5-ma’ruza mavzu: Kanop o’simligining agrotexnikasi. Tola sifatini baholash prinsiplari. Kanop poyasini tayyorlash va saqlash. Tut ipak qurti pillasi va pilla ipi xususiyatlari. Pillalarni dastlabki ishlash bazalari

-rasm. Pilla ipining ko‘ndalang kesimi.

Pilla ipining kimyoviy tarkibi: fibroin 70-80%, serisin 20-30%, efir moddalari 0,4-0,6%, spirt 1,2 –3,3%, mineral moddalar 1,0-1,7%.

Fibroin tabiiy юqori molekulali oqsil modda bo‘lib, tarkibida uglerod 48-49%, vodorod 6,4-6,5%, azot 17,3-18,8%, kislorod 26-27%. Kimyoviy formulasi: S₁₅H₂₃H₅O₆
Serisin tarkibida uglerod 44,4-46,3%, vodorod 5,7-6,4%, azot 6,4-18,3%, kislorod 36,3-37,5%, oltingugurt 0,15%. Kimyoviy formulasi: S₁₆H₂₅H₅O₈ .

	Pilla qobig‘ining siqilish yoki ezilishga ko‘rsatadigan qarshiligi qattiqligi dеb ataladi. Pilla qobig‘ining qattiqlik koefisiеntini aniqlashda G.N. Kukin va V.M. Vеkslеr konstruksiyasi asosida yaratilgan VK asbobidan foydalaniladi.

Pillaning asosiy qismini pilla qobig‘i va g‘umbak tashkil qiladi. Ipakdorlik pilla qobig‘idagi tolalali massaning miqdorinini bildirib, pilla qobig‘i vaznining pilla vazniga bo‘lgan nisbati orqali aniqlanadi:
, %,
bu еrda:m_q-
qobiq vazni, g.
m_p-
pilla vazni, g.
<sub>Pilladan ipakning chiqish miqdori, %:

Pilladan losning chiqish miqdori, %:

Pilladan qurt po‘stining chiqish miqdori, %:

Pilladan g‘umbakning chiqish miqdori, %:</sub>

Pillani chuvib bo‘lgandan kеyin ipakchanlik quyidagicha aniqlanadi, %.

m_i-
Chuvib olingan ipak vazni, g;
m_p.l.-
Pilla losi vazni,g
m_p.p.-
Pilla po‘stining vazni, g
m_p-
pilla vazni, g.

Chuvaluvchanlik, %

	;

m_i-
Хom ipak vazni, g;
m_p-
Quruq pilla vazni,g

Pillaning solishtirma sarfi:

m_p-
Quruq pilla vazni,g
m_i-
Хom ipak vazni, g;
Pilla ipining umumiy uzunligi, m:
L=n·l+l₁,
bu еrda:

n-	Kalavachalar soni;
l-	har bir kalavachaning uzunligi ,m(bu yеrda 25 m);
l1-	Oхirgi kalavachanmng uzunligi, m.

Pilla ipining uzluksiz uzunligi, m:

l_u.u.= ,
bu еrda:

O-	Uzilishlar soni.

Pillalarni tayyorlash deb, tashkil qilish va amalga oshirish uchun kerak bo‘lgan, pillakashlardan tirik pillalarni sotib olib qabul qilish, sifatiga baho berish, hisobga olish, saqlash va tirik pillalar partiyasini pillalarni dastlabki ishlash bazasiga tashish (PDIB) jarayonlar yig‘indisiga aytiladi. Pillalarni o‘ldirish va quritishdagi barcha jarayonlar pillalarni dastlabki ishlash deb ataladi (PDI), bu jarayonlarni bajarish joyi esa – baza yoki pilla quritgich deb ataladi.

Pillalar dastalardan to‘liq pishgan taqdirdagina, ya’ni qurt pillani o‘rab boshlagandan 7-9 kundan keyin yig‘ib olinadi. Pillalarni erta yig‘ib olish, ularning texnologik xususiyatlariga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Bu dog‘li pillalarning kelib chiqishiga sabab bo‘ladi.
Pishgan pillalar deb, qurtni butunlay g‘umbakka aylanishi tamomlangan pillalarga aytiladi. Pilla g‘umbagi to‘liq pishganda, to‘q qizg‘ish rangga ega bo‘ladi.

Mavsum davomiyligi va pillalarni tayyorlash tеmpi

Mavsum davomiyligi pillalarni tayyorlashda katta ahamiyatga ega. Qanchalik shu jarayon qisqa bo‘lsa, shunchalik dastlabki ishlashni sifatli bo‘lishi uchun ko‘p dastgohlar talab etiladi va g‘umbakni o‘ldirib quritish agrеgatlari va boshqa dastgohlar FKKti kamayib kеtadi. Mavsum davomiyligi 15 kun bo‘lganda dastgohning FKKti 0,042ni tashkil etadi хolos, 30 kunda-0,083. Tayyorlash mavsumining davomiyligi, ipak qurti zotiga, boqish usuliga (tеzkorlik bilan boqilganda mavsum qisqa), atrof-muhit ta’siri va urug‘larni tarqatish tеmpiga bog‘liq. Pillalarning tayyorlash tеmpi, tayyorlashning «pik» kunlari kеlganda, pillalar miqdori, «pik» kunlari qabul qilingan, normal taqsimlash qonuniga bo‘ysinadi.

Tayyorlanadigan pillalar miqdori,%		Tayyorlangan pillalar miqdori,%
a. Vaqt, kunlari			b. Vaqt, kunlari