5-bap. Byudjet shólkemlerinde smetalar hámde shtatlar kestesin dúziw, tastiyiqlaw hám tapsiriw tártibi

Hár taǹ kúnlik reje dúz hám onı álbette orınla
Lev Tolstoy
5-BAP. BYUDJET SHÓLKEMLERINDE SMETALAR HÁMDE SHTATLAR KESTESIN DÚZIW, TASTIYIQLAW HÁM TAPSIRIW TÁRTIBI
joba
5.1.Byudjet shólkemlerinde smetalar quramı hám olardı túrlendiriwdiǹ qásiyetleri.
5.2.Byudjet shólkemlerinde shtatlar kestesi hám olardıǹ dúzilisiniǹ qásiyetleri
5.3.Byudjet qarjıları boyınsha qárejetler smetasın dúziw tártibi hám olardıǹ orınlanıwı esabı
5.4.Byudjetten tısqarı qarjılar boyınsha dáramatlar hám qárejetler smetasın dúziw hám olardıǹ orınlanıwı esabı
5.5.Byudjet shólkemleri smetaları hámde shtatlar kestesin tastıyıqlaw, dizimnen ótkeriw tártibi
5.1.Byudjet shólkemlerinde smetalar quramı hám olardı túrlendiriwdiǹ qásiyetleri
Qárejetler smetası-shólkemler tárepinen aǵımdaǵı finanslıq jılı ushın dúziletuǵın hám tastıyıqlanatuǵın hújjet bolıp, onda shólkemler ushın qárejetler statiyaları boyınsha kózde tutılǵan byudjetten ajıratılǵan qarjılar (qárejetler rejesi) kórsetiledi. Byudjet shólkemleri tárepinen belgilengen tártipte byudjet hám byudjetten tısqarı qarjılar dáramatları hám qárejetleri boyınsha smetaları dúziledi hám tastıyıqlanıp orınlanıwı támiynlenedi. Bunda Ózbekstan Respublikası hám Qaraqalpaqstan Respublikasınıǹ respublika byudjetlerinde hámde jergelikli byudjetlerde turıwshı shólkemlerdi finanslastırıw, olar ushın tastıyıqlanǵan qárejetler smetaları tiykarında ámelge asırıladı.
Byudjet shólkemleri Ózbekstan Respublikası Minisrtler Mekemesiniǹ 1999-jıl 3-sentyabrdegi 414-sanlı «Byudjet shólkemlerin qarjı menen támiynlew tártibin rawajlandırıw haqqında»ǵı qararına muwapıq qárejetleriniǹ tómendegi toparları bar.
Mámleket byudjetinen qarjı menen támiynlew:

1. 
   Is haqı hám oǵan teǹlestirilgen tólemler (balalı shaǹaraqlarǵa napaqalar hám kem támiynlengen shaǹaraqlarǵa materiallıq járdem, stipendiyalar hám basqalar);
   
2. 
   Is haqıǵa qosımshalar;
   
3. 
   Kapital qoyılmalar (Mámleket investiciya dástúrinde názerde tutılǵan anıq dizimlerge muwapıq);
   
4. 
   Basqa qárejetler.
   

Joqarıda keltirilgen qárejet toparları tiykarında byudjet shólkemleri byudjet qarjıları boyınsha qárejetler smetaların túrlendiredi.
Byudjet shólkemleri tárepinen finans jılı basında qárejetler smetası tastıyıqlanǵanǵa hám dizimge alınǵanǵa shekem waqtınshalıq qárejetler smetasın dúzedi.
Waqtınshalıq qárejetler smetası-shólkemleriniǹ qárejetler smetası tastıyıqlanǵanǵa hám dizimnen ótkerilgenge shekem ámel etiw shı hújjet bolıp, onda byudjet shólkemleri ushın kózde tutılǵan, nızamshılıqqa ózgertiriwlerin esapqa alǵan halda, hár ayda dáslepki finans jılınıǹ aqırǵı sheregindegi byudjetten ajratılatuǵın qarjılarınıǹ úshten bir bóleginen artıq bolmaǵan muǵdarlarındaǵı byudjetten ajıratılǵan qarjıları (qárejetler rejesi) kórsetiledi;
Byudjet shólkemleriniǹ byudjetten tısqarı qarjıları-nızamshılıqta názerde tutılǵan byudjetten tısqarı derekler esabınan shólkemler ıqtıyarına kelip túsetuǵın qarjılar esaplanadı. Byudjet shólkemlerinde byudjetten tısqarı qarjıları shólkemlesiw derekleri tómendegilerden ibarat:
-byudjet shólkemlerin rawajlandırıw jamǵarması qarjıları;
-medicina orınların materiallıq qollap-quwatlaw hám rawajlandırıw jamǵarması qarjıları;
-bilimlendiriw orınlarında oqıtıwdıǹ tólem kontakt forması qarjıları;
-tólemlerdiǹ arawlı túrleri boyınsha qarjılar;
-basqa byudjetten tısqarı arnawlı qarjılar.
Joqarıda keltirilgen byudjetten tısqarı qarjılar boyınsha bólek-bólek dáramatlar hám qárejetler smetaları dúziledi.
Byudjetten tısqarı qarjılar boyınsha dáramatlar hám qárejetler smetasın dúziw hám olar orınlanıwı esabınıǹ qásiyetleri. Shólkemler belgilengen formada byudjetten tısqarı qarjılar boyınsha smetanı hár jılı dúzedi hám tastıyıqlaydı. Bunda, shólkemler byudjetinen tısqarı qarjılar túsimlerin hám qárejetlerin rejelestiriwdi nızamshılıqta belgilengen tártipte ámelge asırıladı.
Shólkemler tómendegi byudjetten tısqarı qarjılar boyınsha smetalardı dúzedi:
-byudjet shólkemlerin rawajlandırıw jamǵarması;
-bilimlendiriw orınlarında oqıtıwdıǹ tólemli-kontrakt formasınan túsimler;
-nızamshılıqta belgilengen basqa barlıq byudjetten tısqarı qarjılar, solardan, ministrlikler hám idaralardıǹ byudjetten tısqarı jamǵarmalarına baǵdarlanıp atırǵan mámleketlik bajıları, jıyımlar hám salıq bolmaǵan tólemlerden, administrativlik hám finanslıq jazalardan ajıratpalar.
Byudjetten tısqarı qarjılar boyınsha, Byudjet shólkemleriniǹ rawajlandırıw jamǵarması hám Medicina shólkemlerin materiallıq qollap-quwatlaw hám rawajlandırıw jamǵarması bunnan tısqarı, smetalar tiyisli finans organlarında, qárejetler smetası ushın belgilengen múddetlerde hám belgili tártipte dizimnen ótkeriledi. Byudjetten tısqarı arjılar boyınsha smetalardı dúziw, kórip shıǵıw hám tastıyıqlaw shólkemleriniǹ qárejetler smetası ushın joqarıda kórip ótilgen nızamda belgilengen tártipte ámelge asırıladı.
Byudjetten tısqarı qarjılar boyınsha smetada byudjetten tısqarı qarjılar túsimleriniǹ kólemi hám usı qarjılardan paydalanıw baǵdarları nızamshılıq talaplarınan kelip shıqqan halda anıqlanadı.
Byudjetten tısqarı qarjılar boyınsha smetalardıǹ dáramat bólegine byudjetten tısqarı qarjılardıǹ nızamshılıqqa muwapıq barlıq túrleniw dereklerı boyınsha kútilip atırǵan qarjılar túsimi hám finanslıq jılınıǹ basına qarjılar qaldıǵı kiritiledi.
Nızamshılıqqa muwapıq byudjetten tısqarı qarjılar boyınsha smetalar esabınan xızmetkerler birlikleri saqlanǵan hallarda, smetaǵa shtatlar kestesi qosımsha etiledı. Bunda, dizimnen ótkeriletuǵnbyudjetten tısqarı qarjılar boyınsha smeta menen birge shtatlar kestesi hám dizimnen ótkeriw ushın usınıladı. Shólkemlerdiǹ belgilengen tártipte tastıyıqlanǵan qárejetler smetası hám shtatlar kestesi, sonday - aq ámeldegi qárejetler smetası hám shtatlar kestesine kiritiletuǵın ózgertiwler olar finans organlarında dizimnen ótkerilgennen soǹ ámelge kiritiledi.
Byudjet shólkemleriniǹ byudjeti esabınan qárejetleri byudjetten ajratılatuǵın qarjılar sheǹberinde hám olardıǹ qárejetler smetalarında kórsetiletuǵın maqsetlerde ámelge asırıladı.
Qárejetler smetaları, dáramatlar hám qárejetler smetaları, shtat kesteleri, sonday - aq jámlengen qárejetler smetaları hám shtat kesteleri bir finans jılı múddetine, máwsimlik yamasa jıl dawamında dúzilgen shólkemler boyınsha bolsa, olardıǹ usı finans jılındaǵı xızmet kórsetiw dwáirine dúziledi hám ámel etedi.
Qárejetler smetaların, dáramatlar hám qárejetler smetaların dúziwde miynetke haqı tólew muǵdarları hám shártleri, tólemler (jumıslar xızmetler) ushın narqı hám tárifleri:
-barlıq shólkemler (máwsimlik yamasa finans jılı dawamında jaǹadan dúzilip atırǵan shólkemlerinen tısqarı) boyınsha –usı smetalar dúzilip atırǵan finans jılınıǹ 1-yanvarında ámelde bolǵan shártlerde;
-máwsimlik yamasa finanslıq jılı dawamında jaǹadan dúzilip atırǵan shólkemler boyınsha –usı mekeme xızmet kórsetiwi baslanǵan aydıǹ birinshi sánesi halatına kóre esapqa alınadı.
Byudjet sisteması byudjetleri orınlanıwı processinde júzege keletuǵın barlıq qosımsha qárejetlerge byudjet shólkemleri hám byudjet qarjılarında belgilengen tártipte tiyisli ózgerisler kiritiledi.
Byudjet shólkemleriniǹ qárejetler smetası, dáramatlar hám qárejetler smetası, waqtınshalıq qárejetler smetalarınıǹ swmda dúziledi. Byudjet shólkemleriniǹ shtat kesteleri swmda dúziledi.