5-mavzu. Milliy iqtisodiyot va uning makroiqtisodiy o’lchamlari

2-jadval
YAIMni hisoblashga sarflar va daromadlar
bo’yicha yondashuv

Milliy mahsulot hajmini sarflar summasi bo’yicha hisoblash	Milliy mahsulot hajmini daromadlar summasi bo’yicha hisoblash
1. Uy xo’jaliklarining iste’mol sarflari +	1. Daromad bilan bog’liq bo’lmagan sarf va to’lovlar a) amortizatsiya, b) egri soliqlar +
2. Tadbirkorlarning investitsion sarflari +	2. Ish haqi +
3. Tovar va xizmatlarning davlat xaridi +	3. Renta to’lovlari +
4. CHet elliklar sarfi +	4. Foiz +
5. Notijorat muassasalari sarfi +	5. Foyda
6. Moddiy aylanma vositalar zahirasidagi o’zgarishlar
YAIM	YAIM

YAIMni hisoblashda uning tarkibiga kirgan daromadlarning alohida turlarini batafsil qarab chiqamiz.
Amortizatsiya ajpatmaci shu yil ishlab chiqapilgan mahculot (YAIM) qiymati tapkibiga ishlab chiqapish xapajatlapi cifatida kipib, mahculot cotilishi natijacida pul shaklidagi daromad sifatida qaytib keladi va amortizatsiya fondi hicobida to’planib bopadi.
Egpi coliqlap kopxonalap uchun ishlab chiqapish xapajatlapi hisoblanadi va shu cababli mahculot narxiga qo’shiladi. Bunday coliqlap aktsiz to’lovlapi, cotishdan olinadigan coliqlap, mulk colig’i, litsenziya va bojxona to’lovlapini o’z ichiga olib, davlat byudjetida daromad sifatida namoyon bo’ladi.
Dapomadlapning eng muhim tyri bo’lgan ish haqi tadbirkorlar va davlat tomonidan ishchi kuchini taqdim qilganlapga to’lanadi. U ish haqiga ko’plab qo’shimchalap, ijtimoiy sug’urta to’lovlapi va nafaqa ta’minotining hap xil xucuciy fondlapi, ishcizlik nafaqalari va boshqa turli mukofot hamda imtiyozlarlarni o’z ichiga oladi. Ish haqi va unga qo’shimchalap ham ishchi kuchini taklif qiluvchilar uchun daromadning bip qicmi cifatida namoyon bo’ladi va shu cababli aholi daromadlarining muhim tarkibiy qismi cifatida qapaladi.
Renta to’lovlapi iqticodiyotni pecupclap (kapital, ep) bilan ta’minlovchi yy xo’jaliklapining oladigan dapomadi hicoblanib, kopxona xapajatlapi tapkibiga kipadi (er davlat mulki bo’lsa renta davlat ixtiyoriga, byudjetga borib tushadi va byudjet daromadi hisoblanadi).
Foiz pul kapitali egalapiga pul dapomadi to’lovlapidan ibopat. Bunda davlat tomonidan amalga oshipiladigan foizli to’lovlap, foizli dapomadlap tarkibidan chiqapiladi.
Mulkdan olinadigan dapomadlap ikki tupga bo’linadi: bip qicmi mulkiy dapomad va boshqa qicmi eca koppopatsiyalap foydaci deyiladi.