5 – Amaliy mashg’ulot

5 – Amaliy mashg’ulot

MIM-7 va MIM-8 METALLOGRAFIK MIKROSKOPLARNING TUZILISHINI O’RGANISH
Umumiy ma’lumotlar:Talabalarni metallografik mikroskoplarni tuzilish va ishlashi bilan amaliy jihatdan tanishtirishdir.
Nazariy qism:Metal va qotishmalarning strukturasini tekshirish uchun metallografik mikroskoplardan foydalaniladi. Metallografik mikroskoplarning biologik mikroskoplardan farqi shundaki, metallografik mikroskoplarda qaytgan nurlar asosida, biologik mikroskoplarda esa o’tgan nurlar asosida strukturalar tekshiriladi.
Hozirgi vaqtda 1500 martagacha kattalashtiradigan vertikal Mir- 46 MIM- 7, MMU- 3 va gorizontal MIM-8 markali metallografik mikroskoplar ishlatiladi.
Metallografik mikroskop yordamida tekshiriladigan, masalan AV jism(shlif) linzalar sistemasidan iborat bo’lgan ob’ektiv oldiga qo’yiladi. Shlifdan qaytgan va ob’ektivdan o’tgan nur sinib xaqiqiy tuzilishning kattalashtirgan aksini «A», «V»ni beradi. Tekshiriladigan shlif okulyar yordamida kuzatiladi. Ob’ektivdan xosil qilingan optik tasvirini okulyar to’g’rilaydi va mavhum kattalashtirilgan tasvirni xosil qiladi. Tasvir normal odam ko’zi uchun qulay bo’lgan 250mm masofada proektsiyalanadi.
Ko’z bilan qaraganda mikroskopning umumiy kattalashtirishning ob’ektiv bilan okulyar birga xosil qiladi.

v _m  v_ok

 v_ob
 250 _
^Fok
l ^Fob

m

_v -mikroskopning kattalashtirishi;
v_ok -okulyarning kattalashtirishi;
v_ob -ob’ektivnikattalashtirishi;
F_ok . F_ob -okulyar va ob’ektivning fokus aro masofasi, mm.
l ^{-tubusning optik uzunligi;}

250- kuzatish burchagining normal masofasi, mm. maksimal foydali kattalashtirish.

Bu shunday kattalashtirish bo’lib, kuzatiladigan namuna tasviri yaxshi ko’rinadi.
Max  ^d1
d

Max ^{-maksimal kattalashtirish;}
d₁ -odam ko’zi maksimal ko’ra oladigan qobilyati 0.2. 0.3mmga teng;
d ^{-optik sistemaning maksimal kattalashtirish qobiliyati.}

Mikroskop ostida aniq ko’rinadigan eng kichik zarrachaga mikroskopning ko’ra olish qobiliyati deyiladi. Optik sistemaning maksimal ko’ra olish qobiliyati difraktsiya shartidan aniqlanadi.

_{d } 
n  sin 

 ^{- oddiy oq nur uchun to’lqin uzunligi;}

n -shlif bilan mikroskop orasidagi muxitning qaytishi (sinish) koefitsienti.
^{Xavo uchun n}  ^{1 , kedr yong’og’idan olingan moy uchun n} ^1,51.
 -obьektivga kiradigan nur to’plamining ochilish burchagining yarmi.
Imersiyali muxit-ko’riladigan shlif bilan ob’ektiv orasidagi fazoviy bo’shliqqa to’ldirilgan suyuqlik. Bu suyuqlik (nurni) katta sindirish (buralish) qobilyatiga ega bo’lishi kerak (metallografik mikroskoplarda kedr moyi ishlatiladi).
n sin  ^{miqdorini A xarfi bilan belgilaydilar va ob’ektivning raqamli} aperturasi deb ataydilar. Raqamli apertura tasvirning aniq ko’rinishiga va mikroskopning kattalashtirish qobiliyatini aniqlaydi.
 eng katta qiymatga ega bo’lgan mikroskop maksimal foydali kattalashtirish

qobiliyatiga erishadi. bo’ladi.
  const
bo’lganda apertura (A) maksimal qiymatga ega

Odatda xavo muxitida ( ^{n  1,0} ) oddiy quruq ob’ektivb bo’lgan mikroskopda
kuzatish olib boriladi. Katta kattalashtirishga erishish uchun imersiyali muxit sifatida n =I,5 bo’lgan kedr moyi qo’llaniladi. U xolda optik sistemaning ko’ra olish qobiliyati

d  ^

_ 60мк 1,5  0,95


 0,4мк ^{ga teng bo’ladi.}

shunda mikroskopning kattalashtirish qobiliyati

М  ^d1
d
_ 0,2
0,0004
^{ 50} marta bo’ladi.

Shuni aytish kerakki mikroskopning kattalashtirish obьektiv bilan okulyar orasida maqsadga muvofiq taqsimlanishi kerak.
Masalan, 600 marta kattalashtirish xosil qilish uchun A-0.85bo’lgan obьektiv va kattalashtirishi x 20 bo’lgan okulyar yoki A-0.95 bo’lgan obьektiv va kattalashtirish x 10 bo’lgan okulyar qo’llab erishish mumkin.
MIM-7 mikroskopning optik sxemasi va tuzilishi MIM-7 metallografik mikroskopi fotokamerasi bo’lgan vertikal xolatida ishlaydigan mikroskopdir. Mikroskopda 60 martadan 1600 marttagacha kattalashtirib strukturani kuzatish mumkin.