4-mavzu: Matnning tahlili va tahriri

terminning ma’no xususiyatiga asoslanib, uni maqsadga muvofiq tarzda tanlash;
baynalmilal terminlarni adabiy tilning leksik me’yoriga muvofiq holda tanlash;
terminni matn mazmuniga mos tarzda tanlash;
so‘z va terminni matnning uslubiy xususiyatiga mos ravishda tanlash.
Matnni kengaytirish quyidagi yo‘l va vositalar bilan amalga oshiriladi:

• matnning asosiy g‘oyasini ifodalovchi tayanch so‘z yoki gapni aniqlash va shunga bog‘liq holda o‘z mustaql, ijodiy fikrini ifodalovchi gap qo‘shish;

• matn mazmunini maqol, hikmatlar bilan boyitish, dalillar bilan asoslash;

• gapni uyushiq bo‘laklar, kiritmalar, ajratilgan bo‘laklar hisobiga kengaytirish;

• so‘z va birikmalarni ma’nodoshlari – tasviriy ifodalar, frazeologik iboralar va boshqa badiiy tasvir vositalari bilan almashtirish;

• sodda gapni qo‘shma gapga, qo‘shma gapni alohida sodda gaplarga ajratish;

• matnning kirish, xulosa qismlarini qarashlar, mulohazalar, ilovalar bilan to‘ldirish.

Matnni qisqartirish quyidagi yo‘l va vositalar bilan amalga oshiriladi:
matnning asosiy fikrini ifodalovchi gaplarni ajrata olish;
gaplardagi uyushiq va ajratilgan bo‘laklarni, kiritma va ilova qurilmalarni qisqartirish, qo‘shimcha fikr ifodalovchi gaplarni, sintaktik paralellar va takrorlarni qisqartirish;
birikmalarni ma’nodosh so‘zlarga, sodda yoyiq gaplarni yig‘iq gaplarga, qo‘shma gaplarni sodda gaplarga, ko‘chirma gaplarni o‘zlashtirma gaplarga aylantirish;
matnni qisqa mazmunli tarkibiy qismlarga ajratish;
birikmalarni va boshqa tasviriy ifodalarni sodda va ixcham shaklga keltirish.
Biror manbadan olinayotgan ko‘chirmalar hech bir o‘zgarishsiz, qo‘shtirnoq ichida keltirilishi va manbasi aniq ko‘rsatilishi shart. Matnda, ayniqsa, rasmiy matnlarda kishilarning ismi-familiyasini, lavozimlarini, tashkilot, muassasalar nomlarini, geografik joy nomlarini yozishda har xillikka yo‘l qo‘yib bo‘lmaydi. Shartli qisqartmalar ham o‘zbek tili lug‘atlarida keltirilgan tarzda amalga oshirilishi to‘g‘ri bo‘ladi.
Masalan:
ad
adabiy
t
tonna
ga
gektar
sm
santimetr
m
metr
sek
sekund
min
minut