5-mavzu. Suyuqlik sirtidagi adsorbsiya. Gibbs tenglamasi. Ionlar adsorbsiyasi. Ionitlar. Reja

2.Gibbs tenglamasi. 
Adsorbsiya jarayonida sirt taranglikning kimyoviy potensial o‘zgarishiga bog‘liq holda 
kamayishida adsorbsiya qiymati (G) o‘zgaradi:
Bu Gibbsning fundamental adsorbsiya tenglamasi deb ataladi. Bu tenglama kimyoviy 
potensial o‘zgarishi bilan adsorbsiya jarayonida sirt taranglikning kamayishini ko‘rsatadi. Faqat 
kimyoviy potensialning o‘zgarishi adsorbsiyani keltirib chiqaradi. Adsorbsiya sodir bo‘lish 
vaqtida sirt taranglik kamayadi. Shuning uchun
oldiga minus ishorasi qo‘yilgan.
Kolloid sistemalarda adsorbsiya jarayoni fazalararo sirtda moddaning konsentratsiya 
gradiyenti o‘z-o‘zidan ortishi kuzatiladigan tomonga boradi. Yetarlicha suyultirilgan eritmalar 
uchun



0

RT lnC ; d


RT 
ekanligini inobatga olsak, G = - 
bo‘ladi. Bu suyultirilgan SFM eritmalari 
uchun Gibbs tenglamasidir.

---

G > 0 bo‘lgan moddalar uchun 

kamayadi 
(
) -bu SFM lardir (musbat adsorbsiya). 
G < 0 bo‘lgan moddalar uchun esa σ ortadi (

0) - bular sirt faollikni kamaytiradigan 
moddalardir (manfiy adsorbsiya). 
ga sirt faollik deyiladi. U adsorbtiv konsentratsiyasiga bog‘liq holda sirt taranglikning 
kamayishini ko‘rsatadi.
Suyuqlik-gaz‖ fazalararo chegara sirtida sirt-faol moddalar (SFM) konsentrlanadi 
(adsorbilanadi). ―Eritma-havo‖ sirtiga nisbatan sirt faol moddalar molekulalari difil tuzilishga 
ega. Ular qutbli va qutbsiz qismlar (uglevodorod radikallari) dan iborat bo‘ladi. Masalan, 
spirtlar, aminokislotalar, oqsillar, organik kislotalar va aminlar. Sirt-faol moddalar adsorbilanib, 
eritmaning sirt tarangligini toza erituvchi sirt tarangligiga taqqoslaganda ancha kamaytiradi. Sirt 
taranglikning kamayishi qancha katta bo‘lsa eritmada SAMning konsentrasiyasi shuncha yuqori 
bo‘ladi. 
Termodinamikaning II-qonunidan kelib chiqqan holda J.Gibbs XIX asrning 70 yillarida 
suyultirilgan eritmalar uchun erigan moddaning adsorbsiyasi bilan eritma sirt tarangligining 
o‘zgarishini bog‘lovchi quyidagi tenglamasini yaratdi: 
bu yerda Gi – i-komponentning ortiqcha (mo‘l) adsorbsiyasi; C
i
– i komponentning 
eritmadagi molyar konsentratsiyasi; T – adsorbsiya borayotgan vaqtdagi harorat; R – universal 
gaz doimiysi; 
- konsentratsiya dCi o‘zgarganida eritma sirt tarangligining o‘zgarishi.
Gibbsning bu tenglamasi suyultirilgan eritmalar uchun bo‘lib, konsentrlangan eritmalar 
uchun konsentratsiya o‘rniga faollik qo‘yiladi: 
Agar i 
< 0 bo‘lsa, u holda G
i
> 0 bo‘ladi, demak musbat (ortiqcha) adsorbsiya kuzatiladi 
ya‘ni i – modda eritma sirtida konsentrlanadi. Adsorbat hajmiy fazadan sirt qavatga o‘tadi. Sirt 
taranglik ortadi (Modda-sirt-nofaol).
Agar 
> 0 bo‘lsa, G
i
< 0 bo‘ladi, ya‘ni i – modda eritma sirtidan hajmiga o‘tadi. 
Adsorbsiya sirt taranglikni kamaytiradi. (Modda sirt-faol). σ va C orasidagi bog‘liqlik grafigidan 
ning qiymatini aniqlash mumkin: 

---

Izotermadan adsorbsiya monomolekulyar (bir qatlamli) ekanligini osongina ko‘rish 
mumkin. SAM ning eritmadagi konsentratsiyasining yana oshishi hech narsani o‘zgartirmaydi.