5-Ma’ruza. Operatsion tizim arxitekturasi (yadro, buyruqlar protsessori, kiritish-chiqarish tizimi, fayl tizimi), ko’protsessorli ishlov berish, paketli ishlov berish funktsiyalashtirish

1-rasm. Kompyuter tizimi arxitekturasi
Kompyuter tizimi modelli tizim hisoblanadi. Har bir qurilma (xotira, tashqi qurilmalar) uchun tizimda maxsus boshqaruvchi (boshqacha aytganda protsessor) mavjud bo’lib, bu qurilma kontrolleri deb ataladi. Barcha modullar (markaziy protsessor, xotira va xotira kontrolleri, tashqi qurilmalar va ularning kontrollerlari) o’zaro tizimli shina (system bus) orqali bog’lanadi, bu shina signallarni almashish uchun qo’llaniladi. Har bir kontrollerning ishi OT qismi bo’lgan, quyi darajadagi dasturlash tilida yozilgan maxsus dasturlar – drayverlar yordamida boshqariladi. 
Markaziy protsessor – kompyuter tizimining komandalarini  (instructions) bajaruvchi qurilma. Zamonaviy kompyuterlarda ko’pyadroli protsessorlar qo’llaniladi, ya’ni o’zining tarkibida 2 tadan 32 tagacha protsessorlar (nusxasi) yadrosi mavjud. Ko’p yadroli protsessorlar, umumiy xotiraga ega bo’lgan parallel ishlovchi va markaziy va grafik protsessorlardan tashkil topgan gibrid protsessorlardan iborat bo’ladi. Har bir yadroning unumdorligi alohida hisobga olinadi. Unumdorlik bu protsessor (yadro)ning takt chastotasi bo’lib, eng oddiy bitta mashina komandasini bajarish uchun sarflaydigan vaqti sifatida baholanadi. Bundan tashqari tizimning umumiy unumdorligini aniqlovchi yana bir omil mavjud, bu xotira va tizimli shinaning takt chastotasi hisoblanadi.
Tezkor (asosiy) xotira – qayta ishlanayotgan ma’lumotlarni saqlab turuvchi qurilma. Xotira hajmlari 1-16 gigabayt va undan katta o’lchamli bo’ladi. Kichik hajmli xotiradan foydalanish tavsiya etilmaydi, chunki bu tizimning unumdorligiga sezilarli ta’sir qiladi. Xotiraning takt chastotasi – 667 MHz – 1.5 GHz.
Tizimli shina – kompyuter tizimi modullarini bog’lovchi qurilma bo’lib, qurilma orqali modullar o’zaro signallarni almashadi. Shina takt chastotasi 1 – 1.5 GHz bo’lib, bu ham tizimning umumiy unumdorligiga ta’sir qiladi. Odatda PCI (Peripheral Component Interconnect) turidagi shinalar qo’llaniladi.

Tizim shinasi - bu kompyuter tizimining asosiy tarkibiy qismlarini birlashtirgan bitta kompyuter shinasi, ma'lumotlarni uzatish uchun ma'lumotlar shinasi, qaerga yuborish yoki o'qish kerakligini aniqlash uchun manzil shinasi va uning ishlashini aniqlash uchun boshqarish shinasi funktsiyalarini birlashtirish.
Kompyuter arxitekturasida, boshqaruv shinasi tizim shinasining bir qismidir va protsessorlar tomonidan kompyuter ichidagi boshqa qurilmalar bilan aloqa qilish uchun foydalaniladi
Portlar – kompyuterga tashqi qurilmalarni maxsus ulagichlar (razemlar) yordamida bog’lash uchun qo’llaniladigan qurilma. Har bir port o’zining kontrolleriga va unga mos drayveriga ega.

2-rasm. Kompyuterga tashqi qurilmalarni ulash portlari
Eng ko'p ishlatiladigan port - USB (Universal Serial Bus) porti, tekis ulagichdan iborat bo’lib, o'lchamlari taxminan 1 sm. USB portlar yordamida juda ko’plab tashqi qurilmalarni bog’lash mumkin. Bu port orqali bog’lash uchun kompyuter tokdan ajratilishi talab etilmaydi. USB portning bir nechta standartlari mavjud bo’lib, ular turlicha tezkorlikga ega. Eng ko’p tarqalgan standartlaridan biri bu USB 2.0 bo’lib, uning tezkorligi sekundiga 240 – 260 megabit bo’ladi. USB 1.0 portlarida esa 10 – 12 megabitga teng.
Yangi standart USB 3.0 standarti bo’lib, sekundiga kamida 1 gigabit tezlikni ta'minlaydi. Klaviatura, sichqoncha, printerlar, skanerlar, tashqi qattiq disklar, flesh-disklar va hattoki televizor tyunerlarini USB portiga ulash mumkin bo’ladi. Har bir qurilmani har doim bir xil USB portga ulash tavsiya etiladi, aks holda ba'zi qurilmalarda (masalan, bir xil televizor tyunerida) muammolar paydo bo'lishi mumkin.