5-6 Haziran 2010 Zeytinburnu İstanbul 2011 BİTKİlerle tedavi sempozyumu düzenleme Kurulu

Ekotipler ve Ekoklaynlar
Ekotipler en az tür kadar önemlidir. Çünkü aynı türün bazı populasyonları bulun-
dukları çevreye uyum sağlayarak bazı fenotipik özelliklere sahip olabilirler. Değişik 
çevre koşullarında bu farklılıklarını koruyorlarsa bunlara ekotip denir. Burada ortam 
koşullarının etkileri genotipi yönlendirerek, doğal seçilim sonucu yeni bir çeşidin 
ortaya çıkmasına neden olur. Birbirine komşu populasyon serileri boyunca herhan-
gi bir kademeli değişimi tanımlamak için ekoklayn terimi kullanılmaktadır. Ekotip 
ve ekoklaynların ortaya çıkışının temel sebebi doğal seçilim gibi görünmekle birlik-
te, basit alel dağılımlarının etkisi de büyüktür. Ekotipler türün tüm özelliklerini gös-
termekle birlikte, ortam koşullarının kalıtsal hale getirdiği bazı genotipik farklılıkla-
ra sahiptirler. Bu farklılardan yararlanmak bitki ıslahı bakımından büyük önem taşır.
Avrupa’da yayılış gösteren beyaz yonca (Trifolium repens) ekoklayna güzel bir ör-
nektir. Beyaz yonca iki alelli bir siyanojenik glukosid üretimi için bir gene (Gg) ve 
serbest siyanid üretmek için glukosidi parçalayan, bir lizozim üreten bir gene (Ll) sa-
hiptir. Siyanid üreten bitkiler Avrupa’nın güney ve batısında, siyanid üretmeyenler 
Avrupa’nın kuzeydoğusunda yayılış gösterir. Siyanid üretimi bir otlama-karşıtı araç 
olarak sümüklü böcek, salyangoz gibi otlayıcıların yaprak hasarına engel olmaktadır. 
Öyleyse kuzeye ait bitkiler neden bu siyanid üretimine sahip değildir? Bunun nede-
ni, kışların oldukça yumuşak ve yazların oldukça nemli olduğu güneybatıda, sümük-
lü böcek ve salyangoz gibi otlayıcılar çok sayıdadır, bu durum siyanid içeren bitki-
ler için bir avantajdır. Kuzeydoğuya doğru, daha sert kışlar kışı geçirebilen sümüklü 
böceklerin sayısını azaltmaktadır. Bunun için otlama hasarı çok fazla olmamaktadır.
Yabani Türlerin Kültür Formlarına Dönüştürülmesi
• Türler arası melezler (rekombinasyon)
Uzak akraba türlerin melezlenmesi sonucu kısır döller ortaya çıkar, elverişli kombi-
nasyonlar meydana gelmez. Fakat yakın akraba türlerin melezlenmeleri ile daha el-
verişli tiplerin ortaya çıktığı görülür. Örneğin kırmızı rengi veren “antosiyan” madde-
si çeşitli lahana varyetelerinde değişik oranlarda bulunur, bu lahanaların rengi yeşil-
dir. Fakat bu maddeyi içeren iki varyetenin melezlenmesi sonucu bu genler bir araya 
gelerek kırmızı renkli lahananın ortaya çıkmasına neden olmuştur. İki tür eşleştiril-
dikten sonra ortaya çıkan, amaca uygun melezler seçilerek bunlar defalarca yeniden 
geriye melezlenir. Bunun sonucunda taksonomisi bozulmamasına karşın, diğer tür-
den bazı karakterler yeni meleze aktarılmış olur. Örneğin mısır Teosinte ve Tripsa-

---

107
Bitkilerle Tedavi Sempozyumu
cum türlerinin bu şekilde melezlenmesiyle ortaya çıkmıştır.
•