5-6 Haziran 2010 Zeytinburnu İstanbul 2011 BİTKİlerle tedavi sempozyumu düzenleme Kurulu

ESKİ İLAÇLAR, YENİ UYGULAMA ALANLARI
Dr. Eren Akçiçek
Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi
İç Hastalıkları Anabilim Dalı (E)
Asırlardır Anadolu ve dünyada geleneksel olarak sağlık amaçlı kullanılan pek çok tıb-
bi bitkiden hazırlanan droglar birçok hastalığın tedavisinde yer almaktadır. Ancak, 
gelişen kimya bilimi ve teknolojilerle bitkilerde insan sağlığına faydalı fitokimyasal-
lar tespit edilip drog haline getirilerek insanların hizmetine sunulmaktadır. Bu ko-
nuda pek çok örnek olmasına rağmen, bu yazıda 4 örnek verilecek, kuşburnu, zey-
tin yaprağı, meyan ve
Vaccinium macrocarpon 
Aiton.’nun kullanım sahalarından bah-
sedilecektir.
Rosa canina 
L. (Kuşburnu)
2–3 m yüksekliğinde bir ağaçtır. Yaprakları 5–7 yaprakçıktır. Çiçekleri 2-3 cm çapın-
da yalınkat olup pembe veya beyaz renktedir. Dallarındaki dikenler çengel şeklinde 
kırıktır. Meyvesi oval, büyüklüğü nohut veya iri zeytin tanesi kadardır; yeşilden baş-
layan rengi zamanla sararır, turunçlaşır, kırmızılaşır ve nihayet koyu kırmızı olur ve 
yumuşar. Kuruması çabuktur. Islah çalışmaları sayesinde dikensiz çeşitler elde edil-
miştir.
Kuşburnu bitkisi doğal florada yetişip ülkemizin hemen her yerinde bulunur. Özel-
likle Orta ve Doğu Anadolu’da çok geniş yayılma gösterir. Kültür bitkilerine oranla 
farklı iklim ve toprak koşullarında yetişebilir.
Kuşburnu’na “gül burnu”, “gül elması”, “itburnu”, “köpekgülü”, “Kış gülü”, “Mayıs 
dikeni”,”yaban gülü”, “fukara portakalı”, “deli gül” gibi isimler verilmiştir.
• 
Bileşimi
Başlıca önemi içerdiği C ve P vitaminlerinden kaynaklanmakla birlikte karoten, B1, 
B2, E ve K vitaminlerini de içerir. Ayrıca mineral maddeler bakımından da değerli bir 
kaynak olan kuşburnu özellikle potasyum ve fosforca çok zengindir.
Suda çözünür kuru maddede, Vitamin C 950-1000 mg/100 g, Vitamin P 11 00 
mg/100g, Karoten 3.8 mg/100 g bulunmuştur.

---

52
Bitkilerle Tedavi Sempozyumu
Kuşburnu yabani meyvelerin mineral element miktarı (mg/kg) (S)
Potasyum (K)
4203
Kalsiyum (Ca)
99
Sodyum (Na)
18
Magnezyum (Mg)
152
Fosfor (P)
1342
Demir (Fe)
21
Bakır (Cu)
3.2
Çinko (Zn)
1.9
Kuşburnunda C vitamini en çok turuncudan kırmızıya döndüğü zaman bulunur. 
Lezzetli tatlı mayhoştur. Tatlılığını veren şekerler bilhassa glikoz, ekşiliğini bilhas-
sa malik ve sitrik asit, bilhassa malik asit; kokusunu asetik asit, rengini de karotino-
id maddeler verir.
• 
Kullanımı
Kuşburnu besin ve ilaç sanayinde değerli bir hammaddedir. Marmeladı, poşet çayı, 
meyve suyu, şarabı, meyve jöleleri vardır. Ayrıca bebek gıdalarında ve diğer meyve 
ve sebze sularının vitamince zenginleştirilmesi yanında pasta ve şekerleme sanayisin-
de katkı maddesi olarak kullanılır. Süs bitkisi olarak parklara, çitlere, toprak aşınma-
sını (erozyonu) önlemek amacıyla yamaçlara, yarların duvarlarına, sarp yerlere özel-
likle toprağı yarmak suretiyle yapılmış karayollarının, demiryollarının geçtiği yerle-
rin iki yanına erozyon önleyici olarak dikilir.
• 
Anadolu’da kuşburnu
Özellikle orta ve kuzeydoğu Anadolu’da geniş yayılma alanı gösterir. Sağlık yönün-
den önemi yeterince bilinmeyen kuşburnu kış aylarında bu yörelerde yakacak ihtiya-
cı için kullanıl maktadır. Köylerde sonbahar çerezi olarak yenilir.
Ezmesi (Kuşburnu pulpu) yapılır ve kışın her sofraya getirilir. Ya koyu şekilde 
ekmek le ya da soğukluk olarak su ve şeker ilave edilerek meyve suyu gibi içilir, bul-
gur pi lavına komposto olarak misafirlere de ikram edilir. Kokoç adlı pestili ve
pek-
mezi yapılır. Meyvesi kurutularak kışa saklanır. Hoşafı ve çayı yapılır. Kışın köyden 
şehre inerken donma mak için çayı içilir.

---

53
Bitkilerle Tedavi Sempozyumu
• 
Tıbbi özellikleri
Kuşburnu Hipokrat zamanında iltihaplara karşı ortaçağda da kan tükürmelerine diş 
etleri ka namalarına karşı böbrek, mesane ve safra taşlarına, tenyaya, yılancığa, şeke-
re ishale karşı kullanılmıştır.
Kuşburnu kabız yapıcı ve kuvvet verici etkilere sahip-
tir. Halk arasında şeker düşürücü (antidiabetik) olarak geniş rağbet görür. Ayşe Can 
ve arkadaşları kuşburnu meyvelerinden hazırlanan sulu ve alkollü ekstrelerin hipog-
lisemik etkilerini deney hayvanlarında göstermişlerdir. C vitamini açısından dünya-
da bilinen en zengin meyve olan kuşburnunda portakaldan 8-20 kat daha fazla C vi-
tamini bulunur. Ülkemizde kuşburnunun önemine ilk defa Gülhane Askeri Tıp Aka-
demisi Gastroenteroloji Kliniği öğretim üyesi Prof. Dr. Tevfik User dikkati çekmiş, 
yaptığı vitamin C tayinlerinde 100 gr meyvede 500-1700 mg arasında C vitamini 
tespit edildiğini bildirmiştir.
• 
Yeni kullanımı
Romatoid artrit veya osteo artrit nedeniyle kullanılan nonsteroid antienflamatuar 
(iltihap giderici) ilaçların üst sindirim sistemi üzerine ciddi yan etkileri olabilmekte-
dir; 3 ay süreli kullanımda ülser sıklığı %15-30, erozyon sıklığı %40-60 oranındadır. 
Dolayısıyla hastanın ağrısını giderecek ve tedavi edecek yan etkisiz yoğun tedavi ara-
yışları sürmektedir. Önemli bir ilaç da kuşburnudur.
Kuşburnunda bulunan galaktolipitler (GOPO) kloroplastların lipit komponent-
leridir ve monogalactosyldiacylglycerols (MGDGs) ve digalactosyldiacylglyce-
rols (DGDGs) olarak iki tipi bulunur. Antienflamatuar ve antitümör etki gösterir-
ler. Kuşburnundan başka sebze, meyvelerde de bulunurlar. Romatizmal hastalıklarla 
birlikte astım, psoriasis (sedef hastalığı) ve Crohn hastalığına karşı etkilidir. Aynı za-
manda, kuşburnu meyvesi osteoartritte (kemik kireçlenmesi) lökosit aktivitesini dü-
şürmekte, hasarlı dokuda iltihaplanmayı, ağrıyı ve sertliği azaltmaktadır. Sonuçlar te-
davinin üçüncü haftası sonunda alınmaktadır. Standardize edilmiş kuşburnu meyve-
si tozu, kuşburnu bitkisinin bir alt türünün tohum ve kabuklarından elde edilmekte-
dir. Günde 2 defa 2500 mg kuşburnu tozu kullanılmaktadır. Tedavi süresince de hiç-
bir yan etki tespit edilmemiştir.