43-§. Irsiyat va o‘zgaruvchanlik

Genlar ekspressiyasi va uning asosiy bo’g’inlari

9- sinf “Biologiya. Sitologiya va genetika asoslari” darsligi asosida. 2014

Tayyorladi:Musurmonova Madina

Irsiyatning tuzilish va funksional birligi genlar hisoblanadi. Biz o‘rgangan mavzularda har bir gen boshqa genlardan mustaqil holda bitta belgining rivojlanishiga ta’sir qiladi. Bundan shunday xulosa chiqarish mumkin: genotip — genlarning mexanik yig‘indisi, fenotip esa alohida belgilarning xilma­xil ko‘rinishidir.

• Irsiyatning tuzilish va funksional birligi genlar hisoblanadi. Biz o‘rgangan mavzularda har bir gen boshqa genlardan mustaqil holda bitta belgining rivojlanishiga ta’sir qiladi. Bundan shunday xulosa chiqarish mumkin: genotip — genlarning mexanik yig‘indisi, fenotip esa alohida belgilarning xilma­xil ko‘rinishidir.

Agar ayrim hujayralar hamda organizmlarda biokimyoviy va fiziologik jarayonlar o‘zaro uyg‘unlash gan bo‘lsa, u birinchi navbatda — genlarning o‘zaro ta’sir etuvchi tizimi, ya’ni ge no tip bilan bog‘ liq xromosomalarning ma’lum qismida joylashgan allel va allel bo‘lmagan genlar bir­biriga o‘zaro ta’siri natijasidir. Allel genlar domi nant va retsessiv hollarda bo‘ladi. To‘la va to‘la bo‘lmagan dominantlik farq qilinadi.

• Agar ayrim hujayralar hamda organizmlarda biokimyoviy va fiziologik jarayonlar o‘zaro uyg‘unlash gan bo‘lsa, u birinchi navbatda — genlarning o‘zaro ta’sir etuvchi tizimi, ya’ni ge no tip bilan bog‘ liq xromosomalarning ma’lum qismida joylashgan allel va allel bo‘lmagan genlar bir­biriga o‘zaro ta’siri natijasidir. Allel genlar domi nant va retsessiv hollarda bo‘ladi. To‘la va to‘la bo‘lmagan dominantlik farq qilinadi.

Genlarning komplementar ta’siri turli allelga mansub genlar ba’zi belgilarning rivojlanishiga bir muncha mustaqil ta’sir etishi bilan birga, ko‘pin cha turli shaklda o‘zaro ta’sir ko‘rsatadi. Natijada organizmda biron belgining rivojlanishi bir necha gen nazorati ostida bo‘ladi. Misol uchun tovuqning toji har xil zotlarida turli shaklda bo‘ladi. Bu narsa ikki juft genning o‘zaro ta’siri natijasida genlarning alohida kombinatsiyasi tufayli tojlar to‘rt xil variantda namoyon bo‘ladi, ya’ni oddiy (aabb), no‘xatsimon (aaBB yoki aaBb), yong‘oqsimon (AABB yoki AaBb), gulsimon toj (AAbb, Aabb)lar

• Genlarning komplementar ta’siri turli allelga mansub genlar ba’zi belgilarning rivojlanishiga bir muncha mustaqil ta’sir etishi bilan birga, ko‘pin cha turli shaklda o‘zaro ta’sir ko‘rsatadi. Natijada organizmda biron belgining rivojlanishi bir necha gen nazorati ostida bo‘ladi. Misol uchun tovuqning toji har xil zotlarida turli shaklda bo‘ladi. Bu narsa ikki juft genning o‘zaro ta’siri natijasida genlarning alohida kombinatsiyasi tufayli tojlar to‘rt xil variantda namoyon bo‘ladi, ya’ni oddiy (aabb), no‘xatsimon (aaBB yoki aaBb), yong‘oqsimon (AABB yoki AaBb), gulsimon toj (AAbb, Aabb)lar