x =U 0
U U
x
bilan U
0
qanchalik yaqin bo‘lsa, o‘lchash natijasi ham shunchalik aniq
bo‘ladi.
Nolga keltirish usuli - bu ham o‘lchov bilan taqqoslash usulining bir turi
hisoblanadi. Bunda kattalikning taqqoslash asbobiga ta’siri natijasini nolga
keltirish lozim bo‘ladi. Masalan, elektr qarshiligini qarshiliklar ko‘prigi bilan to‘la
muvozanatlashtirib o‘lchash.
U
0
R
U
0
U
x
U
x
V
